Әрбір адам, әрбір халық және әрбір мемлекет сөзсіз өзінің тәуелсіздігін алғысы келетіні хақ
жүктеу/скачать 18,89 Kb.
|
Эссе ұлт азаттық көтеріліс
|
Әрбір адам, әрбір халық және әрбір мемлекет сөзсіз өзінің тәуелсіздігін алғысы келетіні хақ. Тарих оқулығына үңілетін болсақ, белгілі бір мемлекеттің өз тарихы бар: құрылуы, даму жолында қалыптасуы және ең соңында, тәуелсіздік алуы. Біздің ата-бабаларымыз да шетте қарап қалған жоқ. Олар өз жерінің егемендігін сан ғасырлар бойы аңсады. Олар мақсатқа деген ұмтылыс пен сынбас рухтың арқасында бір кездегі көшпелі өркениетті,егеменді әрі гүлденген елге айналдырды. Қазіргі күніміз оларға сансыз құрбандықтар мен қиындықтар әкелді. Сайып келгенде, біз, қазіргі ұрпақ, ертеңгі күнді ойламай, толығымен тыныш өмірді сүре аламыз. Олай болса,біз сүріп жатқан дәл осы тыныштық пен бейбіт өмірдің қаншалықты қиын әрі тоқпақты жолдармен келгенін бірге білейік. Еліміздің егемендік алуы Абылай ханның есімімен тығыз байланысты. «Тәуелсіздік» деп аталатын көп сатылы баспалдақпен көтерілу осы Абылай ханның кезінен басталды. Абылай хан тұсында қазақ жері үлкен аумақты алып жатқан болатын. Бірақ ел үш түрлі этнотерриториялық формацияға, яғни,жүздерге бөлінгендіктен, өз алдына бір орталықта шоғырланған мемлекетті білдірмеді. Тәуке ханның билігінің соңына қарай ел ішінде өзара алауыздық пайда болды. Бұл жағдай шет мемлекеттер үшін, қолайлы географиялық орналасуы мен орасан зор табиғи байлығы бар қазақ жерін бағындыру тиімді болды. Ең үлкен қауіп- жоңғарлар болды Осындай қалыптасқан қиын жағдайда қазақ халқына үш жүздің басын біріктіріп, ұлт-азаттық қозғалыстың басында тұра алатын тұлға қажет болды. Дәл сол тұлға орта жүздің ханы Абылай хан еді. Осы оқиғалар тұсында Әбілқайыр хан батысқа қарай бағыттап, Ресей жеріне жақындады. Ол тез арада елші жіберіп, Ресей елінен кіші жүз халқын өзінің қол астына,қорғауына алуды өтінді. Осылайша, бірінші болып 10 қазан 1731 жылы кіші жүз қазақтары Ресейдің құрамына енді. Соның нәтижесінде 19 ғасырдың ортасында Қазақстан Ресейге толық қосылды. Бұл шешім басқа мемлекеттердің шабуылдарынан жақсы қорғаныс бергенімен, басқа мемлекетке тікелей тәуелді болуды білдірді. Ал мұндай жағдайда қазақ халқына тәуелсіздікті көпке дейін ұмытуға тура келді. Қазақ хандығының одан әрі дамуы еуропалық дамудың үлгісін ұқсады: хан билігінің жойылуы және аймақты басқарудың жаңа жүйелерін енгізу. Халық жасақтарын басқарған Кенесары ханның өлкені отарлауына ерлікпен қарсылық көрсетуіне, сондай-ақ С.Датұлының, І.Тайманұлының М.Өтемісұлымен бірге көтерілістеріне және басқа да қауіпті шығуларына қарамастан Қазақ хандығы дербес мемлекет ретінде өмір сүруін тоқтатты. Бірінші дүниежүзілік соғыстан туындаған экономикалық дағдарыс, 3-4 есеге өскен салықтар халықтың наразылығын тудырды. 1916 жылғы көтеріліс қазақтың өшпес жауынгерлік рухын тағы да бір еске салады. Көтерілістің себебі қазақ жерінің құқығының аяқ асты болып, отарлануында ғана емес, қазақ халқының құдіретті мемлекеттің қол астында болудан шаршауында. Либералды-демократиялық интеллигенцияның ұлт-азаттық қозғалысқа қатысудан бас тартуға шақырғанына қарамастан, езгі мен мазаққа төзе алмаған қазақтар батыл әрекет ете бастады. А.Байтұрсынов, Ә.Бөкейханов және М.Дулатов, О.Жандосов, Ж.Аймауытов және т.б. ұлт зиялыларының өкілдері бола отырып, көтерілістің аяқталуын алдын ала болжаған. Көптеген қазақтар қырылып, қыруар малы жойылып, көтерілісшілердің басына қарсы жазалар жасалды. Б.Әшекеев Бурундай төбесінде асылып өлді, Ж.Мәмбетов түрмеде уланды. А.Иманов пен А.Жанбосынов үш жылдан кейін қызыл гвардияшылардың қолынан қаза тапты. Кеңес үкіметінің сәтсіз экономикалық эксперименттері елді 1930-1932 жылдардағы ашаршылыққа алып келді. Бұл кезең қазақ халқының тарихына Ұлы Жұт – ең үлкен қасірет ретінде енді. Бірақ, аштық пен жоқшылыққа қарамастан, ата-бабаларымыз осы қысқа мерзімде 372 көтеріліс жасап, оған 80 мың адам қатысты. Олар өздерінің жақындарын аман алып қалуға, өз халқының жағдайын жақсартуға, қазақтың ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлі жартылай көшпелі және көшпелі өмір салтын сақтауға тырысты. Біз үшін Ұлы Отан соғысына айналған Екінші дүниежүзілік соғыста біздің ата-бабаларымыз көп нәрсені басынан өткерді. Әрбір қазақстандық майданға аттанды. Ә.Молдағұлова мен М.Мәметова, Т.Х.Доспанова, Бегелдинов, С.Луганский, Л.Беда, И.Павлов, Н.Қосшығұлов, С.Нұрмағамбетов, Қ.Қайсенов, А.Егоров, З.Хұсайынов және т.б. 1950 жылдардың басында Қазақстанда «Бекмаханов ісі» көтерілді. «Қазақстан 20-40 жылдар» монографиясының авторына «космополитизм» және Ресей империясына қарсы халық көтерілістерін мақтады деп айып тақты Е.Бекмаханов өз еңбегінде қазақ даласының соңғы ханы – Қ.Қасымовтың көтерілісіне оң баға берген болатын. Сондай-ақ. 40-50 жылдары А.Жұбанов, О.Сүлейменов, С.Мұқанов, М.Әуезовтер де қуғын-сүргінге ұшырады. 1979 жылдың көтемінде қабылданған шешім бойынша қазақ жерінде неміс автономиясы құрылатыны туралы хабар Қазақстан даласына тез тарады. Бұған жауап ретінде Целиноградтағы жастар митингісі болды. Олардың қолдарында «Қазақстан бөлінбейді» және «Неміс автономиясы жоқ» деген транспаранттар болды. Митингті тарату әрекеті сәтсіз аяқталып, шерушілер қала көшелерімен ұрандатып жүрді. Шерулер “Қазақ даласының аумағында автономия болмайды” деп жарияланғанша жалғасты.Бұл оқиға қазақтар үшін үлкен серпін болды. Биліктің халықтың сөзін елемеудегі кезекті әрекеті 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасымен аяқталды. Д.Қонаевтың орнына Г.Колбиннің қазақ халқының сайлауына ешқандай қатысуынсыз тағайындалуы жастардың жаппай наразылығын тудырды. 1986 жылы 17 желтоқсанда Алматыда шешімге наразылық білдірген екі күндік шеру басталды. Демонстранттарды тыныштандыруға және оларды таратуға бағытталған сөздер еш нәтиже бермеді, осыдан кейін, 17 желтоқсан күні кешке таратуға бірінші әрекет жасалды: өрт сөндіру машиналары, сапер күректері, сойылдар, қызметтік иттер қолданылды. Желтоқсанның 18-і күні таңертең арнайы жасақ келіп, демонстранттарды таратып үлгерді. 30 мыңнан астам құқық қорғау органдары мен арнайы жасақтары 8515 адамды ұстады, оның ішінде бес мың адам қала сыртына шығарылып, қарға лақтырылды, 2400 адам қамауға алынды, 1722 ұл балалар және қыздар түрлі жарақаттар алды. 80 студент пен жұмысшы түрлі мерзімге бас бостандығынан айырылды. Шеруге қатысқаны үшін жауап алу кезінде музыка мектебінің оқушысы Л.Асанова өзін 5-қабаттан лақтырып жіберген. Дәл осылай Өскемен педагогикалық училищесінің студенті С.Мұхамеджанова да өзін құрбан етті. Сол қанды оқиғалардан бері 31жыл өтті. Осы жылдар ішінде Қазақстан ұлы державалардың бірінің құрамдас бөлігінен, барлық елдермен бейбіт қарым-қатынасты сақтайтын тәуелсіз, заманауи, дамыған мемлекетке айналды. Біздің ата-бабаларымыз хандық құрылғаннан бастап, мемлекет егемендігінің қалыптасуына дейінгі ең қиын жолды басынан өткерді. Қазақ өлкесінің тарихы оқиғаларға, толқуларға, жазықсыз құрбандар мен әділетсіздіктерге толы. Бірақ мұның бәрі болмаса, ештеңе болмас еді. Ата-бабаларымыз көптен бері армандап келген мақсаттарына қол жеткізді. Олар еркіндік пен ашық аспанға қол жеткізді. Біз, кейінгі ұрпақ, мұны ешқашан ұмытпай, естеліктерді өз жадымызда сақтауымыз керек. жүктеу/скачать 18,89 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|