Ерте көшпелілер мәдениетінің қалыптасуы жағдайында Ежелгі Қазақстан аумағындағы энеолит және қола дәуірін

Қола дәуірінде табылған археологиялық 
бұйымдар

Қола дәуірінің ерекшеліктері
Қола дәуірінің атап көрсетерлік ерекшеліктері
мынадай:
1. Түсті металдардың өндірістік жолмен игерілуі
(қола металлургиясы).
2. Ең алғашқы қоғамдық еңбек бөлінісінің
жүзеге асуы, яғни мал шаруашылығының
егіншіліктен бөлініп шығуы.
3. Аталық отбасылық рулық қатынастың орнауы.
4.Андроновтық тайпалар алғаш болып
экономикалық өмірдің озық түрі – көшпелі
мал шаруашылығына көшті.
5.Рулық қатынастар ыдырап, қуатты тайпалық
бірлестіктер құрыла бастады.
6.Қыш құмыралар жасалды.

Қола дәуіріне қатысты негізгі тұжырымдалар
Шығыс Қазақстан қола дәуірін нақты территориялық тұрғыдан зерттеу бір жүйеге
негізделмеген. Кейінгі жылдардағы А.А. Ткачев, Н.А. Ткачевалар Ертістің жоғары ағысы
аймағындағы зерттеулері нәтижесінде Шығыс Қазақстанның қола дәуірінің тағы бір
кезеңде- месін қалыптастырды, Ондағы бір ерекшелігі жерлеу ескерткіштерінің қоныс
материалдарымен қоса қарастыруында еді. Сондай-ақ, олар қола дәуіріндегі Шығыс
Қазақстан тұрғындарының Ертіс өңірінің тұрғылықты халықтары екендігін айтып,
олардың жапсарлас өлке тұрғындарымен тығыз байланыста болғандығын атап өтеді. Осы-
лайша, Шығыс Қазақстан тұрғындарының батыс пен шығысқа қарай бірнеше мәрте
миграцияның болғандығын айтады. Алайда, оның да қола дәуіріне қатысты негізгі
тұжырымдары терри- ториялық тұрғыдан кішкентай алқапты қамты- ғандықтан, өңірдің
қола дәуірі мәселесін түбе- гейлі шешудің мүмкін еместігін көрсетті.
(
А.А. Ткачев және Н.А Ткачевалардың тұжырымы бойынша)

Археолог-ғалымдар Ә. Оразбаев пен Ә.Т.

Тө- леубаевтың Шығыс Қазақстанның
Тарбағатай теріскейіндегі Масалы,
Ескеалмас, Сабындыкөл
ескерткіштеріндегі зерттеулерімен
аумағының кеңейе түсуі және
ғалымдардың қорытындысы бойынша
бұл ескерткіштердегі материалдары
негізінде Орталық Қазақстанның қола
дәуіріне жақындатып және үш сатылы
кезеңдеуге ұқсас деп қарастырады