Есенова камчат аугажыевна

145 
Жоғарыда айтылғандар педагогтерге оқу процесінде арнайы жасалған 
және осы процестің тиімді, нәтижелі өтуін қамтамасыз етеді. Зерттелетін 
тақырыпқа қатысты, бірақ мәселені шешуге мүмкіндік бермейтін жағдайлар 
болады. Сондықтан қажетті және жеткілікті шарттар жиынтығын анықтау 
маңызды. Қажетті шарттар әртүрлі кезеңдерде белгіленген мәселені шешуде 
олардың сабақтастығын қамтамасыз етеді. Жеткілікті шарттар зерттеушілік 
мәселелерде оның ресурстарын кеңейтеді және жаңалығын анықтайды [169].
Шарт ретінде көптеген ғалымдар білім берудің стандарттық 
тұжырымдамасын білім беру стандарттарында және білім берудің жаһандық 
мақсатының нақты сипаттамасымен қамтылған тұжырымдаманы қарастыруға 
ұсыныс жасайды [170]. Н.Н. Двуличанская оқу-тәрбие үдерісінің мазмұны мен 
құрылымы, пәннің мазмұны, берілген дидактикалық тапсырмалардың табысты 
шешімін қамтамасыз ететін оқу-әдістемелік және инновациялық ортаны 
қамтамасыз 
ететін 
ұйымдастырушылық-педагогикалық 
жағдайларды 
айғақтайды [171].
Ұйымдастырушылық-педагогикалық шарттар көбінесе А.А. Вербицкий 
[172], Н.Е. Веракса [173], А.В. Федоров [174] және тағы да басқа ғалымдардың 
еңбектеріндегі идеяларды ескере отырып, сондай-ақ ЖОО-да оқу-тәрбие 
үдерісін ұйымдастырудың жеке тәжірибесі арқылы әзірленеді. Кәсіби 
дайындық барысында зерттеушілер ішкі және сыртқы жағдайларды анықтайды
.
білім алушының «Ішкі» жеке қасиеттері туралы, олар: а) табиғи тапсырмаларды 
(есте сақтау, имитация, қиял, жалпылау және т.б.), фонематикалық есту және т. 
б. қамтитын жеке қасиеттер; б) оқу іс-әрекетін орындау, жұмыс істеу қабілетін 
қамтитын субъектілік қасиеттер; в) студенттің іс-әрекетінің контекстімен, оның 
жеке тәжірибесімен, дүниетанымымен, қызығушылықтармен және ниетпен, 
ұжымдағы жеке тұлғаның мәртебесімен анықталған жеке қасиеттері [175].
Зерттеушілер сыртқы жағдайларға мыналарды жатқызады: оқу процесіне 
мамандандырылған пәндерді енгізу; Интернет желісінің мүмкіндіктерін 
пайдалану кезінде кәсіби қызметті жүзеге асыру барысында қажетті ақпаратты 
іздеу бойынша студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру; өзіндік және 
аудиториялық жұмыстың оңтайлы арақатынасы; отандық және шетелдік кәсіби 
мәтіндерді, сондай-ақ аудио және бейнематериалдарды және басқа да қазіргі 
заманғы 
ақпараттық, 
коммуникациялық 
және 
мультимедиялық 
технологияларды 
пайдалану; 
кәсіби-құндылықтық 
ұстанымдарды 
қалыптастыру; болашақ мамандардың еңбектік әлеуметтенуі; жалпы білім беру 
үдерісінің диалогін өзектендіру; бәсекеге қабілеттілік негізі ретінде студенттің 
кәсіби, шығармашылық әлеуетін дамытуға бағыттау; квази-кәсіби қызметтің 
нақты жағдайларына жақын оқу жағдайларын пайдалану; аудиториялық және 
өзіндік жұмыс процесінде студенттердің оқу іс-әрекетінің уәждемесін 
қалыптастыру; имитацияланатын кәсіптік қызмет моделін өзіндік талдау және 
бағалау; білім алушылардың жасаған іс-әрекеттері мен оқу материалының, оқу 
іс-әрекеттерін жасау тәсілдерінің, кәсіптік даярлау әдістерінің студенттердің 
мүдделері мен қажеттіліктеріне сәйкестігі [176].

146 
И.Г. Гузенконың зерттеуінде келесі қолданбалы шарттар ұсынылған: 
дайындықтың құрылымы мен мазмұнын үйлестіру; дайындық нәтижелерінің 
алдын ала болжамы; дайындық мазмұнының инновациялық бағыты; пәндік 
пәндер бойынша дайындықты ақпараттық қамтамасыз етудің процедуралық 
толықтығы; ғылыми-әдістемелік сүйемелдеу және оқу-зерттеу қызметін кезең-
кезеңмен түзету; оқу процесінде білім-іскерлікті қатар қалыптастыру [177].
Зерттеулерде белгілі бір педагогикалық үдерісті кезеңдік басқаруда 
педагогикалық шарттар анықталады. Мысалы, Е.В. Шершукова мамандарды 
кәсіби даярлауда шарттарды мақсатты болжау, білім беру үдерісін әдістемелік 
қамтамасыз ету, кәсіби дайындықты бағалау сапасының критерийлері, оқытуды 
ұйымдастыру әдістері, құралдары, формалары, білім алушыларды бақылау 
және қызмет ретінде оқытуға қойылатын талаптар деп бөледі [178].
Бірқатар ғалымдардың жұмыстарында психологиялық-педагогикалық 
шарттардың топтары ұсынылған. Мысалы, С.И. Шиленко, Н.П. Захарченко, 
Е.В. Колесникова [179] және тағы да басқалары кез келген саладағы табысты 
қызметтің басты психологиялық-педагогикалық шарты – бұл өз күшіне деген 
сенімділік, ол ең алдымен біліміне байланысты екенін көрсетеді.
Е.С. Литко жұмысында менеджердің кәсіби маңызды қасиеттерін 
қалыптастыру шарттары: бұл оқыту процесінің теориялық және қолданбалы 
жақтарын интеграциялауды жүзеге асыруға және болашақ маманды кәсіби 
қызмет өрісіне қосуға мүмкіндік береді; квази-кәсіби және білім беру-кәсіптік 
қызметтің негізінде кәсіптік және моральдық мазмұндағы имитациялық және 
әлеуметтік міндеттерді қоса алғанда, педагогикалық үдерісті қалыптастыру, бұл 
кәсіби жағынан маңызды қасиеттерді қалыптастыруға және маманның іргелі 
дайындығын арттыруға мүмкіндік береді; осындай қызметті жүзеге асыруды 
қамтамасыз ету үшін келесі міндеттерді пайдалану: кәсіби қызметті 
имитациялау, стандартты емес және оқыс жағдайда әрекет ету, күнделікті 
басқару шешімдерін қабылдау, персоналды басқару мәселелерін шешу, 
коммуникативтік тапсырмалар, экономикалық мәселелерді шешу; негізгі 
дидактикалық бірліктерді зерттеу логикасына негізделген және менеджменттің 
фундаменталды, сонымен бірге қолданбалы құрамдас бөліктерін үйлестіруге 
ықпал ететін білім технологиясының функционалдық құрылымына сәйкес 
маманды даярлау бағдарламасын құру [180]. 
Осылайша, білім беру менеджерлерін оқыту жүйесін жетілдірудің 
ұйымдастырушылық-педагогикалық шарттары жасанды түрде қалыптасқан 
білім беру ортасы ретінде айқындалатын болады, онда көрсетілген мақсаттарға 
сәйкес білім беру және ғылыми-зерттеу және кәсіптік бағдарланған іс-
әрекеттердің 
мүмкіндігін 
қамтамасыз 
ететін 
ұйымдық-педагогикалық 
факторлардың ең оңтайлы жиынтығы ұсынылады.
«Педагогика және психология», «Кәсіптік оқыту теориясы мен 
әдістемесі» мамандықтары бойынша диссертациялық зерттеуді талдау 
ұйымдастырушылық-педагогикалық жағдайларды құруда қажетті элементтерді 
анықтауға ықпал ететін жағдайлардың сипаттамаларын анықтауға мүмкіндік 
берді. Шартты қалыптастыру барысында анықталған маңызды сипаттамалар – 

147 
мотивациялық қолдаудың немесе бағдарлаудың болуы. Зерттеу барысында 
мотивацияның қалыптасуы субъектінің сана-сезімінде ниет және іс-әрекеттер 
жасауға дайындығы бар адамның қарым-қатынасына негізделетіні ескереді 
[181].
Мотивация туралы заманауи психологиялық идеялардың негізінде 
И. Дельгаластың дәлелі бойынша жеке тұлғаның қызметі мақсаттарды іске 
асыруға байланысты қарым-қатынас, мінез-құлықтың көрінісі ретінде 
түсініледі. Мотивация белгілі бір иерархия мен айқындылықты анықтайтын 
ұзаққа 
созылған 
дәлелдер 
жиынтығы 
ретінде 
анықталады 
[182]. 
Университеттегі оқу іс-әрекеттерінің мотивациясы білім берудің басты 
мақсатына негізделеді, ондағы басты мақсат – қазіргі және әлеуетті 
мүмкіндіктерін, қабілеттері мен қажеттіліктерін, өздігінен білім алуға және 
өзін-өзі тануға, дайындығын дамытуға баса назар аудара отырып, кәсіби 
тұлғаның пайда болуы.
Мотивациялық сипаттағы талаптар болашақ менеджерлерді даярлау 
құзыреттілігіне байланысты. Студенттердің қажеттіліктерімен анықталатын 
құзыреттілік құрылымында мотивациялық және құндылықты компонентті 
бөліп көрсету қажет. Мотивациялық жағдай келесідей ұстанымдар ретінде 
негізделуі мүмкін. Студенттердің кәсіби мотивациясын қалыптастыру үшін 
жағдайлар жасайтын іс-әрекет, кәсіпқой болатын мотивтердің иерархиясын 
қамтамасыз ету керек. Бұл кәсіби қызметке жақын іс-әрекеттердің арқасында 
мүмкін болады. Студенттердің кәсіби мотивациясын қалыптастыру барысында 
олардың жеке тұлғалық ерекшеліктерін ескеру қажет, бұл ретте білім алушы 
белсенділіктің, жеке, субъектілік тәжірибенің тасымалдаушысы ретінде 
қарастырылады. Студенттердің кәсіби уәждемесін барынша дамыту сыртқы 
педагогикалық әсермен ішкі интенцияларды, уәждер мен мақсаттарды біріктіру 
және өзара байланысты қамтамасыз ету жағдайында жүзеге асырылады. 
Студенттер таңдаған мамандыққа оң көзқарасты қалыптастырудың маңызды 
алғы шарттарының бірі оның мағынасын, өз қызметі үшін зерделенетін 
процестердің маңыздылығын түсіну, сондай-ақ өз мүмкіндіктерін сезіну болып 
табылады. Студенттердің өз іс-әрекетінің мақсатына сәйкестігі олардың 
мұқтаждық-мотивациялық саласына әсер етеді.
Алайда университеттегі білім бірнеше талаптарды ескереді, яғни ол 
мотивациялықты айқындайды, ал А.Н. Леонтьев оқыту мотивациясын 
әлеуметтік себептермен көрсетеді [183]. Сонымен қатар полимотивация – бұл 
қосымша ынталандыру ретінде осы қызмет үшін рөл атқаратын ынталандыру 
функциясын жүзеге асыратын қалыптастыру дәлелі. Е.П. Ильин атап өткендей, 
полимотивацияның шеткі мақсаттары бар, яғни ол ұзақ мерзімді мотивациялық 
қондырғымен бірге жүреді [184]. Мотивациялық сипат шарттары ЖОО-да оқу 
процесінде студенттерде қалыптасуға қажетті себептердің құрылымы мен мәнін 
анықтайды:
– оқытудың талдау және түпкілікті мақсаттарын, алынған білімнің 
теориялық және практикалық маңыздылығын, білім беру іс-әрекетін 
практикалық және бағдарлауды түсіну; кәсіби қызығушылықтың болуы [185];

148 
– табысқа деген қажеттілік немесе сәтсіздікке төзімділік;
– ЖОО-да бірқатар жеке қызмет түрі бар, олардың әрқайсысы мінез-
құлықтың жалпы бағытына қатысты дәлелді және ақталған. Бұл қызметтер 
жалпы дәлелге негізделген және жеткілікті дербес білім, сондай-ақ түпкілікті 
мақсатқа жетуге ықпал етеді [186]. Осыдан болашақ менеджерлердің іс-
әрекетін ынталандыруға бағытталған педагогикалық шарттар оқу іс-әрекетін 
негіздеудегі педагогикалық қызметтің негізін анықтайды және студенттердің өз 
бетімен білім алу үдерістерін басқару позициясын оңтайландырады. Жағдайды 
анықтау кезінде келесі сипаттамамен құндылықтарды немесе құндылықты 
бағдарларды (құндылықты-қалыптастырушы жағдайлар) қалыптастыруға 
бағытталған, ол кәсіби қалыптасуды жеке тұлғаны кәсіби қызмет 
құндылықтарының жиынтығына тарту ретінде түсінуді көздейді, өйткені ЖОО-
да оқу процесінде студенттер айналада болып жатқан оқиғаларды бағалаудың 
дүниетанымдық, адамгершілік, эстетикалық ахуалында, сондай-ақ олардың 
шешімдерін іздестіруде болады [187]. Олардың мазмұны жалпыадамзаттық 
құндылықтарды ұғынуға, тануға, өзектендіруге бағытталуымен түсіндіріледі, 
бұл тұлға қызметінің сипаттамасымен анықталады және оның әлеуметтік 
мәртебесін қамтамасыз етеді (Ю.И. Ефимов [188], А.В. Кирьякова [189] және 
басқалар.). 
Келесі сипаттамаларды таңдау қызмет теориясымен байланысты. Тұлға 
әртүрлі іс-әрекеттерді орындайды, олардың мазмұны әртүрлі. Әрқайсысында 
уәждер мен қажеттіліктердің, операциялардың, іс-қимылдар мен мақсаттардың 
толық белгілі бір мазмұны бар. Ол әлемді өзгертуге арналған нақты 
нәтижелерге ие сыртқы әрекеттер; рухани өндіріс негізінде ішкі қызмет; 
материалдық шығармашылықта көрініс табатын тамаша нәтижеге ие 
бағыттарды анықтайды. 
Жоғарыда баяндалғандарға байланысты педагогикалық шарттар 
теориялық, практикалық және шығармашылықпен бағытталған ұстанымдардан 
тұрады
.
Студенттерді кәсіптік даярлауды ұйымдастырудың ажырамас бөлігі - 
практикалық қызметті ұйымдастыруға (тәжірибеге) бағытталған шарттар.
Мамандарды даярлау жүйесінде кәсіби бағыттылық принципін жетекші 
деп есептеуге болады, себебі ол кәсіби оқу орындарындағы педагогикалық 
процестің соңғы мақсатын да, оған қол жеткізу құралдарын да көрсетеді. 
Ең алдымен, кәсіби оқу орындарында маманның жүйе құраушы рөлін 
арттыру қажеттілігі туындайды. Бұл тәсілдің мәні – кәсіптік оқу орындарының 
оқу жоспарларындағы басты жүйе құраушы фактор мамандық болуы тиіс. Бұл 
алынған білімді қолдану саласы, олардың дұрыстығын тексеру. Білім болашақ 
мамандар үшін осы мамандық бойынша білім жүйесіне элементтер ретінде 
үйлескен жағдайда ғана құндылық болып табылады. 
Жоғары білім беруді ұйымдастырушы, профессор К.В. Марвардт 
маманның жеке басын қалыптастыру процесі маңызды емес жүйені құру 
мүмкін еместігін көрсетеді. Бұл бір мезгілде түбірлік жүйені, сабақтарды, 
бұтақтарды, жапырақтарды өсіретін көпжылдық өсімдіктің өсуіне ұқсайды. 

149 
Олар бір-бірінсіз дами алмайды. Сондай-ақ оқыту барысында маман жан-жақты 
дамып, оның психикасы мен санасы қалыптасады. «Нақты (формальды емес) 
білім–бұл маманды қалайтын кірпіш емес. Шынайы білім–бұл мамандық 
бойынша байқалған құбылыстардың арасындағы байланыстар (өзара 
әрекеттесуді түсіну). Олар алдын ала дайын болмайды, яғни бір-бірімен 
ықпалдасып, «ажырамайтын» жүйені құрайды. 
Бұл кәсіптік даярлықтың барлық кезеңдері мен байланыстарын 
жоспарлау, басқару және олардың түпкілікті нәтижелеріне, мамандыққа 
бағыттауды қамтамасыз ету қажеттілігі туралы маңызды ережелерді білдіреді. 
Кәсіптік білім берудің мақсаты–жүйеленген білімдерді, дағдыларды және 
қажетті жеке кәсіби қасиеттерді меңгеру нәтижесі болып табылатын кәсіптік 
білім алу. 
Кәсіби дайындықтың мақсаты және оның нәтижесі мамандықты 
меңгерген әрбір адам оның үш аспектісімен – мазмұндық, тұлғалық және 
процессуалдық (технологиялық) бетпе-бет келгенін көрсетеді. Яғни мазмұнды 
аспект болашақ маманның мамандығын көрсетеді. Жеке аспект болашақ 
маманның кәсіби бейімділігін көрсету, ол өзінің жеке сапасы кәсіптің өзіндік 
ерекшелігіне қаншалықты сәйкес келетінін қалайды. Технологиялық аспект 
болашақ маманға кәсіби міндеттерін орындау үшін қажетті күрделі дағдыларды 
игеруге мүмкіндік береді. 
С.Л. Рубинштейннің өмірдің екі тәсілі туралы еңбегі зерттеушілер 
Е.И. Исаев, С.П. Косорецкий, В.И. Слободчиковқа маманның екі еңбек үлгісін 
құру үшін әдіснамалық негіз болды: адам өмірінің бірінші жолына негізделген 
адаптивті мінез-құлық үлгілері және оның өмірлік қызметінің екінші әдісіне 
негізделген кәсіби даму үлгісі [190]. Маманның өзін-өзі тануында бейімдік 
мінез-құлқында нормалардың әлеуметтік талаптарын орындау түрінде кәсіби 
қызметке бағыну үрдісі басым. Білім менеджерінің кәсіби маңызды қасиеттерін 
қалыптастырудың бастапқы кезеңінде бұл мінез-құлық үлгісі ең қолайлы болып 
табылады деп санаймыз. 
Кәсіби даму моделінде маман күнделікті тәжірибенің үздіксіз ағынының 
шегінен шығу және жалпы өзінің кәсіби еңбегін көру қабілеттілігімен 
сипатталады. Бұл серпіліс педагогикалық үдерістің қиындықтары мен қарама-
қайшылықтарын қабылдауға, тануға және бағалауға, оларды құндылық 
бағдарларына сәйкес дербес және сындарлы түрде шешуге, қиындықтарды одан 
әрі дамытуға ынталандыру ретінде өз шектеулерін жеңу ретінде қарастырады. 
Мамандардың әлеуетті мүмкіндіктері туралы хабардар болуы, жеке және 
кәсіптік өсу перспективалары оны үнемі тәжірибе жасауға шақырады. Бұл–
болашақ білім менеджерлерінің дағдылары мен қабілеттерін қалыптастырудың 
ең жоғары деңгейіне жетуге мүмкіндік беретін үлгі. 
Қазіргі уақытта педагогикалық ғылымда жеке тұлғаның кәсіби 
қызметінде қалыптасуын зерделеуге, талдауға, қалыптастыруға, дамытуға және 
түзетуге бағытталған оқытудың әртүрлі нысандары мен әдістерін әзірлеу мен 
сипаттауды қамтитын маңызды материал жинақталған [191]. Осы 
материалдардың нәтижелерін пайдалану жоғары оқу орындарына студенттердің 

150 
жеке стилі, тәжірибесі мен қабілеттері мен кәсіби қызметінің күрделенетін 
талаптары арасындағы қарама-қайшылықтарды барабар шешуге ықпал ететін, 
өздігінен жобалау және өзін-өзі жетілдіру дамуының қозғаушы күші болатын 
болашақ мамандарды дайындауға мүмкіндік береді [192]. 
Бүгін батыстағы көптеген педагог-зерттеушілер өз кезегінде білім беру 
парадигмасының жалпы ауысуына әкелген оқыту мәдениетінің өзгергенін 
айтады: оқытудан оқуға. Бүгінгі таңда, өз бетімен білім алу құзыретті 
маманның кәсіби даярлығын жүзеге асырудың міндетті шарты бола отырып, 
жоғары білім беруді дамытудың негізгі элементі болып табылады. Өзін-өзі 
тануда ең алдымен, студентте ынталандыру, мақсаттылық, өзін өзі 
ұйымдастыру және бақылау сияқты жеке қасиеттер көрінуі мүмкін. Француз 
зерттеушілері өзін-өзі оқыту тұжырымдамасы өз мақсаттарына, негізгі 
сипаттамаларына, өзін өзі оқыту аспектілеріне, сондай-ақ оны жүзеге асыру 
жолдарына ерекше назар аударады.
Өзін-өзі танудың негізгі сипаттамалары: 1) нақтылауға бағытталған 
білімге деген жауапкершілік; біліміне қатысты өз әрекеттері үшін жауап 
берудің моральдық міндеттемесі;өзін-өзі тану жөніндегі бастамалар;адам өз 
бетінше жүзеге асыратын оқу қызметін реттеу, студентке қолжетімді білім 
немесе таңдауды бақылау (білім беру мақсаттары мен мазмұны, адами және 
материалдық ресурстар, оқыту технологиялары, оқыту ритмі, оқу уақыты мен 
орны, алынған білімді бағалау негізінде жасалуы мүмкін); оқытушының 
медиациясын пайдаланбай-ақ, субъектінің (студенттің) зерттеу объектісімен 
тікелей байланысы.
Француз зерттеушісі Р. Фушенің пікірінше, өз білімін жүзеге асыру 
тәсілдері:
1. Өздігінен білім алу жобалары (сабақтарда жүзеге асырылатын жеке 
жұмыс, дипломдық жұмыс, диссертациялық зерттеу және т.б.). Мұндай қызмет 
түрлерін жүзеге асыру студенттен әдіснамалық білімді, деректі зерттеуді, 
когнитивті және метакогнитивті стратегияларды қолдануды, сондай-ақ жеке 
қабілеттерді талап етеді.
2. Тәжірибелі оқыту (тәжірибемен оқыту). Жоғары білім беру жүйесі 
тәжірибемен оқытуды немесе тәжірибелі оқытуды қолдануға үлкен мүмкіндік 
береді. Бұл оқыту түрі студенттердің кәсіби тәжірибесімен байланысты тұрақты 
іс-шаралар шеңберінде жүзеге асырылуы мүмкін. Тәжірибелік оқытуда кәсіби 
даму тобының келесі бағыттарын атап өту қажет: түзету арқылы оқыту, 
әрекетпен оқыту, құжаттарды талдау, оқытудың кәсіптік тәжірибемен 
байланысы, студенттен кәсіби тәжірибе мен өзінің теориялық біліктері 
арасындағы байланысты орнатуды талап ететін интеграцияланған қызмет 
түрлері арқылы жүзеге асырылатын, кәсіптік қызметті модельдеу, рөлдік 
ойындар арқылы жасайды , контекстік оқыту (студент басқа студенттер 
ұсынған мәселелермен жұмыс істейді). 
Сондай-ақ тәжірибемен оқыту тағылымдамалармен ынталандырылуы 
мүмкін.

151 
3. Топтық оқыту: нақты және виртуалды. Сабақ аясында жүзеге 
асырылатын топтағы жұмыс (немесе желідегі жұмыс) тәжірибелі оқытудың 
қызықты көзі болуы мүмкін және ұжымдық өздігінен білім алудың негізгі 
элементі болып табылады. Жоғары білім беру жағдайында негізгі сабақтардан 
тыс қызметті жүзеге асыратын рефлексивті топтар немесе іздестіру топтары 
құрылуы мүмкін.
4. Өздігінен білім алудың ашық механизмдерінің көмегімен оқыту. Өзін- 
өзі тану ашық дереккөздердің көмегімен іске асырылуы мүмкін, оның ішінде 
компьютерлік оқыту, қашықтан оқыту, мультимедиялық жүйелер. Өзіндік білім 
беру үдерісінің мақсаты студенттердің кәсіби қызметін табысты жүзеге асыру 
үшін қажетті білімін, іскерлігін және дағдыларын қалыптастыру болып 
табылады. 
Кәсіптік білім беруді ұйымдастыру жағдайында тұлғаның сапасын 
дамытуды қамтамасыз ететін шығармашылық құрамдастың болуы маңызды 
(шығармашылықпен бағытталған жағдайлар). Бұл шарттар тобы зерттеулерде 
кәсіби қызметтің әрбір объектісі, оның проблемасы сияқты бірегей әрі жеке 
және соның салдарынан онымен өзара іс-қимыл кезінде шығармашылық тәсілді 
талап ететініне байланысты бөлінеді. Л.В. Абдалина, И.Г. Гладких, 
О.Б. Завалишина және басқа да зерттеушілер көрсеткендей, шығармашылық 
жеке тұлғадан, ал креативтілік жаңалықтарға, танымдық дүниелердің 
ашылуына керек жеке қабілет болып табылады.
Болашақ менеджерлердің шығармашылығын біз көптеген идеяларды 
туындататын және кәсіби қызметте және тұлғааралық өзара әрекеттестікте 
бірегей мағынаны ашуға және жүзеге асыруға, сондай-ақ өз дүниетаным 
жүйесінен орталықсыздандыруға және басқа адамдардың, қауымдастықтардың, 
мәдениеттердің мағыналық жүйесін көруге және сезінуге қабілетті болуға 
мүмкіндік 
беретін 
мотивацияның, 
құндылықтардың, 
интеллектінің, 
эмоциялардың, коммуникациялардың ерекшеліктерін біріктіретін жеке қабілет 
ретінде қарастырамыз. Осыған байланысты кәсіби тұлғаның шығармашылығы 
бірегей, ерекше психологиялық сипаттамаларға, ерекшеліктерге, субъективті 
детерминанттарға ие.
Қазіргі бітіруші бакалаврға, болашақ менеджерге қойылатын талаптар өз 
мамандығы аралас салаларда хабардар болу қажеттілігімен, алған білімдерін 
тәжірибеде қолдану қабілеттілігімен, жұмыстың инновациялық әдістерін іздеу, 
қалыптастыру 
және 
пайдалануға 
байланысты, 
яғни 
менеджер 
шығармашылықпен бағытталған және креативті маман ретінде қызмет етуі 
қажет.
Жұмысты құзыретті орындау үшін кәсіби қызметте шығармашылық 
көріністердің осындай жоғары маңыздылығы адамның шығармашылыққа 
қабілеттілігі және сапалы жаңа материалдық және рухани өнімдерді 
(А. Маслоу, Дж. Гилфорд, П. Торренс және т. б.), кәсіптің жоспарлы дамуын, 
кәсіби қызметті орындау шарттары мен әдістерін оңтайландыруға әкелетін 
жаңа, прогрессивті идеялардың пайда болуын қамтамасыз етеді, бұл кәсіби 
ортада динамиканы қамтамасыз етеді. Осыдан болашақ менеджерлерді кәсіби 

152 
даярлау жүйесінде осы бағыт бойынша қазіргі бар мемлекеттік білім беру 
стандарттарын іске асыру ғана емес, сонымен қатар оқу-тәрбие қызметінің 
шығармашылық қасиеттерді дамытуға бағытталуы да маңызды болып 
табылады, бұл жоғары кәсіби білікті кадрларды қалыптастыруға, сондай-ақ 
кәсіби ортада жалпы өзгеріске ықпал етеді. Зерттеушінің кәсіби білім беруді 
ұйымдастырудың педагогикалық шарттарын негіздеу кезінде және тұлғаның 
дамуына ортаның ықпалымен байланысты мінездеме кіреді (қоршаған орта 
жағдайы). Менеджерлердің жеке–тұлғалық және кәсіби ерекшеліктерін 
қалыптастыру мен дамытуға қажетті білімді, іскерлікті және дағдыларды 
меңгеруге бағытталған оқыту шарттарының жиынтығы ретінде қолайлы білім 
беру ортасын құруға ықпал етеді. Даму және тәрбие білім беру мекемесінің 
түріне, педагогикалық технологияға немесе тұжырымдамаға қатысты жүзеге 
асырылады. (парадигмалар, жүйелер) [193].
Қолданыстағы білім беру ортасы жағдайында студент кәсіптік білім 
алады, адамның болашақ мамандығымен қарым-қатынасы қалыптасады. 
Қоршаған орта – бұл субъект тұрып жатқан жер, яғни оның көмегімен өмір 
салты қалыптасады. Әлеуметтік орта және мәдениет, оның ішінде білім 
қоршаған ортаның құрамдас бөлігі болып табылады.
Қоғамдағы мәдениет (біздің жағдайда белгілі бір мамандықтарға 
бағытталған студенттік қоғамдастық) адамгершілік құндылықтарды, яғни 
қоршаған ортаға білім беру әлеуетіне ие болатын жеке тұлғаны 
қалыптастырады, бұл өз кезегінде университеттің білім беру кеңістігін түсінуге 
мүмкіндік береді. Осыған байланысты болашақ маманды даярлаудың тәрбиелік 
ортасы өзін-өзі тану, тұлғалық әлеуетін дамыту арқылы, жеке басының 
еркіндігі мен өмірді таңдауға жауапкершілігін арттыру арқылы өзіндік дамудың 
көздері мен қозғаушы күштерін осы мәдениет үлгілері мен стандарттарына 
сәйкес ынталандыратын үрдіс болып табылады [194]. Зерттеушілер білім беру 
кеңістігін оқу үдерістері жүзеге асырылатын кеңістік ретінде анықтайды, оқыту 
және тәрбиелеу; ғаламдық қызмет ету ортасы және тіршілікке қабілетті тұлға; 
педагогикадан қалыптасқан өмір салты жүзеге асырылатын қоршаған ортаның 
сегменті; шығармашылық және интеграциялық сипаттағы жұмыстардың 
нәтижесі болып табылатын әлеуметтік-мәдени субъектілердің күш-жігері 
арқылы тәрбиелік іс-шаралар кешені мен динамикалық жүйесі және т.б.
О.В. Гукаленко көпмәдениетті білім беру кеңістігін мәдени 
алуантүрліліктің тән ерекшеліктерін көрсететін кеңістік және түрлі этникалық 
топ студенттерінің бейімделу ортасы болып табылатын кеңістік ретінде 
қарастырады [195].
Заманауи зерттеулерде тұтас мәдени-білім беру кеңістігінің негізгі 
сипаттамалары кеңістіктің білім беру әлеуеті; тәрбие процесінің даму дәрежесі; 
білім беру кеңістігінің басқарылуы ретінде айқындалған. Мәдени-білім беру 
кеңістігінің жұмыс істеу шарттары демографиялық, әлеуметтік-экономикалық, 
ұлттық, табиғи ерекшеліктер болып табылады. Адам формасының бірлігі, білім 
беру кеңістігі, ол олардың бірлескен білім беру қызметі нәтижесінде 
қалыптасады.

153 
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, көпмәдениетті білім беру 
ортасын құру келесідей ұйымдастырушылық-педагогикалық шарт болып 
табылады: 
Жоғарғы оқу орындарында білім беру процестерін құрудағы 
басымдықтардың бірі – оқуды жеңілдететін жағдайлар. (дидактикалық 
шарттар). Оларды негіздеу қазіргі заманғы педагогикалық технологиялар мен 
интерактивті әдістер негізінде оқытуды ұйымдастырушыларға байланысты. 
А.И. Панфилова: «Ұзақ мерзімді оқыту тәжірибесі дәстүрлі әдістерді қолдану 
оқушыларға кәсіби білім мен дағдыларды дамытуға мүмкіндік бермейтінін 
көрсетеді». Оқу процесін белсендіретін интерактивті сипаттағы оқу 
технологияларын қолдану қажет (имитациялық, іскерлік және рөлдік ойындар, 
тренингтер; имитациялық технологиялар: ойын жобасы, кейс-стади, ми 
шабуылы, шеберлік сабақ, дискуссиялар және т. б.) [196].
Жетекші және ұзақ мерзімді даму тарихы бар менеджерлерді кәсіби 
даярлау үшін интерактивті технологиялардың негізі бес негізгі қағида болып 
табылады:
1. Ахуалдық талдаудың бастапқы кезеңі. Бұл принцип нақты жағдайды 
зерттеуде «болуы мүмкін» емес, «қалай» деген ұғымға сүйенуге итермелейді, 
нақты әлемде бар қиындықтарды, олардың арасында қажетті ақпараттың 
болмауы, қақтығыс мақсаттарының проблемасы, ресурстардағы қажеттілік пен 
олардың бар болуы арасындағы сәйкессіздік туралы оған табанды еске түсіреді. 
Мұндай оқытудың басты мақсаты–білім алушылардың жалпы түсінік беруге 
үйрету емес, жағдай ерекшелігіне талдау жасау қабілетін дамыту болып 
табылады. Түрлі жағдайлармен жұмыс істеу тәжірибесі білім алушылардың 
ойын қорытындылауға, дегенмен жиі тексеріске ұшырайтынын және сақтықпен 
пайдаланатынын куәландырады.
2. Міндетті сілтемелерді талдау және тәжірибе. Белгілі бір жағдаймен 
жұмыс жасағанда білім мен тәжірибе біріктіріледі. Нақты іс-әрекеттердің 
маңыздылығы шын мәнінде іс жүзінде не істеуге болатынына және жалпы 
жаһандық проблеманы шешуді күтпестен, ең болмағанда, ішінара өзекті 
мәселелерді шешу қажеттілігіне шоғырланатын жағдайды талқылауға әсер 
етеді.
3. Студенттердің талқылауға қатысу қажеттілігі. Тиісті дағдылармен білім 
байланысы міндетті менеджерлерді даярлауда студенттердің оқуға қатысуы 
қажет. Жағдайды талқылау оларға нақты еңбек қызметінде қажетті кәсіби-
басқарушылық дағдыларды пайдалану–тыңдау, бақылау, диагностикалау, 
шешім қабылдау және қалаған нәтижеге жету үшін топтық процестерге 
араласуға мүмкіндік береді.
4. Оқытушының міндетті емес рөлі. Менеджмент саласындағы маманды 
кәсіби даярлаудың мазмұны мен технологияларын инновация оқытудағы 
оқытушының рөлін өзгертеді және оның міндеттерін анықтайды. Біріншісі, 
білім алушыларды үйрету үшін емес, үйренуге ынталандыру үшін. Екінші, 
оқытушы өз қалауы бойынша басты рөлінен, білім алушыдан интеллектуалды 
басымдықты ұстанудан бас тартуы тиіс. Топты ақпаратпен қамтамасыз етуден 

154 
және білім алушының жүргізген талдауының сапасын бақылаудан басқа, 
мұғалім бірлескен зерттеу процесін ынталандыруы керек. Үшінші міндет–
оқытушы бір уақытта мұғалім де, тәжірибеші де болуы керек.
5. Оқытудың мазмұндық және үдерістік мақсаттары арасындағы 
арақатынас, басқарушылық көзқарасты дамыту. Басқарушылық көзқарас 
«ұйыммен қарым-қатынас жасай білу, ұйымның қалай әрекет ететінін, оның 
қажеттілігінің қандай екенін және қалаған өзгерістерге қол жеткізу үшін оның 
істеріне қалай конструктивті араласу керектігін түсіну» деп анықталуы мүмкін. 
Бұл табысты қолдану оларды біріктіруге байланысты көптеген элементтердің 
үйлесімі болмақ. 
Басқарушылық тұрғыдан маңызды элементтер – бұл жағдайдың нақты 
жағдайларын түсіну, мәселенің шекараларын анықтау мүмкіндігі, өзара 
байланыстарды табу, әртүрлі басқару жағдайын көп қырлы көзқараспен зерттеу 
және түсіну, ұйымдастыру мәселелерін шешу үшін жеке жауапкершілікті алу 
және белгілі бір әрекеттерге назар аудару. 
Оқу үдерісін ұйымдастырудың жоғары технологиялылығы Интернеттің 
желілік технологияларымен немесе оның микроаналогымен жергілікті желілер 
түрінде қамтамасыз етіледі. Интернетте және Интернеттегі оқыту 
бағдарламаларына қатысуға бағытталған виртуалды оқыту бірқатар 
артықшылыққа ие: 1) оқыту процесі неғұрлым мақсатты, жеке бағытталған, 
қажет болған жағдайда кадрларды жедел даярлау үшін жинақы құрастырылған 
материалдарды (объектілерді) пайдалануға жол береді; 2) қатысушыларға 
оқытушымен толыққанды диалог жүргізуге мүмкіндік береді; 3) виртуалды 
топтың пайдаланушыларына өзара интерактивті режімде қарым-қатынас 
жасауға мүмкіндік береді; 4) әрқашан барлық оқу материалдарына 
қолжетімділік бар; 5) заманауи технологиялар негізінде түрлі әдістемелерді 
қолдануға мүмкіндік береді. 
Келесі шарт білім менеджерлерін даярлау жүйесінің үздіксіздігі мен 
тұтастығына байланысты
. 
Курстардағы сабақтардың шектеулі саны адамға өзінің ойлау мен мінез-
құлқын өзгертуге көмектесу үшін жеткіліксіз екені анық, әсіресе, егер қысқа 
оқытудан кейін ол бұрынғы ортаға қайта оралып, оны өзі сияқты жасаған 
барлық әсерлерге ұшырап және осы күресте оның қоршаған ортасындағы да, 
ондағы да қажетті өзгерістер үшін қолдау көрсетпестен, сол үздіксіз дайындық 
пен өндірістен қол үзбей өзіндік дайындалу керектігі ғана өз жемісін бере 
алады. 
Жалпы, менеджерлерді даярлау және олардың біліктілігін арттыру жүйесі 
оқытудың өзара байланысты үш деңгейін: базалық даярлық деңгейін, 
лауазымдық даярлық деңгейін (мамандандыру), біліктілікті арттыру деңгейін 
қамтуы тиіс. Дәл осындай тәсіл бакалаврлар мен магистрлерге тиісті лауазымға 
ие болуға мүмкіндік береді. Әрбір кейінгі деңгей алдыңғысын толықтырып, 
оның нақты міндеттерін шешуі керек деп есептеледі. Алайда, бұл шарт оқу 
материалын тұтас әзірлеу және бөлу проблемаларын конструктивті шешумен 
нығайтылуы тиіс. 

155 
Зерттеулерде мұндай идеялар бейімделу, жаһандану, интерактивтілік, 
кешенділік, педагогикалық мақсаттылықты қамтуы керек екені байқалады
.
Болашақ менеджерлерді кәсіби дайындау бейімделу идеясы мақсатты 
жүйенің (біздің жағдайда білім беру) жұмыс істеу үдерісін анықтайды, оның 
мақсаттары мен жұмыс істеу барысында қол жеткізілген нәтижелер арасындағы 
сәйкестікті белгілейді. Яғни білім беру жүйесі білім алушыны бағыттайды, 
соңғысы жүйенің мақсаттарын қабылдайды, оларды іске асыруға тырысады. 
Бұл үшінші тәсілге сәйкес келеді. Фрейд бейімделушілікті адамның өзіндік 
импульстарын әлеуметтік себептер мен мотивацияларға айналдыру қабілеті 
ретінде қарастырады. Сондықтан бірінші кезекте оқу мақсаттарына қол 
жеткізуге жағдай мен уәждеме жасау үшін оқытуды ұйымдастыру қажет. 

жүктеу/скачать 7,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: