Есенова камчат аугажыевна

158 
орындары мен жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесіне жетекшілік 
ететін және оны толықтыратын бірқатар ұйымдарды құру және олардың 
ынтымақтастығы тұрғысынан менеджерлерді дайындау мен біліктілігін 
арттырудың неміс жүйесінің тиімділігі және білім беру менеджерлерін 
дайындау үшін мамандандырылған жоғары оқу орындарын құрудың канадалық 
тәжірибесін ескерген жөн. 
Қазақстандық жағдайда – білім беру менеджерлерін дайындаудың 
ұйымдастыру нысандары мен әдістеріне ұтымды өзгерістер енгізі ұсынылады. 
Менеджерлерді оқытудың ғылыми деңгейін арттырудың және оқыту 
әдістемесін жетілдіруге қойылатын объективті талаптар бүгінгі таңда 
Қазақстанның білім беру жүйесін үшін маңызды міндет болып табылады. 
Сондықтан да соңғы кезде бұрынғыға қарағанда тиімділігі жоғары оқыту және 
біліктілікті арттыру әдістемесі менеджерлерге олардың практикалық 
жұмысында көмек көрсетуге бағытталуы керек деген көзқарас кеңінен 
таралуда. Қазіргі уақытта Қазақстанда біліктілікті арттырудың негізгі формасы 
оқытудың орташа ұзақтығы бір айдан үш айға дейінгі курстар арқылы мерзімді 
оқыту болып табылады. Алайда, білім беру менеджерлерін қысқа мерзімде жан-
жақты дайындау қашан да мүмкін емес екендігі ақиқат. Бұл мәселе аясында 
бұрын біліктілікті арттыру жүйесінде оқыған менеджмент саласындағы 
мамандарды қайта оқытуды ұйымдастыру қажеттілігі ұсынылады. Осыған 
байланысты оқытудың тақырыптық мамандандырылуына сәйкес мақсатты 
ұйымдастыру міндеті ерекше маңызды. Басқаша айтқанда, білім беру 
менеджментіндегі жаңа, заманауи үрдістер және біліктілікті арттыру 
курстарында нақты мәселелерді шешу жолдары бойынша тақырыптық 
семинарлар өткізу тиімді болар еді. Ұйымішілік семинарлардың мынадай 
артықшылықтары бар: менеджерлердің біліктілігін арттырудың ұйымаралық 
семинарларының бағдарламаларын оларды мектеп ішіндегі семинарлар үшін 
пайдалану мақсатында өзгерту; білім беру ұйымының менеджерлердің 
біліктілігін арттырудағы қажеттілігін қанағаттандыруға ғана есептелген 
ұйымішілік семинарлардың бағдарламаларын жасау; мектептердің жеке 
бағдарламалары бойынша ұйымішілік семинарлар өткізу. Сондай-ақ, білім 
берудегі менеджмент саласындағы мамандардың біліктілігін арттыру курстары 
Қазақстан үшін әлі де сирек кездесетін құбылыс екенін атап өткен жөн. Осыған 
байланысты, жоғары оқу орындарында оқытудың осындай ұйымдастырушылық 
формасын құру және оны жүргізу міндетті болса, мамандардың білімі, білігі 
мен дағдыларын, демек басқару сапасын арттыру мақсатында міндетті түрде 
жүргізу ұсынылады. Сонымен қатар, әлемнің шамамен жүз елінде ЖОО-
дарында Қазақстанда неғұрлым кеңінен қолдануға ұсынылатын теориялық 
және өндірістік оқыту кезеңдері – кооперациялық оқытуды көздейді. Бірқатар 
артықшылықтармен 
шарттастырылған 
менеджерлерді 
оқытудың 
кооперациялық оқыту түрін құру оны қолдану және Қазақстанда да қолдануға 
ұсынылады. 
Менеджмент саласындағы мамандарды біліктілікті арттыру курстарынан 
міндетті түрде өту шартымен екі жылда бір рет аттестаттаудан өткізу орынды. 

159 
Сондай-ақ, мектеп директорының бос лауазымдарына орналасу үшін "Білім 
берудегі менеджмент" саласында бейіндік немесе ғылыми-педагогикалық 
даярлықтың болуы талап етілетін тармақты енгізу қажет.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі педагогикалық 
және инновациялық менеджмент саласындағы жаңа жетістіктерді ескере 
отырып, мектепті басқару үшін маман резервін дайындауды қарастыруы қажет. 
Университет оқытушы-профессорлық құрамның сапасын көтеру арқылы 
оқыту сапасын арттыруды көздейді.
Менеджерлерді оқытуды өңдеу тәсілдері менеджмент мамандарын, басқа 
да ұйымдастыру мәселелерін айғақтайды. Білім беру менеджерлерін даярлау 
кезінде педагогтер менеджменттің өзекті немесе тың мәселелерін айтып қана 
қоймай, білім беру жүйесін басқарудың нақты мәселелерін шешуге, 
мамандандырылуына назар аударуы керек. Осыған байланысты педагогикалық 
жоғары оқу орындарында арнайы факультеттер құру және «Білім берудегі 
менеджмент» білім беру бағдарламасы бойынша арнайы маман дайындау 
ұсынылады. 
Перспективалық бағыттардың келесі тобы білім беру менеджерлерін 
даярлау үдерісін технологиялық қамтамасыз етумен байланысты. 
Осы орайды білім алу үдерісін басқарудың нақты мәселелерін шешу 
практикасымен біріктіретін «Синдикаттық әдісті» енгізу және іске асыру қажет. 
Бұл әдістің мәні – тыңдаушылар топтарға (синдикаттарға) бөлінеді. Топтағы 
оқу үдерісі оған бекітілген университет оқытушысының немесе практика 
жетекшісі - директордың басшылығымен өтеді. «Синдикат» әдісі бойынша 
жүргізілген барлық жұмыстар сабақ барысында алынған білімді тыңдаушылар 
бірден практикада қолданатындай етіп құрылған. Бұл ретте нақты мәселелерді 
шешу бірінші орында тұр, ал дәрістер мен кеңес берулер қызмет көрсету 
сипатында болады. 
Сондықтан Университеттер үшін ұйымдармен үнемі байланыста болу 
басқарушылық зерттеулер мен өңдемелер саласындағы барлық жаңа
әзірлемелер туралы үнемі хабардар болуға мүмкіндік береді. Білім беру 
менеджерлерін даярлау кезінде «сэндвич-курстарын» әзірлеу және іске асыру 
да тиімді. Мұнда оқытушылар жаңа басқару техникасын енгізудің практикалық 
мәселелерін 
толығырақ 
зерттей 
алады 
және 
оқушылармен 
бірге 
университеттерде әзірге қолданысқа енбеген жаңа зерттеу құралдарын игере 
алады. «Сэндвич-курстарды» ұйымдастыру формалары: көшбасшылық 
дәрістер, практикалық семинарлар, конференциялар, пікірталастар, іскерлік 
ойындар, нақты жағдайларды талдау, миға шабуыл сияқты әдістер, өндірістік 
практика болуы мүмкін. 
Мектеп директорларына жүргізген сауалнама барысында іскерлік 
ойындар, нақты экономикалық жағдайларды талдау және шешу, миға шабуыл 
сияқты әдістерді қолдану арқылы жүзеге асырылатын оқытудың практикалық, 
коммуникативтік, 
инновациялық 
түрлеріне 
үйретудің 
жетіспеушілігі 
анықталды.

160 
Мұнда тақырыптық семинарға ұқсас, қазақстандық даярлау жүйесі үшін 
қолайлы «лейбор-афиша» әдісін қолданатын менеджерлерді оқытудың 
америкалық практикасынан мысал келтіруге болады. Бұл әдіс АҚШ-та соңғы 
уақытта базалық дайындық деңгейінде де, біліктілікті арттыруда да белсенді 
қолданылады. Оның мәні: сабақ басталар алдында тақтаға плакат ілінеді, онда 
тек бір сөз жазылған – лейбор-афиша. Тыңдаушылар практикалық бағыттағы 
тақырыптарды, мәселелерді, міндеттерді, сұрақтарды өздері жазады. Әрі қарай, 
оқу тобында осы нақты мәселелерді шешуге бағытталған пікірталас өтеді. 
Кейде талқылау барысында жаңа сұрақтар туындайды. Мұнда оқытушының 
алдында үйлестіруші, бағыттаушы қызметін атқару міндеті тұр. 
Менеджерлерді оқыту тәжірибесінде қолдануға болатын жаңа белсенді 
оқыту әдістерінің бірі – «Quake» – бұл компьютерлік ойынның атауымен 
бірдей, тіпті ұқсас. Мұнда да білім алушылардың өзіндік жұмыстары көзделеді, 
қатысушылардың біреуі басқа кез келген қатысушыға практикалық тапсырма 
немесе сұрақ қойып ойынды бастайды. Дұрыс жауап берген жағдайда, келесі 
аттестаттайды қажетті балл ретінде ұпайға ие болады. Қате жауап болған 
жағдайда, жауап бергісі келетін басқа кез келген қатысушыға кезек беріледі. 
Егер жауап берушілер жоқ болса, оқытушы білім алушыларды дұрыс жауапқа 
бағыттай отырып, осы үдеріске қосылады. 
Қазақстандық жағдайда қолдану бойынша ұсынылатын бар келесі деңгей 
– білім мазмұнын таңдау. Біз базалық білімі мен мамандығы бойынша жұмыс 
тәжірибесі бар мектеп директорларының іріктеу сауалнамасы нәтижесінде 
білім беру менеджеріне қажетті білім экономикалық, әлеуметтік-
психологиялық, математикалық, маркетинг пен менеджмент, техника мен 
технологияны білу екенін анықтадық. Осылайша, біздің елдегі білім беру 
менеджерін оқытуда ең бастысы, экономикалық, әлеуметтік-психологиялық 
және басқарушылық дайындыққа көңіл бөлу қажет. 
Оқыту жүйесінде білімнің төрт негізгі деңгейін ажыратуға болады: типтік 
жағдайларда қолданылатын есте сақтау, түсіну және проблемалық жағдайларда 
қолданылатын білім. Қазіргі кезде Қазақстанда менеджерлерді дайындаудың 
өзегі соңғы, төртінші деңгейдегі білім болуы керек. Дегенмен, әдіснамалық 
сипаттағы білім, білім беруді басқару саласындағы негізгі проблемалар мен 
оларды шешу жолдарын түсінуге негізделуі және типтік жағдайларда 
қолданылатын ақпарат түрінде ұсынылуы керек екенін есте ұстаған жөн. 
Қазақстанда менеджмент саласындағы мәселелерді шешу теориясы мен 
әдіснамасын зерттеу өз алдына мақсат болмау керектігін атап өту керек. Оқыту 
үдерісі практикамен тығыз байланысты болуы керек және оны ұйымдастыру 
кезінде қандай практикалық нәтижелерге қол жеткізуге болатынын алдын ала 
білу қажет. Теориялық дайындықтың жоғары деңгейі бұл нәтижелердің 
объективті қажеттіліктер мен қолжетімді мүмкіндіктерге сәйкес келуінің, 
сондай-ақ қажетті ресурстар мен қаражатты барынша ұтымды пайдалануға үлес 
қосудың маңызды шарты болып табылатыны түсінікті сияқты (бұл 
Қазақстандағы оқу орындарының қызмет етуінің қолайлы шарты). 

161 
Теориялық дайындық менеджердің мінез-құлық логикасын, оның басқару 
шешімдері қабылдау логикасын қалыптастырады; бұл оның практикалық 
маңыздылығын да көрсетеді. Атап айтқанда, менеджментті зерттеу философия, 
экономикалық теориялар, статистика, еңбек социологиясы мен психологиясы, 
информатика салаларындағы жеткілікті білімге негізделуі керек. Бірқатар 
мәселелерді қарастырған кезде, зерттеу пәні басқару туралы кибернетикалық 
идеяларға негізделуі керек, жүйелер теориясының, ақпараттық теорияның, 
жоғары математика мен оның қолданбалы бөлімдерінің және басқа да 
жаратылыстану ғылымдарының негізгі қағидаларын қолдану керек. 
Басқарудың теориялық негіздерінің жеке қырларын зерттеу құқық, іс 
қағаздарын жүргізу, еңбекті ғылыми ұйымдастыру және т.б сияқты білім 
салаларының деректану мен жалпылаулары мен бірге жүруі керек, өйткені
менеджерлердің кәсіби дайындығы, арнайы ғылымдардың белгілі бір 
салаларында менеджмент туралы білімдер басқару жайлы білімнің бірыңғай 
жүйесіне кіріктірілуі керек. Бұл Қазақстанда академиялық пәндерді оқыту 
менеджмент, яғни басқару аясында жүргізілуі керек дегенді білдіреді. 
Менеджмент тарихы, менеджмент әлеуметтануы, менеджмент психологиясы 
сияқты курстарды оқыту менеджмент саласымен байланыс қиылыстарына қол 
жеткізуге бағытталған. Оқытудың мақсаттары мен міндеттерінің қатаң 
үйлестірілуі, барлық оқу материалының дұрыс құрылымы мен логикалық 
байланысы маңызды. Ұйымдастырушылық және басқару пәндерін оқыту 
жүйелік тұғыр тұрғысынан жүргізілуі керек. 
Оны былайша түсіндіруге болады: әлеуметтік-экономикалық жүйелерге 
тән басқару үдерістерін зерттей отырып, оқытылатын пән өзіне тән 
заңдылықтар мен әдістерден басқа өзге ғылымдардың әдістерін кеңінен 
қолдануы керек. Бұл Қазақстанда менеджмент саласындағы мамандарды 
даярлау үшін білім беру мазмұнын таңдау үдерісінің алдында тұрған келесі 
міндетті айқындайды, басқару пәндерінің мамандануын енгізу қажеттілігі, 
оларды жиі ұшырасатын басқару түрлерінің бірінде мамандарды дайындауда 
ескеру болып табылады. Олар – қаржылық менеджмент, инновациялық 
менеджмент, жарнамалық менеджмент, өндірістік менеджмент, бизнес-
менеджмент т.с.с пәндер. 
Осылайша, білім беру менеджерлерін даярлау сапасын жақсарту 
бойынша енгізілген нақты ұсыныстар ұлттық, тарихи, мәдени және әлеуметтік-
экономикалық дәстүрлерге қайшы келместен, мамандар даярлау жүйесін 
түбегейлі қайта құруды талап етпестен, Қазақстандағы қазіргі жағдайды ескере 
отырып берілді. Қазақстандық білім беру жүйесіне бейімделу мүмкіндігі 
тұрғысынан бағаланды. 
Бұл ретте білім беру менеджерлерін даярлаудың негізгі міндеттері атап 
көрсетілген: 
–
білім сапасын арттыру;
–
оқыту мен ұйымдастыру әдістерінің отандық және әлемдік білім беру 
жүйесінің талаптары мен мақсаттарына қамтамасыз ету сәйкестігін; 

162 
Сонымен, жетекші шетелдердегі және, атап айтқанда, Литва 
Республикасындағы менеджерлерді даярлау мен олардың біліктілігін 
арттырудың қолданыстағы мазмұнын мұқият талдауға негізделген, оларды 
салыстыру, қазіргі заманғы негізгі білім беру менеджерлерінің біліктілігін 
арттыру мен оқытуды дамытудың келесі үрдістері анықталды:
–
бір-бірімен байланысты сабақтас оқыту жүйесін құру;
–
білім беру, ғылым мен кәсіби әрекеттін өзара кіріктіру; 
–
тыңушыларды оқу іс-әрекеті белсенділігін ынталандыру; 
–
жаттығулардың тәжірибеге бағыттау. 
Шетелдік 
тәжірибені 
зерттеу, 
Литва 
мемлекетіндегі 
білім 
бағдарламаларын салыстыру нәтижесінде болашақта білім беру саласындағы 
білім беру саясатын меңгерген көшбасшы дайындау керек деген ұсыныс 
білдіргіміз келеді.
Болашақта дайындалатын көшбасшылық білім беру бағдарламасына 
келесі пәндер тізбегін ұсынамыз:

жүктеу/скачать 7,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: