Этика-адам білімінің ежелгі және қызықты салаларының бірі
жүктеу/скачать 29,59 Kb.
|
этика
|
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті БАЯНДАМА Орындаған:Сүлеймен Аяжан
Шымкент 2022 Этика-адам білімінің ежелгі және қызықты салаларының бірі. «Этика» термині ежелгі грек сөзінен шыққан «этос» (ethos), адамның әрекеті мен іс-әрекетін білдіретін, өзіне тән, әртүрлі кемелдік дәрежесі бар және индивидтің моральдық таңдауын болжайды. Қазіргі уақытқа тән адамгершілік проблематиканың төтенше өзектілігі оның этикалық зерттеулерінің барлық аспектілеріне қызығушылық тудырады. Рухани құндылықтардың девальвациясы бүгінгі күні біздің қоғамымыздың дамуының қайғылы нәтижесі ретінде үзілген мәдени дәстүрлерді қалпына келтіру, жалпыадамзаттық басымдықты жүзеге асыру қажеттілігін айқындайды, бұл моральдің тарихи қалыптасу ерекшелігі мен этикалық рефлексия ерекшеліктерін түсіну қабілеттілігімізге байланысты. Бұл қабілет (немесе, кем дегенде, оны алуға ұмтылу) кез келген дамыған тұлғаға тән болуы тиіс, сондықтан адамзаттың адамгершілік тәжірибесін зерделемей жоғары білім толық емес болады.Этика антикалық дәуірден бастап философиялық білімнің маңызды саласы болып табылады. Оның басты назарында моральдық сананың қалыптасуы, оның тарихи дамуы, жеке тұлға мен қоғамның адамгершілік мәдениетін қалыптастыру, адамгершілік-тәрбие қызметінің теориясы мен практикасы мәселелері бар. Этикалық жүйелер әдетте үш санатқа бөлінуі мүмкін: • деонтологиялық • телеологиялық • адамгершілікке негізделген этика. Алғашқы екеуі деонтикалық немесе іс-әрекетке негізделген мораль теориясы деп есептеледі, өйткені олар адамның іс-әрекеттеріне толығымен назар аударады. Этика әр түрлі рухани құндылықтар: еркіндік, жауапкершілік, әділдік, өмір мәні, бақыт, махаббат, құрмет, адалдық, адалдық, парасаттылық және т. б. туралы түсінігімізді тереңдетуге мүмкіндік береді. Ол адамның өмірін реттеу және өзін-өзі реттеу жүзеге асырылатын адамның ар-ожданының, борышының, ар-намысы мен қадір-қасиетінің мәні мен мәнін ашады. Этика курсында мораль феноменін теориялық меңгеру және адамгершілік жетілдіру және өзін-өзі жетілдіру идеяларын жүзеге асыру жолдарын іздеу тығыз байланысты. Сондықтан этиканы «практикалық философия» деп атайды. Этика үш бөліктен тұрады:теориялық этика;нормативті этика;эмпириялық этика. Теориялық этика — этиканың негізгі үғымдарын, оның зерттеу пөнін, ғылым ретінде даму тарихын зерттейді. Нормативті этика — негізгі этикалық категорияларды: мейірімділік пен катыгездік, ізгілік пен жауыздык, ар-үждан, үят, абырой, парыз және т.б. қарастырады. Эмпириялық этика — белгілі бір кезеңдердегі адамзат үйымдарының накты адамгершілік келбеті туралы түсінік береді. Жақсылық пен жамандық мәселесі Этика үшін орталық болып табылады. Бұл категориялар мәдениеттің негізгі әмбебаптарының арасында маңызды орын алады: оларда адам болмысының өзі туралы түсінік беріледі, олар арқылы адам өзінің өмір сүруінде анықталады. Этиканы сақтау өмірдің әр саласында әр түрлі. Күнделікті өмірдің өз этикасы, әр қызметтің өз этикасы, белгілі бір ортаның өз этикасы, әр халықтың жеке этикасы және әрбір таптың өздері ұстанатын жеке этикасы және этикет принциптері болады. Этикетті сақтау қызмет бабында өте маңызды мәнге ие болып табылады.Әлеуметтік қызметкер әр түрлі қоғам мүшелерінің өкілдерімен жұмыс істейтіндіктен аса үлкен дайындықпен қызмет атқаруы тиіс. Сонымен қатар адамгершілік құндылықтар, адамға деген мейірімділік, оның жанын түсіну, көмек беруге ұмтылу, әр жұмысына адал болу және т.б. адамгершілік қасиеттері оның басты этикалық құндылықтары болып табылады. Клиенттің алдында өзін-өзі ұстай білу, сыртқы бейнесі мен киімінің тәртіпке сай болуын қадағалау, қимыл-әрекеттері мен ым-ишараларды әңгіме кезінде қолдана білу, анық әрі түсінікті, жүйелі түрде сөйлей білу – осылардың барлығы әлеуметтік қызметкердің кәсіби-этикалық құндылықтарына және жалпы қабылданған этикет жүйелеріне жатады. Этика – философиялық категория. Этика білімінің объектісі – мораль, оның дамуы, қоғамдағы нормалар мен рөлі. Этика адам өмірінде күнделікті кездесетін мораль мен таным сұрақтарын шығармашылық деңгейде шешуге бағытталған. Философия да, дін де адам рухының тамыры жақсылық пен жамандықты ажыратады. Жақсылық пен жамандық проблематикасы қазіргі орыс философтарының ең танымал Николай Александрович Бердяев үшін де принципті болды; ол оның барлық шығармашылығы арқылы өтеді.Еуропалық ойда жақсылық пен жамандық әдетте идеалмен, жалпы және әмбебап стандарттармен арақатынасы арқылы анықталады. Сонымен қатар, Жақсылық Осы стандартты білдіреді, бұл осы стандарттың табиғаты мен мазмұны, онымен жақсылық пен зұлымдық ұғымдарының арақатынасының ерекшеліктері туралы ойлануға мәжбүрлейді. Бердяевтің жақсылық пен зұлымдық туралы ілімі олар туралы классикалық ұғымдармен салыстырғанда түпнұсқа болып табылады. Ол жақсылық сөзсіз және абсолюттік құндылығы идеясына күмән келтіреді, ол жамандыққа міндетті түрде белгіленген жақсылық ретінде көрсетеді. Бердяев өзінің этикасын «парадоксальды» деп атаған жоқ: моральға қарсы әрекет етуге арналған бастама ретінде оларға тек зұлымдық ғана емес, жақсылық та, адам тек зұлымдықта ғана емес, қайырымдылықта да кінәлі адам ретінде ұсынылған. Ол жақсылық пен жамандықтың шынайы мазмұны туралы мәселені еркіндік, шығармашылық және махаббат ретінде «жақсылық пен жамандықтың сол жағы бойынша» өзінің шынайылығын ашып көрсететін адам өмірін түсіну үшін негіз қалаушы ретінде қарастырды. Жақсылық пен жамандық метафизикасын ұғына отырып, Бердяев жақсылық пен жамандықтың шынайылығы туралы мәселені тек құнды ұғым ретінде ғана емес, онтологиялық күш ретінде де қойды.Бұл жұмыстың мақсаты Бердяев ажырататын этикалық эволюцияның үш сатысын қарастыру, XX ғасырда Николай Бердяев талқылауына елеулі үлес қосқан жақсылық пен зұлымдық проблемаларының маңыздылығын анықтау болып табылады.Заң этикасы төмен, Бердяев пен даудың болуы мүмкін емес — ол «әлеуметтік дағдылық этикасы», ол жеке тұлғаның жанынан өтеді, ол «діни үрейден шығады». Әрине, заң этикасын немесе адамдардың қарым-қатынасының жалпы қабылданған формаларын жоюға шақырмаған. Бұл мағынада, оның «монеталарды қайта тоқу» (антикалық философ-киник Диоген жариялаған және қалыптасқан нормалар мен мінез-құлық ережелерінен бас тартуды білдіретін ұран) адам мінез-құлқының қалыптасқан реттеулерін жоққа шығармайды. Бердяев тек заң этикасын ұстанудан гөрі, адамгершіліктің жоғары сатылары бар екенін көрсетті. Бұл жоғары сатыға мәжбүрлі түрде қол жеткізе алмайды,олар адамның еркіндігін – оның Құдайға, жақынға деген еркін сүйіспеншілігін, оның еркін шығармашылығын болжайды. Бұл жерде Бердяевтің философиясы өзінің бастауларына, бостандықтың барлық бар қайнар көзі ретіндегі іліміне қайта оралады. Заң этикасы адам массасының өмірін ұйымдастырады, қоғамның нақты адамға, адамның ішкі өміріне үстемдігін көрсетеді. Парадокс заң оң мәнге ие, өйткені ол жеке өмірін ғана емес, оны қорғайды. И. Канттың этикасы, бойынша, Заңды этика бар, өйткені ол адамның барлық табиғатына бірдей жалпыға міндетті адамгершілік заңмен қызығады және оның адамгершілік тәжірибесі мен рухани күресімен нақты тұлғаны көлеңкеде қалдырады. Әрбір адамды құрал ретінде емес, өзін-өзі мақсат ретінде қарастыру керек, адам әлі де жеке, жалпыға міндетті заңды жүзеге асыру құралы болып табылатынына нұқсан келтіреді. Адамның түсіну, сыни тұрғыдан бағалау және оның мінез-құлқындағы сәйкессіздікке сәйкес келу қабілеті ар-ождан ұғымымен сипатталады. Арождан - өзін-өзі басқарудың өзіндік моральдық-психологиялық механизмі. Адамның іс-әрекеті үшін жауапкершілік - адамның басты сипаты. Адамның бір моральдық норманы екіншісінен артықшылығы таңдау тұжырымдамасында бекітілген. Таңдау мүмкіндігі адамның өмір сүруінің маңызды белгісі - ерік-жігерді білдіреді. Бостандық категориясы этикадағы шешуші мәнге ие, өйткені моральдық шындық адамның өз бетінше әрекет ету қабілетіне негізделген. Еркін жасалған әрекет үшін ол толықтай жауап береді . Қазіргі заман мен қоғамда адамды ең жоғары құндылық ретінде тану, соған сәйкес адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау, балаларды қорғау, білім мен тәрбиедегі демократиялық принциптерді берік ұстану алдыңғы орынға шығып отыр. Сонымен қатар әр алуан ұлттар, діндер мен мәдениеттер өкілдерінің бейбіт қатар өмір сүруі үшін өзара түсіністік, сұхбат пен толеранттылық халықаралық ұйымдар тарапынан насихатталуда. Әрине, мұнан басқа да құндылықтар бар.Құндылықтарға қатысты әр адамның әр алуан басымдылықтары болады. Сонымен, қорыта айтқанда, құндылықтың басты белгісі оның бойында адамға игі ықпал ететін қасиеттердің болуымен сипатталады. Этика «мораль», «адамгершілік» сөздеріне әр түрлі мазмұндық мағына беріп, оларға әртүрлі ұғымдық-терминологиялық статуаға ие болу талпыныстары академиялық тәжірибелер шеңберінен шықпады. Жалпы мәдени лексикада барлық үш сөз бірін-бірі алмастырушы ретінде қолданылады. Мысалы, тірі орыс тілінде этикалық нормалар деп аталады, сол құқықпен моральдық нормалар немесе адамгершілік нормалар деп аталады. Ғылыми қаталдыққа үміткер тілде маңызды мағына негізінен этика және мораль (адамгершілік) ұғымдарын ажыратуға беріледі, бірақ ол аяғына дейін шыдамайды. Мысалы, кейде этика білім саласы ретінде моральдық (адамгершілік) философия деп аталады, ал белгілі бір моральдық (адамгершілік) феномендерді белгілеу үшін этика терминін (кәсіби этика, Бизнес этикасы) пайдаланады. Адамгершілік құндылықтармен айналысатын саланы гуманистік аксиология деп атауға болады. Дәстүрлі қазақ қоғамындағы адамгершілік, тұлғалық немесе кісілік құндылықтардың өзіндік ерекшеліктері болды.Адам мен адамгершілік мәселелері қазақтың ақын-жырауларын да, би-шешендерін де, абыз-әулиелерін де, қараша халықтан бастап ханға дейінгі ақсүйек игі жақсыларын тегіс толғандырған. Батыстағыдай кәсіби философия болмаса да, қазақты тумысынан философ-халық деп бағалауға болады. Оның философиясындағы негізгі тақырып – адам философиясы, кісілік қалыптың өлшемі, не жақсы не жаман төңірегіндегі этикалық мәселелер. Пайдаланылған әдебиеттер 1 Медведева, Г. П. Этические основы социальной работы : учебник и практикум / Г. П. Медведева. — Москва: Издательство Юрайт, 2017. — 443 с. 2 Фирсов М.В., Наместникова И.В., Студенова Е.Г. Философия социальной работы: уч. пособие. М., 2016. – 256 с. 3 Наместникова И.В. Этические основы социальной работы: Учебник для бакалавров. М., 2015. – 381 с. 4 Медведева Г.П. Этические основы социальной работы: Учебник и практикум. М., 2015. – 260 с. 5 Бойко Ж.В. Этические основы социальной работы. Учебное пособие. – Хабаровск: ДВГУПС, 2012. – 94 с. жүктеу/скачать 29,59 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|