Файлы 1 ОҢТҮстік қазақстан медицина академиясы ж. К. Шимирова «Медициналық және фармацевтикалық тауартану» (оқулық)

256 
ТАРАУ
 15. 
ДӘРІХАНАНЫҢ ШЕКТЕУЛІ АССОРТИМЕНТІ. 
МИНЕРАЛДЫ СУЛАР
 
Мамандандырылған тағам өнімдері.
Мамандандырылған 
тағам
өнімдері 
- 
жеке заттардың немесе барлық заттар мен компоненттердің 
құрамына
немесе арақатынасына талаптар белгіленген, жекелеген заттардың 
құрамы және олардың табиғи құрамына қатысты арақатынасы өзгертілген 
тамақ өнімдері. Тамақ өнімдері немесе құрамында бастапқыда жоқ (тағамдық 
қоспалар мен хош иістендіргіштерден басқа)
, 
өндіруші
олардың емдік немесе 
профилактикалық қасиеттерін мәлімдеген және қауіпсіз мақсаттарға арналған 
заттар мен компоненттерді қамтиды. Тамақтану адамның денсаулығын, 
қалыпты өсуі мен дамуын, физикалық және психикалық өнімділігін, өмір сүру 
ұзақтығын, ағзаның
ауруларға және қоршаған ортаның зиянды факторларына 
төзімділігін анықтайтын негізгі экологиялық факторлардың бірі болып 
табылады.
Арнайы азық
-
түлік өнімдері мыналарды қамтиды:
-
балалар тағамына арналған тамақ өнімдері, оның ішінде балалар тағамына 
арналған ауыз су;
-
диеталық емдік және диеталық профилактикалық тамақтануға арналған тағам 
өнімдері
; 
-
минералдануы 1мг/дм
³
жоғары немесе құрамында бальнеологиялық 
нормативтерден төмен емес мөлшерде биологиялық белсенді заттары бар 
минералды табиғи, емдік
-
асханалық, емдік минералды сулар;
-
спортшылардың, жүкті және бала емізетін әйелдердің тамақтануына арналған 
тамақ өнімдері;
-
биологиялық белсенді тағамдық қоспалар (ББТ
). 
Тамақ өнімдерін идентификациялау келесі әдістермен жүзеге асырылады:
-
атауы бойынша –
тұтыну қаптамасындағы таңбалауда немесе тасымалдау 
құжаттамасында көрсетілген тамақ өнімдерінің атауы мен мақсатын тағам 
түрінің анықтамасында көрсетілген атаумен салыстыру арқылы
тамақ 
өнімдерінің жекелеген түрлеріне арналған техникалық регламенттердегі 
өнімдер
; 
-
көрнекі әдіс –
тамақ өнімдерінің сыртқы түрін тамақ өнімдерінің жекелеген 
түрлеріне арналған техникалық регламенттерде осындай тамақ өнімдерін 
анықтауда белгіленген белгілермен салыстыру арқылы;
-
органолептикалық әдіс бойынша 
- 
тамақ өнімдерінің органолептикалық 
көрсеткіштерін тамақ өнімдерінің жекелеген түрлеріне арналған техникалық 
регламенттерде осындай тамақ өнімдерін анықтауда белгіленген белгілермен 
салыстыру арқылы. Органолептикалық әдіс тамақ өнімдерін атау бойынша 
әдіспен және визуалды әдіспен анықтау мүмкін болмаған жағдайда 
қолданылады
; 
-
аналитикалық әдіс 
- 
тамақ өнімдерінің физикалық
-
химиялық және/немесе 
микробиологиялық көрсеткіштерінің тамақ өнімдерінің жекелеген түрлеріне 
арналған техникалық регламенттерде осындай тамақ өнімдерін анықтауда 
белгіленген сипаттамаларға
сәйкестігін тексеру арқылы. Аналитикалық әдіс 

257 
тамақ өнімін атаумен, визуалды немесе органолептикалық әдіспен анықтау 
мүмкін болмаған жағдайда қолданылады.
Балаларға арналған тағам.
Балалар тағамы өнімдері (БТӨ) 
- 
балалардың тиісті физиологиялық қажеттіліктерін қанағаттандыратын балалар 
тағамына арналған (0 жастан 3 жасқа дейінгі сәбилерге, 3 жастан 6 жасқа 
дейінгі мектеп жасына дейінгі балаларға, 6 жастан асқан мектеп оқушыларына 
арналған) мамандандырылған тамақ өнімдері дене және тиісті жастағы 
баланың денсаулығына зиянды емес.
Балалар тағамы өнімдері 
«
тағайындау» келесіге бөлінеді:
-
жас балаларға арналған балалар тағамы өнімдері 
- 
құрамы мен қасиеттері 
олардың жасына байланысты физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес келуі, 
тиімді сіңімділігін қамтамасыз етуі және баланың денсаулығына зиян тигізбеуі 
тиіс туғаннан 3 жасқа дейінгі балаларды тамақтандыруға арналған балалар 
тағамы өнімдері;
-
әйелдер
сүтін алмастырғыштар 
- 
сиыр сүті немесе басқа ауылшаруашылық 
жануарларының сүті, соя протеиндері негізінде дайындалған және әйелдер 
сүтін алмастырғыш ретінде пайдалануға арналған және химиялық құрамы 
бойынша оған мүмкіндігінше жақын сұйық немесе ұнтақ түрдегі тамақ 
өнімдері; жас балалардың физиологиялық қажеттіліктері;
-
қосымша тамақ өнімдері 
- 
өмірінің бірінші жылындағы баланың рационына 
оның жасына байланысты физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес жануар
және/немесе өсімдік текті өнімдердің негізінде жасалған ана сүтіне немесе 
оның алмастырғыштарына қосымша ретінде енгізілген тамақ өнімдері 
сипаттамалары;
-
науқас жас балаларға арналған балалар тағамы –
химиялық құрамы балада 
тиісті патология болған жағдайда метаболизмнің ерекшеліктеріне сәйкес 
келетін диеталық (емдік және профилактикалық) тағамдық азық
-
түлік 
өнімдері
; 
-
мектепке дейінгі (3 жастан 
- 
6 жасқа дейін) және мектеп жасындағы (6 жастан 
14 жасқа дейін) балаларға арналған балалар тағамы 
- 
осы жас топтарындағы 
балаларды тамақтандыруға арналған, қолданылуы бойынша ұқсас жаппай 
тұтыну өнімдерінен айырмашылығы бар азық
-
түлік өнімдері оларды дайындау 
сапасы үшін жоғары сапалы шикізат, тұз бен майдың төмен мөлшері, 
тағамдық қоспалардың шектеулі мөлшері, ыстық
дәмдеуіштердің болмауы 
және өнімділікке жоғары талаптарға сай болуы;
-
балаларға арналған шөп сусындары (шөп шайлары) –
шөптер мен шөп 
сығындылары негізінде дайындалған балалар тағамына арналған тағам 
өнімдері
. 
Баланың жасына негізделген БТӨ
классификациясына сәйкес:
-
6 айға дейінгі балаларға арналған БТӨ
; 
-
6 айдан 1 жасқа дейінгі балаларға арналған БТӨ
; 
-
1 жастан 3 жасқа дейінгі балаларға арналған БТӨ.
Балалар тағамы өнімдері
қаптамасындағы таңба келесі ақпаратты қамтуы 
керек:

258 
-
өнім
атауы, оның ішінде түр атауы, функционалдық мақсаты (балалар тағамы 
және балалардың жасы);
-
өндірушінің
атауы мен мекен
-
жайы (ораушы, экспорттаушы, импорттаушы);
-
елдің атауы және шыққан жері;
-
өндірушінің
тауар белгісі (бар болса);
-
таза салмағы (граммен) немесе көлемі (текше дециметр);
-
ингредиент құрамы (өнім жасалатын компоненттер тізімі);
-
өнімдегі
маңызды қоректік заттардың мөлшерімен, сондай
-
ақ энергетикалық 
құндылығымен сипатталатын тағамдық құндылығы;
-
сапа талаптарын белгілейтін стандарт немесе спецификация;
-
сақтау шарттары;
-
берілген және сақтаудың аяқталу мерзімімен белгіленген жарамдылық 
мерзімі;
-
пісіру әдісі;
-
сәйкестік белгісі.
Биологиялық белсенді тағамдық қоспалар.
Адам ағзасына қажетті 
қоректік заттардың 600
-
ден астам түрін алу үшін оның рационында өсімдік 
майы, жарма, көк, жеміс
-
жидек, көкөніс, сүт, балық, ет, сапалы нан сияқты 3
2 
тағамдық өнім болуы керек. Бұл денсаулық пен физикалық жағдайдың 
деңгейін анықтайтын дененің энергиямен және маңызды қоректік заттардың 
жиынтығымен қанықтыру
болып табылады
. 
Қазіргі
адам тәулігіне орта есеппен 2200
-
2600 ккал (9204,8
-
10878,4 кДж) 
жұмсайды, бірақ сонымен бірге ағзаға қажетті энергия балансын өзінің 
тамақтануымен толықтырмайды. Тамақпен адам биологиялық белсенділігі 
бар заттардың кешенін алады, адамның дамуы мен өсуі, оның денсаулығы мен 
өнімділігі байланысты. Осылайша, қазіргі заманғы тамақтанудың табиғаты 
тағамдық қоспаларды кеңінен қолдануға ықпал ететін фактор болып 
табылады.
Диеталық қоспаларды пайдалану дәрумендер
мен микроэлементтердің 
жетіспеушілігін өтеуге және сол
арқылы адам ағзасына әртүрлі жағымсыз 
факторлардың әсерін азайтуға мүмкіндік береді. Диеталық қоспаларды 
қабылдаудың негізгі көрсеткіштері:
-
диетамен ақуызды және жеке алмастырылмайтын аминқышқылдарды, 
липидтерді және жеке майларды жеткіліксіз қабылдауды толықтыру;
-
қышқылдар
(атап айтқанда, полиқанықпаған жоғары май қышқылдары), 
көмірсулар мен қанттар, дәрумендер, макро
- 
және микроэлементтер, тағамдық 
талшықтар, органикалық қышқылдар және т.б.;
-
диетаның калориялық мазмұнын азайту, тәбет пен дене салмағын реттеу 
(төмендету немесе арттыру) қажеттілігі;
-
организмнің бейспецификалық төзімділігінің жоғарылауы, аурулардың даму 
қаупінің
төмендеуі;
-
дене қызметін
реттеуді физиологиялық шекараларда жүзеге асыру;
-
ішек микрофлорасының қалыпты құрамы мен функционалдық белсенділігін 
сақтау.

259 
Диеталық қоспалар
жіктеледі: нутрицевтиктер, парафармацевтиктер
және эубиотиктер.

жүктеу/скачать 46,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: