Файлы 1 ОҢТҮстік қазақстан медицина академиясы ж. К. Шимирова «Медициналық және фармацевтикалық тауартану» (оқулық)

63 
Бриннель қаттылығы мен беріктік шегінің арасында үзілмес байланыс 
бар, сондықтанда оны сату жағдайында құрыштың қаттылығын өлшеуде оның 
беріктілігінеде назар аударады.
Материалдың тығыздығы оның табиғатына, құрылысына, геометриялық 
қалыбына, көлеміне және молекуладағы атомның орналасуына, жәнеде 
молекула арасындағы өзара козғалыс күштеріне байланысты. Белгілі бір 
тауарлар үшін қаттылық функционалдық ерекшіліктің көрсеткіші болып 
табылады (кесетін ота құралдары және ампутациялық пышақтар), ал 
басқалары үшін –
жылтырлық көрсеткіші (айна), үшіншілері үшін олардың 
тазалық 
- 
гигиеналық ерекшелігін белгілейді (фактор өнімдеріндегі глазурь). 
Материалдық қаттылығынан оның пайдалану мен қалыпқа келтіру әдісі 
байланысты. Мысалы, ампутациялық пышақтар, сүйек сияқты қатты болуы 
керек.Сонымен бірге қаттылық өнімнің сыртқы қалпын
сақтауға әсерін 
тигізеді.
Тоқымалық
- 
материалдың динамикалық артылуға қарсыласуға 
мүмкіндігі, былайша айтқанда өнімге ұру қозғалыс күші арқылы әсер еткенде 
бұзылмайды. Тоқыма мінездемесіне оның көлемі әсер береді.Ал оны берілген 
жоғарыдан төмен қарай түсірілген жүктің нақты бір массасымен анықтайды. 
Үлгідегі көлденең кесу алаңындағы майы
-
су жұмысы, Дж/см
2
- 
ты береді. 
Жылтырақ материалдар өте жоғары тоқығыштықпен, ал қытырлақтар 
- 
төменгілікке ие. Жеткілікті мөлшерде көмірқышқылды құрыштың, 0,75
-0,8% 
құрайды, ал ол өнімнің өте жоғары функциональды ерекшелігін қамтамасыз 
етеді. Сондықтанда құрыштан жасалған өнімдер, ұру салмағында боялмайды.
Шаршағыштық
- 
қайта 
- 
қайта түсіріле берген салмақтан
материалдың 
бұзылуы, ол материалдың беріктілік көлеміне жетпейді. Металл үлгісіне 
салмақ түсіру циклі неғұрлым үлкен болған сайын, металлда шыдамды 
болады.
Әрбір
металл үшін 
шаршау
шегі бар, ал олар салмақ циклінің саны 
бойынша анықталады.
Сыртқы күштер әсер ететін кейбір
материалдар өз қалыптарын 
өзгертпейді, бірақ тез бұзылады, оларды қытырлақ деп атайды. Оларға айна 
шойын, кейбір пластмассалар (полистирол) жатады.
Өзгергіштік
- 
деформацияның өзгергіштігіне қарсыласу, яғни сыртқы 
ортаның әсері қозғалысынан материалдар өз
қалпын өзгерту мүмкіндігіне ие 
және осы қозғалыс біткен соң да кайта қалпына келуге ие. Өзгергіштік шегі 
- 
материал қалған деформацияға ие болу қуаттылығы. Ал ол түскен салмақтан 
шығарылып тасталынады, ол үлгіде қалған ұзарту пайда болады, ол оның 
бастапкы көлденең кесу алаңында пайда болған. Беріктіктің тартылу өлшем 
бірлігі, осы өзгергіштің өлшем бірлігі сияқты.
 
Химиялық ерекшеліктері
. 
Дайын өнімнің химиялық заттарға қозғалысын 
материалдың химиялық ерекшеліктерге тұрақтылығын мінездейді, ал олар 
материал мен өнімнің технологиялық өңдеу жүйесіне әсер етеді, сонымен 
қатар эксплуатация шартын және жарамдылық мерзімін анықтайды. Ал 
олардың көрсеткіштеріне мыналар жатады: суға тұрақтылық, қышқылға 

64 
төзімділік, сілтіге төзімділік, ауаның әсеріне төзімділік (жарық әсері, 
температура, ылғалдылық, ауа мен газға төзу).
Қышқылдарға
қарсы тұруы мен органикалық еріткіштерді қайта 
қалпына
келтіреді.
Осындай жағдайда материалдардың сыртқы ортадағы қозғалысқа 
тұрақтылығы тексеріледі яғни әртүрлі химиялық ерітіндігі беріктігі, 
металлдың таттануға беріктігі полимерлі материалдардың ескіруге 
тұрақтылығын және дәрілік заттардың ұзақ сақтауға қабілеттігін тексереді. 
Өнімнің химиялық тұрақтылығын материалдың химиялық құрамына карай 
анықтайды. Химиялық құрамын білу материал
ерекшелігі мен оның әр
-
түрлі 
әсер беруіндегі өзгерістерді білдіреді. Осылайша, оның құрамында мырыш 
(10% - 
дан көп) көп болуы, оның таттанбайтын етіп шығарады, егерде фарфор 
0,035% болса онда ол қытырлақ болады, ол материалды өңдеуде жарамсыз 
болады.
Физика
-
химиялық ерекшеліктер
. 
Медициналық пайдалану үшін 
дайындалған материалдар мен өнімдер үшін физика
-
химиялық ерекшелі 
көрсеткіштері үшін сорбция және өткізгіштер болып анықталады.
Сорбция дегеніміз
- 
материал табиғатына температура мен 
ылғалдылыққада 
байланысты.
Сорбция үрдісі
- 
жараны таңғанда, талшықты
болғанда және т.б. өтеді. Олар қанды гемосорбция негізінде, ерітіндіні 
ағартқанда және де хроматографияда қолданады. 
Медициналық пайдаланудағы тауарларды тасымалдағанда, оларды 
сақтағанда және эксплуатациялағанда, олардың құрамындағы заттардың неден 
жасалғанын ғана біліп қоймай, қандай жағдайлар мен қандай шарттарда 
олардың ерекшеліктері қалай өзгеретінін білу керек. Мысалы: көптеген 
талшықты материалдардың ылғалдылыққа қалай өзгеретінін білу шарт 
(тығыздығы, электр өткізгіштігі, жылу өткізгіштігі т.б.)
Тауар енгізуде зерттеуде олардың заңдылықтарын, сапа бағасын білу
керек.
Нормативті құжатта
ауадағы ылғалдылықты реттеу міндетті түрде 
көрсетіледі. Ауаның ылғалдануына қарай адсорбция ылғалға
байланысты. 
Сондықтан
да, медициналық пайдаланудағы тауардың көпшілігін сақтауда 
ауаның ылғалдылығы 60
-
70% құрайды.
Материалдық ылғалдылығын оның бірқалыпты массаға дейін кептіріп
барып анықтайды: ылғалдылықты мына формулада пайыз есебінен шығарып
тастайды:
W = [(m
2
–
m
1
) / m
1
]* 100% (11) 

жүктеу/скачать 46,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: