- суытылған шыны арнайы формаға құйылады. Оны қолмен немесе  машинамен жүргізуге болады.  Престеу -

92 
Шынылық бұйымды технологиялық үрдіспен дайындау
. 
Шыны бұйымдарын 
жасау үрдісі келесі сатылардан
тұрады:
1) 
шихтаны дайындау;
2) 
шыныны қайнату;
3) 
бұйымды калыптау;
4) 
күйдіру;
5) 
өңдеу
; 
6) 
бөлшектерді жинау және қосу;
7) 
сапасын бағалау; 
8) 
таңбалау;
9) 
орамдау.
Шихтаны дайындау.
Шыны бұйымдарының шикізаттарын дайындау 
үшін әр түрлі оксидтер мен минералдар қолданылады. Басты құрамды бөлігі 
кремнезем болып табылады, оны шихтаға кварц құмы немесе дәндерінің 
өлшемі
0,2-0,
5мм болатын ұнтақталған кварц түрінде енгізеді. Шикізатта 
болатын зиянды қоспалар ферум және хром шыныға сары
-
жасыл және жасыл 
түс береді.
Жоғары сапалы түссіз шыны қайнату үшін физикалық және химиялық 
жолмен тазалайды. В₂
0
₃
шихтаға бура түрінде шығады немесе Н₃ВО₃, Р₃
0
₅
-
фосфаттар түрінде немесе Н₅Р0₄
Аl₂
0
₃
-
глинозем түрінде каолин, топырақ
, 
далалық шпат немесе A
l(OH)
₃
, Na
₂О
-Na
₂
C
О₃
түрінде, К₂О
-
К₂СО₃
немесе KNО₂
, 
СаО
-
бор немесе әк, BaO
- 
ВаСО₃
, Ba(N
О₃) немесе BaSО₄
, MgO- 
доломит немесе 
магнезит, Li₂
0- Li
₂О₃
және табиғи минералдар липидолиті түрінде РЬО
- 
сурика, глет немесе РЬ силикат түрінде болады.
Шыныға нақты тұтыну қасиеттерін беру мақсатында шихтаға қосымша 
материалдар енгізеді ағартқыш, бояғыш, түссіздендіргіш, кайта қалпына 
келтіру және т.б. заттар қосылады. Ағартқыш ретінде аз көлемде (NH
4
)
2
S0
4
, 
Na
2
S0
4
, NaCl, As
2
0
3
және As
2
0
5
(NH
4
)2N0
3
, плавикалық шпат қолданады. 
Осылардың ішінде бірнешеуі бір мезгілде түссіздендіргіш болып табылады
-
шыпыда ферум қосындысын тотықтырады. Кейде түссіздендіру үшін шихтаға
аз мөлшерде заттар қоса, шыны массаны бояу үшін жасыл түсті бояғыштар 
қосады. Шыны шихтаға бояғыш заттар қосып бояйды. Шыныға сары түсті 
CrO
3
, NiO, Ғе
2
0
3
, жасыл
- 
Сг
2
0
3
және С
u
О, көк
-
С
u
О және СоО, фиолет
- NiO 
және Mg 
2
0
3
, қызғылт
- 
СоО, MgO және Se, коңыр
- 
Ғе
2
0
3
, FeS, қызыл
-
рубинді
- 
коллоидты С
u 
немесе А
u 
қосады.
Шыныны қайнату біртекті балқыманы алу үрдісін шартты түрде бірнеше 
деңгейге жіктейді. Силикаттың түзілуі, шыны түзілуі, ағарту, гомогендеу, 
суыту.
Шыныны дәстүрлі әдіспен қайнатуды көп тонналы шыны қайнату
пештерінде жүзеге асырады тағайындалуы арнайы шыныларды (оптикалық 
және кейбір медициналық шынылар) тигельдерде қайнатады. Шынылардың 
қайнатуын жиі үздіксіз жұмыс істейтін түрлі пештерде жүргізеді
- 
электрлік, 
газжалындық, қосымша электр жылытқышы бар газ жалындық пештерде.
Бірінші кезеңде эфтетикалық қоспалардың балқуының нәтижесінде 
силикаттың және басқа аралық өнімдердің түзілуінен сұйық фаза пайда 

93 
болады. Силикаттар және реакцияға түспеген компоненттер сұйық фазамен 
бірге тығыз пісіп қалған массаны құрайды. Көптеген силикатты шынылар 
үшін 1 саты
1100-
1200 °С температурада аяқталады.
Шыны түзілу кезеңінде 1200
-
1250°С шихта қалдықтары еріп, 
силикаттың өзара еруі пайда болады, көбік алып тасталынады. Осы кезде бір 
қалыпты бір текті, қаныққан алайда газ қоспалары бар (әдетте силикаттық 
шынылар шихтасында шамамен 18% химиялық байланған СО
2
, S
О
2
, 
О
2
газдары болады) шыны массасы түзіледі.
Ағарту кезеңі (1500
-1600
°С ұзақтығы бірнеше тәулік) кезінде 
балқымалардан газ көпіршіктерін аластату жүргізіледі үрдісті
тездету үшін 
массаның беттік тартылысын төмендететін қоспаларды қолданады. Ағартумен 
қатар гомогендеу де жүргізіледі. Гомогендеу отқа төзімді материалдардан 
жасалған араластырғыштар мен шыны массасын механикалық араластыру 
жолымен жүргізу.
Суыту кезеңінде шыны массасын формалап, қажетті тұтқырлықты 
шыны массасын алу үшін біртіндеп 400
-
500°С температураға дейін түсіреді.
Шыныны қайнатудың жаңа тәсілдері қазіргі кезде кең дамуда. Мысалы, күл
-
гель үрдіс төмен температурада жоғары сапалы шыны алуға мүмкіндік береді. 
Алынған шыны біртекті және тазалығы өте жоғары болып келеді.
Тағы бір тәсіл күлді
гельдеу, бұл кезде алынатын күл
оксидтердің коллоидтық 
дисперсияларынан дайындалады.
Бұл тәсілмен тіндік оптиканың түрлі заттарын, оптикалық жарық 
өткізгіштердің
тіндері мен түтіктерін алады.
Шыны
көбігін
өндіру кезінде шихтаға (немесе майдаланған шыныға) 
паратүзгіштер қосады. Олар шыныны қайнату кезінде бөлініп, шыныны 
массасының көбіктенуіне алып келеді. Көбіктендіруді 700
-
800°С (кәдімгі 
шихта үшін) немесе 950
-
1150°С (тау жыныстарынан, саздан алынған шихта 
үшін) температурада жүргізеді.
Қалыптауды
түрлі тәсілдермен
- 
илеу, престеу, пресс
,
үрлеу, созу және 
т.б. тәсілдермен жүргізуге болады.
Илеу тәсілін қалыңдығы 3мм
-
лік, әр түрлі жапырақшалы шыныны
өндіру кезінде қоланады. Бұндай шыныларға құрылыс шынылары жатады.
Илеу тәсілін келесідей етіп орындайды: ыстық шыны массаны бір
-
біріне 
қарама
- 
қарсы қозғалатын екі біліктің арасынан жібереді. Ал жарық 
өткізгіштігін жақсарту үшін ыстық жапырақшалы шыныны арнайы 
кұрылғыдан өткізеді.
Үрлеу
тәсілін мойны тар құтыларды, ыдыстарды, электровакуумдық 
бұйымдарды алу кезінде қолданады.
Прессүрлеуді кең мойынды құтылар өндірісінде қолданады.
Созу тәсілін әйнек немесе техникалық жапырақшалы шыны, түтіктер, 
құбырлар
, 
шыны тіндерді өндіру кезінде қолданады. Бұл әдісте белгілі 
температураға дейін суытылған шыны массасын арнайы қондырғыға 
«қайықшаға» құяды. Оның көлденеңінен жұқа тесігі болады, осы тесік арқылы 
асбест біліктерімен шыны массасын созады.Созу арқылы жапыракшалы 
шыны, түтіктер алынады.

94 
Күйдіру. Шыны бұйымдар 400
-
600°С температурада балқиды. Сол 
себептен бұндай температурада мұздату қатаң сақталады. Күйдіру шыны 
бұйымдарының қалыңдығына байланысты. Күйдіру тәртіптерін қатаң 
қадағаламасақ, шыны бұйымдарының ішкі
құрылыстары бұзылады, яғни 
бөлінеді.
Металлдан және галогеннен алынған шынылар тез мұздатқыш 
қондырғымен алынады.
Өңдеу
алмазды және абразивті инструменттермен шыны бұйымдарды
механикалық күштермен өңделеді
. 
Ең кеңінен қолданылатын 
-
сәулелі өңдеу
, 
оны ультрадыбыстың көмегімен бұйымды өңдейді.
Жинау.
Барлық силикатты материалдар
, 
соның ішінде шыны 
бұйымдарды жинаудажелімдерді 
пайдаланады. 
5

жүктеу/скачать 46,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: