«Егемен Қазақстан» газеті. 2004. 1 маусым. 4-б

426

ұЛТ МұРАСЫН ұЛЫҚТАҒАН

– Сейіт, сені Өзекең шақырып жатыр, – деп Қазақстан Ком-

партиясы орталық Комитетінің хатшысы Өзбекәлі Жәнібековтің 

көмекшісі Сансызбай нұрқамалов телефон соқты. 

дереу қағаздарымды жинастырып, 6-шы қабаттағы Өзекең-

нің қабылдау бөлмесіне бардым. Есен-саулық сұрасқан соң Сан-

сызбай  хатшының  бөлмесіне  кіріп  кетті.  Арада  бірер  минуттай 

уақыт өтті. Сансызбай шықты да, жымия маған қарап:

– Кіре бер! – деді. (Сансызбай екеуіміз Алматыдағы № 12 

мектепте оқыған едік, бір интернатта жаттық. ол 2 класс төмен 

оқыды. Кейін ленинградта кеме жасайтын институтты бітірді).

– Өзеке, ассалаумағалейкум! – дедім, кіре бере.

ол  кісі  әдетінше  басын  изеді  де  қағазын  жаза  берді.  Мен 

столының  алдына  келдім.  тұрмын.  Сәлден  соң  Өзекең  басын 

көтеріп, маған қарады да:

– отыр, мен сені шақырған себебім мынау, – деді де, сөзін 

жалғастыра  берді.  –  Сен  орталық  Комитетке  келгелі  біраз 

тәжірибе жинақтадың. Қазіргі саяси процестерді зерттеп отыра-

тын  орталық  құрып  жатырмыз.  Сол  орталыққа  жетекшілікке 

сені ұйғарып отырмыз. Жоғарғы жақпен келісілген. Бүгін-ертең 

қаулы шығады, сен туралы да. ол орталықтың жұмысы екі бағытта 

жүруге тиіс. Бірі – бүгінгі таңда республикамызда болып жатқан 

саяси  процестерге  социологиялық  зерттеу  жүргізіп,  ғылыми 

тұрғыдан  талдап,  орталық  Комитеттің  Секретариаты  мен  Сая-

си бюросына информация беріп тұру. Екіншісі – 1930–40 және 

50  жылдары  негізсіз  репрессияға  түскен,  қаралауға  ұшыраған 

қайраткерлер мен ақын-жазушыларды, өнер мен ғылым адамда-

рын ақтау және олардың мұрасын жариялап, зерттеу әрі насихат-

тау. Бұл сала саған жақсы таныс. Мағжан, Жүсіпбек, Ахметтерді 

ақтау  ісіне  белсене  араластың.  Сол  жұмыс  әрі  қарай  жалғасуға 

тиіс.  Сенің  орталығың  ғалымдардан  жұмыс  тобын  құрып,  со-

лармен  бірге  қажетті  материалды  дайындап,  идеологиялық 

комиссияға ұсынатын болады.

Міне, бұл – бірінші мәселе. Екінші мәселе – өзіңнің орныңа 

маған екі консультант табу керек. Біраз адамдар туралы сөз болды. 

Мен әрі ойлап, бері ойлап, саған тапсыруды жөн көрдім. Өйткені 

сен  бұл  жұмыстың  мақсат-міндетін  жақсы  білесің,  –  деп  сөзін 

аяқтады.

427

Мен  Өзекеңе  халық  мұрасын  зерттеп  жүрген  тарихшы-

этнограф  пен  әдебиетті,  оның  тарихын  жақсы  білетін  екі  адам-

ды  іздедім.  Екі-үш  күн  ойланып,  нұрсан  Әлімбайды  шақырдым. 

Себебі  оны  Академияда  істеп  жүрген  кезімнен  білуші  едім. 

Өте  ізденгіш,  көп  оқитын,  этнография  мен  тарихты  ғана  емес, 

фольклорды  да,  халық  мәдениетін  де  жақсы  білетінін  аңғарып 

жүретінмін.  Мінезі  ашық,  ойын  тура  айтатын,  барынша  әділ 

болуға  тырысатын  жігіт.  Әзілкештігі  де  бар,  кісімен  тез  тіл  та-

бысып,  өзін  еркін  ұстайды.  Жігерлі,  қажырлы.  нұрсан  келді. 

Әдеттегіше жүзі жарқын, қуақыланып, әзілдесіп жатырмыз. Хал-

жайды білгеннен соң:

– нұрсан, сен орталық Комитетке қызметке келсең қайтеді? 

– дедім.

Аң-таң болып, бір түрлі күдіктене қарап:

– неге? Мен не істеймін мұнда? Жоқ, – деп жауап берді.

Әрі-бері айтып едім, көнбеді. Араға үш-төрт күн салып, тағы 

шақырдым.  тағы  да  айттым,  көнбеді.  Үшінші  рет  шақырдым. 

Әңгімені  әріден  бастап,  оның  атқаратын  ісінің  мән-маңызын 

түсіндіріп, ұзақ әңгімелестік. Ақырында, ол: – «ойланайын!» – 

деді. Келесі күні ол келіп: – «Жарайды, келісем. Бірақ бір шар-

тым бар», – деді.

– Қандай шарт? – дедім.

Жұмыс  істеп  жүрген  институтымда  жарты  ставкаға 

қалдырсаңыздар, – деді.

Жарайды, – дедім. Мен өзім де осындай шартпен келгем-ді. 

Өзекең қолдайтынына сенімді едім.

Ертесіне Өзекеңе барып, нұрсан туралы айттым. Өзекең:

– Ертіп кел, сөйлесейін, – деді. Хатшы нұрсанды қабылдап, 

әңгімелескеннен кейін, консультант етіп қызметке алды. (Екінші 

консультанттыққа  Асқар  Егеубаевты  ұсындым.  Өзекең  оны  да 

мақұл көрді).

Бұл  1990  жылдың  мамыр  айы  еді.  Сол  кезде  36-ға 

толмаған  нұрсан  Әлімбай  бүгінде  елеулі  еңбектермен,  үлкен 

жетістіктермен,  қайраткер  ретінде  толысып,  ұлтымыздың  тари-

хын,  этнографиясын  теориялық  тұрғыдан  зерттеп  қана  қоймай, 

мемлекеттік,  қоғамдық  мәні  жоғары  істермен  де  шұғылданып 

жүр.  Өзбекәлі  Жәнібековтің  мектебінен  өткені  оның  бүгінгі 

істерінен айқын сезіледі.

отанымыздың өткені мен бүгінін айдай әлемге жария ететін 

орталық  музейді  басқарған  соңғы  5  жыл  ішінде  ол  қыруар 

428

еңбек атқарды. Солардың ішіндегі ең ірілері мен маңыздылары: 

2000  жылы  ашылған  арнайы  этнография  залы;  экспозициялық 

жағынан  да,  ғылыми  тұрғыдан  да  өте  құнды,  әрі  асқан 

шеберлікпен  жүзеге  асқан  төрт  реконструкция.  Бұларға  қоса 

тарих  және  диаспорология  залының  жасақталуы  мен  сол  залда 

ұйымдастырылған «Корей халқының дәстүрлері мен мәдениеті» 

экспозициялық  кешені.  Сондай-ақ  тМд  елдерінде  теңдесі  жоқ 

«Ашық  қор»  залы  ашылғанын  және  оның  арнайы  күзетпен 

және  электр  дабылдатқышпен  әрі  оқ  өтпейтін  витриналармен 

қамтамасыз етілгенін де айту ләзім. Музейдегі дүниелерді жүйелі 

каталогқа  түсірудің  басталғанын  Ә.  Қастеевтің  ұстазы  болған 

суретші  н.Г.  Хлудовтың  шығармаларын  түгел  қамтыған  арнайы 

томның жарық көруі жақсы дәлел. нұрсанның келуімен орталық 

музейдің  халықаралық  байланыстары  да  жанданып,  бірнеше 

шетелдік ұйымдармен, ЮнЕСКо-мен, ЮСЕСКо-мен бірлескен 

жобалар жүзеге асырылуда. Бұл бағыттағы істер музейдің нарық 

үрдісіне бейімделе білгенін көрсетсе керек.

нұрсан  Әлімбайдың  ғалымдық  әрі  ұйымдастырушылық  

таланты  әсіресе,  еліміздің  жаңа  ордасы  Астанада  Президенттік 

мәдени  орталықты  салып,  іске  қосу  барысында  айрықша 

байқалды.  Мен  Астанада  тұрғандықтан  аталмыш  орталықтың 

қалай  салынғанын  көзіммен  көрдім.  Мәдени  орталықтың  кон-

цепциясына  эксперт  ретінде  рецензия  да  жаздым.  2000  жылы 

Астанада  арнаулы  білімі  бар  мамандар  аз  болды,  сол  себепті 

нұрсанға жұмыстың барлық саласына араласуға тура келді. 167 

беттен  тұратын  концепцияны  жазу,  музейге  қор  жинау,  экспо-

зицияны жасақтау қызметкерлердің штатын анықтау мен толты-

ру, музейдің атриумынан басқа барлық қабаттың экспозициялық 

құрылымын  белгілеуден  бастап,  ол  кәдімгі  шаруашылық 

жұмыстарымен  де  шұғылданды.  Бұлармен  бірге  шетелдік 

құрылысшылармен,  инженерлермен,  дизайншылармен,  архи-

текторлармен  бірде  айтыса,  бірде  келісе  жүріп,  нұрсан  әр  істің 

оңтайлы,  елімізге  ұтымды  түрде  шешілуіне  үлкен  мән  беріп  от-

ырды.  Бұл  мәселеде  оның  бірнеше  шет  тілін  білгенінің  пайдасы 

болғанын айтпасқа болмайды. осының арқасында ол Еуропаның, 

Азияның, Американың бірнеше елінде болып, ондағы айтулы му-

зейлерге  барды,  олардың  тәжірибесімен  танысты,  бізге  жарай-

тындарын іске пайдаланды. Сөйтіп қажырлы да жігерлі еңбектің 

нәтижесінде  Астана  қаласында  не  бәрі  бір  жылдың  ішінде 

429

Президенттік мәдени орталық іске қосылып елордамыздың сал-

танаты мен мәдени-ғылыми әлеуетін молықтыра түсті. осындай 

аса  маңызды  еңбегі  үшін  нұрсан  Әлімбай  Елбасының  арнайы 

Алғыс  хатын  алды.  «Қазақстанның  еңбек  сіңірген  қайраткері» 

атағына ие болды.

осыдан  кейін  ол  Алматыдағы  орталық  музейге  ауысты.  

Мұнда  нұрсан  халық  мұрасын  әр  тұрғыдан  зерттейтін  бірнеше 

бөлім  ашты.  Сөйтіп  музейдің  ішкі  құрылымдық  жүйесін  

жаңартты.  Мұның  өзі  музейдің  ғылыми-зерттеу  ісін  жандан-

дырып, жұмыс аясы мен өресін кеңейте түсті. Сөзіміздің дәлелі 

ретінде  осында  ұйымдастырылған  бірнеше  ғылыми  конферен-

ция  мен  коллоквиумдар,  көрмелер  өткенін,  сондай-ақ  музей 

қызметкерлерінің  шет  елдердегі  ғылыми  конференцияларға 

қатысып жүргенін айтсақ та жеткілікті. Көптеген ғылыми еңбек 

жазған  нұрсанның  өзі  мен  қызметкерлері  лондон,  Париж,  то-

кио,  Измир,  Мәскеу,  Будапешт  сияқты  қалаларда  өткен  конфе-

ренцияларда  баяндама  жасап,  халқымыздың  мұрасын  насихат-

тап,  еліміздін  абыройын  өсіріп  жүрген  ғылыми  зерттеулерінің 

нәтижесін  мақала,  кітап,  жинақ  түрінде  әр  тілде  жариялауы  – 

сөз жоқ мақтауға да, мақтануға да тұрарлық іс.

«Егемен Қазақстан» газеті. 2004. 4 қыркүйек. 4-б.

430

АДАМгеРШіЛігі МеН ҒАЛЫМДЫҒЫ 

БеК жАРАСҚАН

(Алғы сөз орнына)

Өткенді  еске  алып,  Қазақстан  ғылымына  өлшеусіз  үлес  

қосқан  аға  ұрпақ  өкілдері  –  осы  бір  тамаша  адамдар  туралы 

ойға  берілген  шақта  Ұлттық  ғылым  академиясының  тұңғыш 

президенті Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың қызы, жан-тәнімен 

ғылымға берілген ғалым-педагог Шәмшия Қанышқызы Сәтбаева 

тұлғасына еріксіз назар аударасың.

Шәмшия апайды мен сонау 1960 жылдардан білемін. ҚазПИ-

дің  орыс  және  шетел  әдебиеті  кафедрасында  доцент  болатын. 

Өте биязы, жұмсақ үнді апай кафедраның мәжілістерінде менің 

студенттік ғылыми баяндамаларым мен талдауға түскен алғашқы 

еңбектерімді өте жоғары бағалап, мені үнемі қолдап жүрді. Кейін 

мен аспирантурада жүргенде ол кісі Академияның Мұхтар Әуезов 

атындағы Әдебиет жене өнер институтына аға ғылыми қызметкер 

болып  орналасты.  Әдебиеттер  байланысы  бөлімінде  істеді,  мен 

де  сол  бөлімнің  аспиранты  болатынмын.  тағы  да  апайымның 

қамқорлығын көріп жүрдім. Бұрын мені талапты шәкірт ретінде 

көрсе,  енді  әріптес  інісі  ретінде  қабылдады.  Әңгімеміздің 

тақырыбы  –  ғылым  болушы  еді.  Ара-арасында  үй-жайымды 

сұрап, анам мен жұбайым туралы да сұрап қоятын. онысын мен 

ұнатып, өзіне жақын тартқаны ғой деп ойлап жүрдім. Расында да 

солай болды.

1979 жылы Шәмшия апай Қазақ ССР Ғылым академиясының 

корреспондент-мүшесі  болып  сайланды.  Бір  топ  адамды  үйіне 

шақырды.  Маған:  –  «Келінді  қалдырма!»  –  деді.  Шағын  ғана 

залдың  төрінде  Мұқаң  (Қаратаев),  Мырзабек  дүйсенов,  тағы 

біраз  ғалымдар  отыр.  Мырзекең  әңгіме  айтып,  әзіл  араласты-

рып,  елді  күлдіріп  отырды,  кеш  өте  көңілді  өтіп  жатты.  Үзіліс 

болды.  Сол  кезде  Мырзекең  маған  өлең  айт  деп  қолқа  сал-

ды.  Мұқаң  да  –  «Ие,  айт!»,  –  деп  қалды.  Сол  сәтте  Шәмшия 

апайдың анасы қолыма қалақтай ғана қара домбыраны ұстатып: 

– «Айта ғой, шырағым», – Бұл Қаныш ағаларыңның домбыра-

сы»,  –  деді.  Мен  толқып  кеттім.  –  Ұлы  Қаныш  ағаның  домбы-

расы қолымда! – өмірі ойламаған нәрсе. Біраз ойланып қалдым. 

Сонсоң домбыраның бұрауын келтірдім де, Қаныш аға сүйіп ай-

татын дейтін «Бүркітбай» әнін бастап кеттім. Жұрт тына калды. 

431

Басында қысылыңқырап едім, елдің аусары маған ауған соң, бір 

түрлі қанаттанып, өлеңнің екі шумағын қайырмасымен түгел ай-

тып шықтым. «Бәрекелде, өзің тәп-тәуір айтады екенсің ғой», – 

деді Мұқаң. «Мен тегін қолқалады, дейсіз бе», – деп Мырзабек 

күлдіріп қойды. осы кезде Шәмшия апайдың анасы келіп, «Айна-

лайын, Қаныштың жақсы көретін әнін айттың ғой! Көп жаса!» – 

деп, қолымның сыртын сүйді. «Шәмшия апайдың анасы – қандай 

ғажап  адам!»  –  деп  ойладым  мен.  Сол  жолы  Шәмшия  апайдың 

жолдасын  бірінші  рет  көріп,  ол  кісімен  дастархандас  болдым. 

оразай  ағай  жоғары  лауазымды  болса  да,  кішіпейіл,  ақжарқын, 

әзілқой адам екен.

Қайран, Шәмшия апай! Міне, арамыздан кеткелі де 3 жыл боп 

қапты. Бірақ ол кісінің еңбектері ғылымға, қазақ халқына пайда-

сын тигізіп жатыр.

Есімі  өз  отанында  ғана  емес,  алыс-жақын  шетелдерде  де 

кеңінен танымал болған Шәмшия Қанышқызы өткенге құрметпен 

қарайтын. ол ата-анасын пір тұтты да, әр басқан қадамын олардың 

пікірімен санасып өлшеді. Ең қымбат та жақын жандарға арналған 

соңғы кітаптары осы сөзіміздің жарқын мысалы бола алады.

Шәмшия  Қанышқызы  «кабинеттік  ғалым»  емес  болатын. 

туа  біткен  биязылық,  сыпайылықпен  зиялылыққа  қоса  оған 

басшылық  қасиеттер  де  тән  еді.  олай  болмағанда  ғалым  өзінің 

ғылыми  мектебін  құрмас  еді,  қайта  құрудың  қиын  кезінде 

М.о.Әуезов  атындағы  Әдебиет  және  өнер  институтының 

қазақ  әдебиеті  тарихы  бөлімін  басқармас  еді.  дәл  сол  уақытта 

Шәкәрім,  Ахмет,  Міржақып,  Жүсіпбек,  Мағжан  есімдері  қайта 

жаңғырып,  туындылары  халқына  қайтарылды.  Бұл  игі  істің  бел 

ортасында  Шәмшия  Қанышқызы  жүріп,  сүбелі  үлес  қоса  білді. 

Алайда, ол өзінің отандық сөз өнері алдындағы еңбегін ешқашан 

жарнамалаған емес.

Әдебиеттанушы-ғалымның 

қайталанбас 

зерттеушілік 

қолтаңбасы  мен  өзіндік  стилі  оның  кітаптары  мен  монография-

ларының,  мақалаларының  басты  ерекшелігі  болатын.  Әр  еңбегі 

қажырлы  еңбек  арқасында  туатын.  Жұмысқа  деген  ғажап 

қабілеттілік  ғалымның  соңғы  сәтіне  дейін  жойылған  жоқ. 

Өкінішке  орай,  ол  көптеген  іс-жоспарын  жүзеге  асыра  алмай 

кетті.

Республика  ғылымының  ахуалы  ғалымды  көп  толғантты.  

оны,  әсіресе,  Ұлттық  ғылым  академиясының  тағдыры  қатты 

432

алаңдатты.  Себебі  ол  интеллектуалдық  байлықтың  қалай 

құрылғанына куә болды. Қаныш Имантайұлы сүйікті қызына өз 

жоспарларын үнемі айтып отырады екен.

Шәмшия  Қанышқызы  әріптестері  мен  шәкірттерінің 

кәсібилігін  әркез  биік  талап  тұрғысынан  бағалады.  ол  өзіне  де, 

өзін қоршаған адамдарға да талап қоя білді. Өз кезегінде олар да 

ол кісіні ренжітпей, сенімін ақтауға тырысты. ол шәкірттері мен 

балаларын өзінің жеке өнегесімен, білімімен тәрбиеледі.

оқырмандар  назарына  ұсынылып  отырған  бұл  кітаптың  әр 

авторының  жүрегінде  халқымыздың  аяулы  қызының  жарқын 

бейнесі сақталған. ол туралы әріптестері, дос-құрбылары, туыста-

ры, шәкірттері еске алып, жылы лебізбен, аса бір сүйіспеншілікпен 

жазыпты. Бірін бірі қайталамай, үлкен ғалымның жаңа бір қырын 

ашып, шын жүректен тебіреніп толғаныпты. Кітаптың құндылығы 

да осында деп ойлаймыз.

Асыл бейне (Ш.Қ. Сәтбаева туралы естеліктер 

мен зерттеулер). – Алматы: Үш Қиян, 2005. – Б. 3-5

433

ОЧевиДеЦ СУДЬБОНОСНЫХ СОБЫТий ХХ веКА

в жизни человека бывают минуты, когда он окидывает мыс-

ленным  взором  пройденный  путь,  подводит  итоги  сделанного. 

вспоминает дорогих ему людей, тех, с кем работал рядом, плечом 

к плечу, учителей, наставников, друзей и единомышленников. в 

такие мгновения рождаются слова, идущие от сердца… И выстра-

ивается книга, герои которой – современники автора, свидетеля 

и очевидца судьбоносных событий в жизни своей Родины.

общественный деятель и ученый, автор трех книг «демокра-

тия и профсоюзы (размышления, факты, события)», «о демокра-

тии и парламентаризме», «общество и профсоюзное движение», 

более  20  лет  проработавший  в  профсоюзных  органах,  нигмет 

Жотабаев  избирался  председателем  Семипалатинского  област-

ного  Совета  профсоюзов,  заместителем,  первым  заместителем 

председателя Федерации профсоюзов Республики Казахстан. 

Будучи  народным  депутатом  в  последнем  Союзном  парла-

менте  после  августовского  путча  1991  года,  нигмет  Жотабаев 

был  очевидцем  и  участником  ряда  судьбоносных  событий.  об 

этом – его книга «о демократии и парламентаризме», созданная 

на основе документов, стенографических отчетов, публикаций в 

СМИ и личных дневников. Автор с грустью повествует о досроч-

ном  прекращении  в  декабре  1993  года  полномочий  верховного 

Совета 12-го созыва.

Ректор Академии труда и социальных отношений профессор 

н.н.  Гриценко  и  зав.  сектором  Международного  отдела  Испол-

кома вКП кандидат исторических наук в.Е. Можаев (г. Москва) 

охарактеризовали  эту  книгу  как  серьезный  труд,  являющийся 

продолжением  и  развитием  предыдущей  книги  «демократия  и 

профсоюзы  (размышления,  факты,  события)»  (1997),  построен-

ной большей частью на документальном, фактическом материале. 

на ее страницах автор показывает постепенную трансформацию 

профессиональных союзов Казахстана в деятельного защитника 

интересов трудящихся, предлагает свое видение (что очень цен-

но)  некоторых  аспектов  деятельности  профсоюзов  Казахстана 

90-х  годов  ХХ  века.  Профсоюзы  остались,  пожалуй,  единствен-

ными  носителями  идей  интеграции  после  развала  Советского 

Союза, проявив мудрость и дальновидность при создании в 1992 

году всеобщей конфедерации профсоюзов.

434

Книга «о демократии и парламентаризме» (2000) воссоздает 

атмосферу конца 1991 года, с ее жаркими парламентскими дис-

куссиями  и  митинговыми  страстями.  для  Казахстана  послед-

ний советский парламент был знаменателен тем, что впервые в 

его  истории  верхнюю  палату  возглавил  наш  соотечественник, 

известный  писатель  и  общественный  деятель  А.т.  Алимжанов, 

а  заместителем  председателя  Совета  Республик  стал  видный 

ученый-экономист, академик у.Б. Баймуратов. в ней, по мнению 

Г.С.Сапаргалиева, «освещается большая гамма проблем демокра-

тии и парламентаризма, которые прослеживаются через реалии 

различных стран (бывшего СССР, США, Казахстана и дании), и 

самое важное – начало демократии и парламентаризма в Респу-

блике Казахстан в условиях переходной экономики, стремящей-

ся к демократическому правовому обществу». вместе с тем, в ней 

присутствуют  философские  и  культурологические  обобщения, 

яркие характеристики тех, с кем пришлось работать и общаться 

ее автору. 

И новая книга – о тех, кто был рядом, кто заметил в юном 

нигмете  талант  организатора  и  руководителя.  Это  рассказы, 

очерки, эссе-воспоминания. вторую часть – «Судьбы людские» 

открывает рассказ-быль «ночное противостояние». он о том, как 

в бескрайней зимней степи трое путников, сбившихся с маршру-

та, одержали победу над тремя матерыми волками. в Сары-Арке 

им нет зверя равного по мощи. отважные «кокжал-тарланы» со 

страшными  клыками,  с  фосфорно-перламутровым  оттенком  зе-

леных глаз, мускулистыми шеями, мощными загривками – гроза 

степей.  они  действуют  смело  и  дерзко,  но  взаимовыручка  дру-

зей, сумевших взять себя в руки, побеждает степных хищников, 

бесследно растаявших в степи.

тепло и проникновенно автор пишет о людях, с которыми ему 

пришлось работать в партийных органах, в профсоюзе, в систе-

ме высшей школы. для каждого из своих любимых персонажей 

он находит точные эпитеты: великолепный оратор руководитель 

области Михаил Карпенко, высокоэрудированный председатель 

облисполкома  Екебай  Кашаганов,  скромнейший  и  честнейший 

второй секретарь обкома партии Айсагали Мухамбетов. Многим 

из современных руководителей, к сожалению, не хватает их че-

ловеческих качеств. опоэтизирован труд мужественных и силь-

ных духом чабанов. Чабан в степи – и ветеринар, и зоотехник, и 

строитель, механизатор.

435

Судьба подарила встречи с интересными людьми, професси-

оналами своего дела, авторитет которых был непререкаем. Сре-

ди  них  –  великий  сын  азербайджанского  народа,  выдающийся 

государственный  и  общественный  деятель  мирового  масштаба 

Гейдар  Алиев  («Бакинские  огни»);  генерал  армии,  Герой  Совет-

ского  Союза,  воин-интернационалист  николай  лященко  («Ко-

мандующий»); педагоги-наставники Жусупбек-ага и Кенжебек-

ага  даукеевы  («учитель,  перед  именем  твоим…»),  оставившие 

неизгладимый  след  в  памяти  поколений;  ученый  и  певец,  герой 

одноименного очерка – Садырбек татубаев; ученый-экономист 

ураз Баймуратов («Академик Баймуратов»); внучка одного из вы-

дающихся  представителей  казахской  интеллигенции  начала  ХХ 

века  и  сама  видный  руководящий  работник  дина  Абдрахимова 

(«верность принципам»); выдающийся ученый-математик толеу-

бай Аманов («личность») и другие. 

толеубая  Аманова  автор  книги  характеризует  как  честней-

шего  и  скромнейшего  человека,  «патриарха  математической 

мысли»  Казахстана,  крупнейшего  исследователя,  обладающего 

ярким даром чувства новизны, способностью генерировать неор-

динарные идеи в математической науке. Разносторонние иссле-

дования в теории функции действительных и комплексных пере-

менных и в других сложнейших областях математики выдвинули 

его на уровень выдающихся ученых, одного из корифеев матема-

тической мысли ХХ века.

Прочитав книгу н.Г. лященко «Годы в шинели», нигмет Жо-

табаев накануне приближающегося 30-летия со дня великой по-

беды в письме к ее автору делится своими раздумьями о прочи-

танном, так как книга далеко перешагнула рамки личной судьбы 

автора. в год 61-ой годовщины со дня великой Победы слова ис-

кренней благодарности за героизм и мужество наполняются осо-

бым смыслом, так как все меньше и меньше становится ветера-

нов, подаривших своим потомкам ценой собственной жизни мир 

и  свободу.  «люди  высокого  долга,  люди,  беззаветно  преданные 

Родине, делу своего народа и его идеалам – вот что дорого авто-

ру,  взявшемуся  воскресить  славные  страницы  интернациональ-

ной борьбы в Испании, непосредственному ее участнику. даже 

сам заголовок, предваряющий это воспоминание, «тучи над Пи-

ринеями», уже подчеркивает ту суровую необходимость защиты 

интернациональными  силами  мира,  национальной  свободы  ис-

436

панцев от черных туч контрреволюции и фашизма, сигналом мя-

тежа которых стало известное сообщение: «над Испанией безоб-

лачное небо». в памяти бойцов-интернационалистов автор книги 

остался как «капитан николас» – мужественный и верный друг 

испанского народа, посланец Страны Советов.  

неравнодушным  отношением  к  миру,  ярким  профессиона-

лизмом они снискали любовь и уважение своих современников. 

«люди  высокого  долга,  беззаветно  преданные  своей  отчизне, 

своему  народу  и  общечеловеческим  ценностям,  щедрые,  беско-

рыстные  и  обладающие  огромным  чувством  дружеского  локтя, 

притягивающие своей жизненной мудростью – вот кто должен 

быть сегодня кумирами нашей современной молодежи», – уве-

рен автор книги.

Признанный  общественный  деятель  и  известный  ученый 

нигмет Жотабаев немало поездил по миру. дания, Беларусь, Рос-

сия, Азербайджан, Киргизия, Америка, турция, Китай… для каж-

дого из народов этих стран найдены точные и искренние слова.

«Казахи и киргизы, – говорил он, выступая на торжествен-

ном  заседании  Совета  Федерации  профсоюзов  Кыргызстана  в 

2000 г., – вечные, неразлучные братья и очень близкие по духу, 

языку,  истории,  культуре  и  традициям,  вероисповеданию  наро-

ды.  вы  не  найдете  казаха,  не  слышавшего  о  героическом  эпосе 

«Манас»,  точно  также  и  киргиза  –  не  знавшего  имен  великого 

Абая и Жамбыла».

Покоряют  щедрость  души,  гостеприимство,  доброта  азер-

байджанцев.  выступая  на  форуме  профсоюзов  Азербайджана 

(2003 г.), нигмет Жотабаев, назвав имена великих поэтов низами, 

Физули, вагифа и Самеда вургуна, особо подчеркнул роль куль-

туры в сближении народов: «наши народы имеют общие корни 

– и в языке, и в вероисповедании, и в менталитете, и в благород-

стве. Мы живем в едином Евразийском пространстве. И все это 

укрепляет наше братство, нашу дружбу, наше сотрудничество». 

Жители  процветающей  дании  раскрепощены,  приветливы, 

довольны  своей  судьбой.  ученый-педагог  в  путевом  очерке  «на 

родине великого сказочника Ханса Андерсена» замечает и оце-

нивает  все:  систему  образования,  демократизм  избирательной 

системы, дошкольную систему подготовки, работу профсоюзов и 

т.д. «Ах, как бы хотелось, чтобы все взрослые, особенно сановные 

люди в правительстве и на местах руководствовались бы всегда 

437

таким девизом («детям – серьезную игру и серьезное к ним от-

ношение. Через игры и игрушки – к Миру». девиз лЕГо), обра-

щали бы самое пристальное внимание на подрастающее поколе-

ние, заботились бы об их здоровье и отдыхе, обучении. ведь дети 

– это будущее страны, им же достраивать по кирпичикам огром-

нейшее здание под названием Республика Казахстан», – звучит 

искренний голос автора книги.

Копенгаген,  Гив,  вайл,  Эсбьерг,  Риб,  Москва,  Минск,  Баку, 

Караганда, темиртау, Аягуз, торжок и другие города предстают 

со страниц очерков. Рассказ-размышление «в торжке» лиричен 

и поэтичен. в глубинке срединной полосы России, в музее Пуш-

кина невероятные легкость и одухотворенность охватывают слу-

шателя высшей партийной школы, родом из Казахстана. великий 

гимн любви «я помню чудное мгновенье!» зазвучал по-новому. И 

Пушкину вторит великий Абай: «Шлю, тонкобровая, привет!» и 

«ты – зрачок глаз моих…».

высказывания  великого  Абая  чаще  всего  цитируются  на 

страницах  книги.  вот  одно  из  них:  «Человек  может  быть  счаст-

лив лишь тогда, когда его стремление и старание понимают и раз-

деляют другие». думается, что эти слова Абая имеют отношение 

не только к героям, но и к автору данной книги. Его окружали и 

окружают  единомышленники,  друзья,  представители  старшего 

поколения, вовремя заметившие и оценившие его умение рабо-

тать с людьми, а не только талант математика. тонкий юмор, уме-

ние увидеть себя со стороны – все это делает книгу интересной, 

поучительной и увлекательной для чтения. И в этом ценность и 

уникальность  данной  книги,  которая,  бесспорно,  найдет  своего 

читателя. 

жүктеу/скачать 3,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: