«Ғылыми зерттеулер негіздері» пәнінің қосымша емтихан сұрақтары 1-деңгей «Ғылыми зерттеулер негіздері»

деңгей

1. Ғылыми стильдің көркем əдебиет стилінен айырмашылығы. (Мысалмен көрсетіңіз)

стильді болып келетіндігі. Мұның мәнісі қай жанрда жазылған шығарма болса да, онда тіл арқылы қарым-қатынас құралдарының барлық түрінің қолданылуында, яғни ауызекі сөйлеу тіліне қоса, публицистикалық, ғылым, ресми стильдердің элементтері осы стильде әр түрлі ыңғайда ұшырасып отырады. Көркем әдебиет стилінің тағы бір ерекшілігі бұл стильде орындалатын еңбектердің басты міндеті эстетикалық тәрбие беретіндігімен тығыз байланысты болып келеді. Екінші сөзбен айтқанда, көркем шығармада сөздің эстетикалық қуаты, сөздің бейнелілігі алғашқы орынды алады. Сондықтан да троптардың және фигуралардың барлық түрлері басқа стильдерге қарағанда Көркем әдебиет стилінде барынша мол жұмсалады. Көркем әдебиет стилінің функциональдық стильдер жүйесінде алатын орнына қатысты әр қилы пікірлер айтылып жүр. Стилистердің бір тобы (Л. Н. Максимов, Н. М. Шанский, Н. А. Мещерский, К. А. Панфилов т. б.) көркем әдебиет тілін функциональдық стильдерден тыс, мүлдем бөлек тілдік құралдар жүйесі деп қараса, P. А. Будагов, А. И. Ефимов, И. Р. Гальперин, Э. Г. Ризель, М. Н. Кожина, Б. Н. Головин, A. Н. Васильева, Д. Э. Розенталь, A. Н. Гвоздев сияқты ғалымдар Көркем әдебиет стилін басқа

2. Ғылыми стильдің публицистикалық стильден ерекшеліктері. (Мысалмен көрсетіңіз)

публицистикалық стильдің жазбаша түріне саяси тақырыпқа жазылған газет, журналдардағы мақалалар, памфлет, очерк т. б. шығармаларды, шешендік сөздер публицистикалық стильдің ауызша түріне жатады. Публицистикалық стильдің жазба түрінің ең алғаш қалыптаса бастауы халықтың жалпы мәдениеті мен экономикасына байланысты. Мәдениеті ерте дамыған елдерде публицистикалық жанр ерте қалыптасады. Оған орыс тілі мысал бола алады. Ресейде XVIII ғасырда ең бірінші газет жарық көрді; сықақ журналдар шыға

сөздің белгілі бір анықтамасы арқылы қолданылады. Сонымен қатар ол сөздің мағынасын ашу үшін де ғылыми стиль қолданылады. Қазіргі таңда ғылым даму үстінде. Сол себепті күннен-күнге жаңа ғылыми сөздер пайда болуда. Адамдар осы сөздерді ғылыми стильді қолдана отырып мағынасын жазуда. Сол арқылы жаңа пайда болған сөздер жалпы халықтық лексикаға айналады. Ғылыми стильдегі еңбектерге монография, оқулық, мақала, ғылыми есеп, диссертация, реферат, баяндама, тезистер, патенттер, т.б. жатады. Ғылыми стиль негізінен халықтық әдеби түрде жазылады.Бұл стильді қазақ елінің қайталанбас дарын иесі Мұхтар Әуезов қолданған. Оған мысал Абай жолы шығармасы. Негізінен Абай жолы шығармасы Мұхтар Әуезовтың зерттеу еңбегі болып табылады. Бұл жазушының шығармаларынан бөлек ғылыми стильді Пушкин, Лермонтов, Белинский еңбектерінен байқауға болады.

3. Ғылыми мəліметтерді өңдеу мен интерпретациялау. (Мысалмен көрсетіңіз)

Қызықтыратын проблема бойынша əдеби мəліметтермен танысу процесін анықтамалық əдебиеттермен танысудан (бесаспап жəне арнаулы энциклопедия, сөздіктер, анықтамалық) бастау керек. Сосын ҒТИ ұйымдарының есептіктіркеу баспасын қарастырып, фундаменталды кітапхана библиографиялық көрсеткіштерді қарастырады.

Анықтамалықты-ұсынылған сипатта болатын оқырман билеті үш түрде болады:алфавитті, жүйелі жəне алфавитті-пəнді. Əдеби мəліметтермен жұмыс жасағанда дұрыс оқып, түсініп əрі оқығанды есте сақтау керек. Ғалымдар оқығанда ақпаратты өңдеудің төрт негізгі тəсілін анықтады. Бұл оқу: əріптермен, буындап, сөздер бойынша (бірінші сөздің бірінші буыны мен екінші сөздің алғашқы əріптері қарастырылады, сөздің қалған бөлігі табылады (угадывается)), түсіну бойынша (тақырыптан тек жекелеген кілттік сөздер алынады да сосын мағынасы синтезделеді, ол бір немесе бірнеше сөйлемдерде болады).

Күрделі текстті түсіну үшін оқығанда көңіл қойып, оны қолдана алуы керек əрі белгілі ойлау құралдарын білгені дұрыс. Оның бірі жеке сөздерді емес толық сөйлемнің тобымен тіпті абзацтарды қабылдаудан тұрады. Осыдан антиципация деп аталатын – мағынасын түсіну – бірнеше əріптер бойынша сөзді табу, бірнеше сөйлемнен – фразаны, бірнеше фразадан толық бір абзацтың мағынасын табу шығады.

Ол үшін дифференциалды алгоритм қолданса болады, соған сай əр абзацты өңдеу кілтті сөздерді анықтаудан басталады, онда негізгі мағыналық салмақ болады, содан кейін мағыналық қатар құралады да текстті кілтті сөздерді бөлу жолымен шағындап қысу жүреді əрі соның негңзңнде лаконикалық көрініс түзіледі (бұл текстті елеу болады, соңында мағынасының дəні қалады) жəне интегралды алгоритм, (текстті қабылдағанда əрекеттің ретін анықтайды. Интегралды деген сөз алгоритм əрекеті барлық текстке толығынан таралатыны білдіреді. Интегралды алгоритмді қолдану үшін оның барлық блогын есте сақтап, түсініп əрі оның мағынасын елестеткен жөн. Ақпараттық материалды оқу есте сақтаумен аяқталуы керек. Бұл есте сақтау процесі, нəтижесінде ертеде есте болған нəрсені жаңа жолмен байланыстыра бекіту жүзеге асады.

Есте тұрған материалды логикалық ойластырған дұрыс: жатталатын материалдың жоспарын құру, оны бөліктерге бөлу, сол бойынша осы материалдың барлық мазмұнын көрсететін олардағы тірек пунктерін бөліп көрсету. Жадыда сақтаудың əртүрлі тəсілдері бар. Механикалық – көп мəрте қайталап əрі оқығанды жаттауға негізделген. Осылай есте сақтағанды жекелеген элементтер арасындағы логикалық байланыс жойылады. Бұл тəсіл тиімсіз ол шекті жағдайларда – формула, цитата, шет елдік сөздер, датаны жаттағанда қолданады.

Логикалық- мағыналық тəсіл жекелеген элементтердің арасындағы логикалық байланысты есте сақтауға негізделген. Оқығанда жекелеген элементтерді емес, текстті толығымен оның мағынасын, бағытын, маңызын түсіну керек. Текстті есте сақтау үшін бір мəрте тез оқу керек. Дегенмен мұнда логикалық байланысқа маңызды көңіл бөлген жөн. Логикалық-мағыналық есте сақтау тəсілі механикалықтан бірнеше мəрте тиімді. Жадыда сақтаудың туынды тəсілі əртүрлі мнемониялық құралдар қолдануға негізделген. Таңдамалы мнемониялық құрал біршама кең тараған.

Ақпаратты өңдеу алдында мақсат қойылады – нақты бір материалды есте сақтау. Мысалы, каталитикалық крекингтің ретті технологиясы. Мұндай бағыт, құрал материалды есте сақтауды жеңілдетеді. Басқаша мнемониялық құрал уақытына бағытталу болып табылады, яғни қажетті есте сақтау ұзақұтығы.

Қайталау – есте сақтаудың тиімді əдістерінің бірі. Қайталау пассивті (бірнеше рет қайталана оқылады) əрі активті (айта отырып оқылады) болады. Екінші тəсіл біршама тиімді, онда жаттау мен өзін өзі бақылау бар. Жаңа материалды өткенде – конспект , ғылыми рефераттар және ғылыми жалпылама жасайды.

Конспект – керек материалдың жинақталып келтірілген түрі, қысқа жəне нақты автордың ойын келтіру. Формула, анықтама, сызба, жаңа түсініктер өзгеріссіз жазылады. Кейде автор сөзін цитат ретінде келтірсе болады. Реферат - біріншілік құжаттардың қысқаша түсінігі. Онда тақырып, зерттеу нысаны, жұмыс жүргізу әдісі, алынған нәтижелер, қорытынды, қолданылатын жері баяндалады.

Ғ ы л ы м и ш о л у - белгілі бір сұрақтардың талқыланып жинақталған түрі. Ғылыми шолулар мақала есебінде жорналдарда, конференция және симпозиумдар материалдарын жариялайтын жинақтарда жарияланады. Сол сияқты олар монографияларда да жарық көруі мүмкін.

Интерпретация – әдебиеттанудағы күрделі, әрі әлі де болса жан-жақты зерттей түсуді қажет ететін мәселелердің бірі. Көркем шығарманы оқығанда әр оқырман интерпретатор ретінде танылатындықтан интерпретация мен талдаудың ара-жігін ашып көрсеткен зерттеулер көп емес. Көркем шығармаға талдау жасай алу үшін де ол шығарманы қабылдап, түсіну керек. Ал, интерпретация дәл осы қабылдау, зердеге түйіп, түсіну деген ұғымдарды көздейді. Интерпретация латынның «Interpretatio – делдалдық (посредничество)» деген ұғымынан тарайды. Яғни, көркем шығарманы қабылдау, түсіну мен талқылау, ой қорыту, шығармашық өңдеуден өткізу. Ғылыми әдебиеттануда интерпретацияның орны ерекше. Ол ғылым мен көркем шығарманы табиғи қабылдаудың арақатынасынан жүйелеп, қарапайым оқырман мен кәсіби әдебиеттанушы маманның ойлауы мен қабылдауын салыстырады. Сол арқылы оқырманның көркем шығармаға деген көзқарасын ғылыми деңгейге жетелейді.

Әдебиеттануда интерпретация көркем шығарманың тұтастай мағынасын, мазмұнын, оның идеясын, концепциясын тану, түсіну, зерделеу болып табылады. Оның бірнеше түрлері бар: 1. Алғашқы, оқырмандық интерпретация адамның шығарманы оқып шыққаннан кейінгі алғашқы әсеріне, көңіл-күйіне, сезіміне негізделеді. 2. Ғылыми интерпретация. Әдебиеттанушы оқырман ретіндегі алғашқы әсерін ғылыми негізде жинақтап, нақтылап, әдеби талдаумен тексереді. 3. Шығармашылық-образдық интерпретация әдеби шығарманы көркемөнердің басқа түріне көшіру (мысалы, әдеби шығарма негізінде көркем фильм түсіру, сахналық қойылым, опера немесе балет жасау т.т.), – дейді зерттеуші ғалым Қ.Т. Жанұзақова.Демек, ең алдымен шығарма оқырман тарапынан қабылданып, шығарманың шынайы мәнін, терең қабаттарын түсіну үшін интерпретация жасалады. Ғылыми интерпретация автордың айтар ойын, мәтіннің мағынасын, тереңде жатқан астарлы ойын зерделеуде зерттеушілердің сыни пікірлері мен пікірталастары арқылы туындайды. Осы интерпретациялардың шыңы – шығармашылық интерпретация. Автордың айтор ойын қабылдап, зерттеушілер пікірлерін зерделей отырып, шығарманың сырын ұғып, өз жүрегіңнен өткізіп өзге бір өнер туындысына айтналдыру. Мүлде бөлек тың дүние жасап шығару. В.В. Гетьман интерпретацияның «базалық құралымы» ретінде төмендегі негіздемелерді ұсынады:
• «Интерпретация тілдің және сөйлеудің құралымына, контекстер мен жағдаяттарға,
қарымқатынас ережесіне, тілдік қарым-қатынас шеңберінен тыс дәйектемелерге сүйеніп
жасалады»;
• «Интерпретация үшін мәтіннің немесе пікірдің мағынасы туралы болжамдарды ескеру және
тексеріп отыру маңызды»;
• «Интерпретация үшін жеке тұлғалық және тұлғааралық қатынастар маңызды», яғни мәтін
авторы мен интерпретатор арасындағы байланыс, мүмкін бола тіпті бір мәтіннің бірнеше
интерпретаторлары арасындағы байланысты анықтап отырған жөн.
• «Интерпретация ажырамас үш компоненттің басын біріктіріп жатуы тиіс: автор және оның ішкі
әлемі – мәтін – оқырман-интерпретатор және оның өз ішкі әлемі туралы түсінігі. Осы үштік одақ адекватты интерпретацияның қалыптасуының кепілі бола алады. Осылайша мәтін интерпретациясы бір жағынан оқырманның өз ішкі әлемі мен екінші жағынан «автордың жиынтық әлемінен» түзілген «әлемнің менталды моделін» құрауы тиіс.

4. Эссе, үлгілері, құрылымы. (Мысалмен көрсетіңіз)

сынама, очерк; латын тілінен "exagium" – ойлау.

5. Академиялық шағын эссенің жазылу мақсаты, түрлері, ерекшілігі. (Мысалмен көрсетіңіз)

сынама, очерк; латын тілінен "exagium" – ойлау.

6. Парафраз, дəйексөздер жəне қорытынды жасаудың ерекшеліктері. (Мысалмен көрсетіңіз)

Парафразалау жақсы түсінуге ықпал ету үшін түпнұсқаға сәйкес келмейтін мәтінді еркін аударуға негізделген. Парафразаның негізгі сипаттамасы Бұл жеке тұлғаның өз тілінің қолданысы, ол қарапайым сөздерді қолдануға негізделген, түпнұсқа мәтінін жақсы түсінуге қол жеткізу үшін, сонымен қатар оқырманның пікірлері немесе пікірлері түпнұсқа мәтінін кеңейту арқылы қосылады.

Дәйек сөз, негізінен, баспасөз материалдарында, ғылым еңбектерде, кітаптар мен әр түрлі қолжазбаларда, баяндамалар мен сөйлеген сөздерде келтіріледі. Дәйек сөздер ғылым еңбектерде пайдаланғанда, сол еңбекте айтылатын оймен логикалық тұрғыдан қабысып, жарасым табуы тиіс. Айтылмақ ойды одан әрі дамытып, жаңа деректермен толықтырып тұру керек. Сонда ғана ол өз міндетін атқарады. Әдетте, зерттеу еңбектерінде, көбінесе әдебиет, мәдениет, өнер, ғылым қайраткерлері пікірлерінен дәйек сөздер алынып отырады. Мұның өзі үлкен талғаммен, орынды алынса, еңбектің сапасын арттыруға есебін тигізеді.

Қорытынды. Адам ретінде біз өмірде ақыл-парасат қабілетімізге негізделген әртүрлі шешімдер қабылдайтындығымызды байқаймыз. Әр түрлі ойлар негізделген шешімдерді қабылдауда қолданылатын дәлелді тұжырым жасау үшін қолданылады және жоғарыда қарастырылған дедуктивті және индуктивті пайымдаудың негізінен екі түрі бар.

Ойлаудың бұл түрлері логикаға негізделгенімен, олар бір-бірінен өзгеше. Дедуктивті пайымдау көбінесе шындыққа сенетін және сонымен бірге шынайы тұжырымдарға әкелетін жалпы үй-жайларға негізделген. Алайда, индуктивті пайымдау кең жалпылама тұжырымдарға негізделеді, олар белгілі бір байқауларға да негізделген, олар тұжырымды дәлелдеу үшін ғылыми тұрғыдан тексерілуі мүмкін. Керісінше, дедуктивті ойлау гипотезаны тексеру үшін ғылыми әдістерді қолданады, ал қорытынды индуктивті пайымдауда гипотеза ретінде қарастырылады.
Сонымен, хат жазу үлгілері, қорытынды жасаудың адам өміріне қатты әсер етеді. Сол арқылы қоршаған ортамен байланыс жасай отырып, жан-жақты дами түседі.
Академиялық мәтін белгілі бір тақырыпты түсіндіруге бағытталған күрделі құрылымда жазылады. Академиялық бағытта жазылатын жұмыс ғылыми мәлімет беруге бағытталады. Академиялық – рефераттар, баяндамалар, ғылыми мақалалар, оқулықтар, ғылыми пікірлер, авторефераттар, диссертациялар, ғылыми жобалар және т.б. осы бағытта жазылған жұмыстардың өз мақсатына және зерттеу әдісіне қарай құрылымдары мен жазылу жүйесі әр түрлі болады. Жоғары оқу орындарында оқытылатын әрбір пәннің ғылыми бағытына қарай өзіндік зерттеу әдісі мен тілдік ерекшеліктері бар. Мысалы, экономикалық бағытта жазылатын оқу құралын алатын болсақ, оның негізгі мақсаты оқу үдерісіндегі жаңа терминдер мен ғылыми жайттарды мысалдар арқылы оқырмандарға түсіндіру. Апайдың лекциясынан алғаным.

1. 
   
   
   
   
   жүктеу/скачать 382,28 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: