Филологические науки
жүктеу/скачать 1,6 Mb. Pdf көрінісі
|
10-9-PB
- Бұл бет үшін навигация:
- Жер ұйық іздесем
| “жер ұйық іздеу”
деген тұрақты тіркес бар. Бұл тұрақты тіркес – әйгілі Асан қайғы есімімен байланысты танымал болған айтылыс. Мағынасы “жанға жайлы, өмір сүруге қолайлы жер” деген ұғымды береді. Төмендегі үзіндіге назар аударайық: “Сен қызықсың, – деді дәу қара тастың үстіне отыра беріп, – сендер қызықсыңдар. Дүниенің бәріне алдаусыратып, болымсыз үмітпен қарайсыңдар. Әрине үміт деген жақсы-ақ. Бірақ нағыз қапияда қалдырар алдамшы да – сол үміт. Атам айтатын: “Ең қасіретті өлім- қаңғырып өлген өлім, ал қаңғыртатын – тентірек үміт. Жер ұйық іздесем , табар едім, қайтейін туған жердің бір уыс ISSN 2411-8745 Number 1 (2016), 199 - 209 ҚазХҚжӘТУ ХАБАРШЫСЫ «ФИЛОЛОГИЯ ҒЫЛЫМДАРЫ» сериясы 207 топырағына зар болып, көмусіз қалам ба деп қорықтым”. Менің есімнен атамның осы сөздері кетпейді. Сондықтан да мен әлденеге үміттенбей, бойымдағы күш-қуатпен еңбек етіп келемін. Бәлкім атам да осылайша баз кешкен шығар” [10, 170б.]. Үзіндіде айтылған “жер ұйық іздеу” тіркесі әңгімені айтушының атасының Асан қайғы туралы білетінін немесе Асан қайғыдан қалған атақты сөз тіркесінен де хабардар екенін сездіріп және оны қай жерде, қалай қолдануды да білетінін көрсетіп тұр. Демек, фреймдерді мәдениет туралы бірнеше ұсақ бөліктерге бөлінген білімдер блогы деп түсіну қажет. Оларды мәтін ішінде өзіндік лексикалық мағынасы бар шағын мазмұнды иеленеді дейтін себебі, фреймдердің кез келген мәтіннің құрамында келіп, этномәдени білім көрсеткіші бола алатындығында. Осылайша танымдық құрылым тек қана білімнің ғана негізін қалап қоймайды, оның маңызды болуына да ықпал етеді. Лингвокультуремаларды танымдық тұрғыдан модельдеу шағын фреймдер түріндегі лингвокультуремалар жүйесін ашуға көмектеседі. Шағын фреймдерді тереңдей талдауға негізделген танымдық үлгі – сол тілдік қоғамдағы лингвокреативтік әрекеттің жемісі. Бұл танымдық талдауға алынып отырған материалдық және рухани мәдениет туындысын сол тілдің ұлттық ерекшеліктеріне сүйене отырып көрсетеді. “Когнитивная модель задет концептуальную схему структурации признаков обозначаемого, распределяя их по степени важности и выделяя “номинативный фокус” обозначения”, – деп жазады бұл жөнінде Е.Г. Беляевская [9, 83 б.]. Лингвокультуремаларды танымдық деңгейде интерпретациялау дың екінші бір қыры да назар аударуға тұрарлық. Шағын фреймдер түріндегі лингвокультуремалардың өзара байланыса келіп, тұтас құрылымы бар бірліктерден тұратын мозаикалар түрінде келетіні, олардың ішкі функциональдық бірлігі жалпы алғанда мұндай бөліктердің импликациялық қарымқатынаста екенін айғақтайды. Ең алғаш рет бірізділікпен келетін әрекетті көрсетіп, өзара функциональдық байланыста болатын фреймдерді пайдалану идеясын Ю.Н. Караулов ұсынған болатын [11, 62 б.]. Ғалым бұл ойын фреймдерді тілдік тұрғыдан ғана емес, ойлаудағы білімділікті көрсету мақсатында пайдалануды айтқан еді. Пән ретінде өзінің мәртебесін иелене бастаған лингвомәдениеттану саласындағы танымдық білімнің ауқымы кең екенін, оның ұлттық өзгешелікке де тәуелді екенін көрсеткен ғалымдар да бар. Мысалы С.С. Құнанбаева: “Қарымқатынасқа түсуші әріптестің әлеуметтікрухани және ұлттық ерекшелігінің мәнін білудің ISSN 2411-8745 Number 1 (2016), 199 - 209 ИзвестИя КазУМОиМя серия «ФИЛОЛОГИЧесКИе НАУКИ» 208 маңызды екеніне дау жоқ, осы этнос мәдениетіндегі қайталанбас ерекшеліктердің тіл өкілінің сөзінде бейнеленуі тілді мәдениетаралық қарымқатынас құралы ретінде қолдануға мүмкіндік береді және ол мәдениет өкілдері мен қоғамның бірінбірі түсінуінің алғышарты болып табылады”, – дейді [12, 49б.]. Лингвокультуремаларды талдауға танымдық тұрғыдан келу талданып отырған ұғымның мағынасын ашуда оның бірізділікпен келетін мағыналар жүйесі екендігінде ғана емес, сонымен бірге шағын фреймдер арқылы көрініп тұрған мағыналық байланыс желілерінің көмегімен бүкіл мағынаның құрылысына енуге болатындығында болса керек. Өйткені талданып отырған мәтін мазмұнын толық білгенде ғана оның басты назарда тұратын мағынасы да, сол мағынаның тууына негіз болған ұсақ мағыналар да анық көріне алады. Бұл арқылы лингвокультуреманың танымдық мағынасы бүкіл мәтін құрылысынан шығатыны, олардың өзара тығыз байланыстағы қарымқатынаста екендігі байқалады. Мұны былай түсіндіруге болады: шағын фреймдердегі мағыналар желісі бірігіп барып талданып отырған басты мағынаның сипатын негіздеуге, ұсақ желілердегі мағынаның өзіне тән ерекше мазмұнын ашу арқылы көрсетуге себепші болса, енді бірде осы басты мағынадан шағын желілердегі мағыналардың мазмұнын таратып айту мүмкін болатындығында. ӘДЕБИЕТ [1] Пауль Г. Принципы истории языка / Пер.с нем.под ред. А.А.Холодовича. – М.СПб: Злотоуст, 1960. [2] Бодуэн де Куртене И.А. Язык и языки // Избранные труды по общему языкознанию. Т.2. – М., 1963. [3] Рубакин Н.А. Психология читателя и книги. – М.: Руский язык, 1929. [4] Розенталь Д.Э. Культура речи. – М.: МГУ,1964 [5] Ильин И.А. Путь к очевидности. – М.: Республика, 1993. [6] Режим доступа URL: www.massaget kz. – (дата обращения 23.2.2016). [7] Воробьев В.В О статусе лингвокультурологии: Матер. ІХ Конгресса МАПРЯЛ. – Братислава, 1999. [8] Эко У. Отсутствующая структура. Введение в семиологию. – М. СПб., 1998. [9] Беляевская Е.Г. Семантическая структура слова в номинативном и коммуникативном аспектах (Когнитивные основания формирования и функционирования семантической структуры слова): автореф. ... дис...д. ф.н. – М., 1992. [10] Бөкеев О. Кербұғы. Әңгімелер мен повесть. – А.: Атамұра, 2003. [11] Караулов Ю.Н. Русский язык и языковая личность . – М.: Наука, 1987. [12] Құнанбаева С.С. Қазіргі шеттілдік білім берудің теориясы мен практикасы. – Алматы, 2011. ISSN 2411-8745 Number 1 (2016), 199 - 209 |