Филология факультеті Теориялық және қолданбалы тіл білімі кафедрасы
жүктеу/скачать 1 Mb. Pdf көрінісі
|
| юк түгел – Акчасы бар .
Татар тіліндегі хабарлы сөйлем интонациясы ой екпінінің қай сөзге түсуіне байланысты екі түрлі кездеседі: Мысалы: 1) ой екпіні түскен сөз сөйлем ортасында келгенде: зỳр
аның белән каен
Без утырабыз (Г.Б.)
2) Ой екпіні түскен сөз сөйлем басында келгенде: Иртә белән кырау төшә. 51
Аталған түркі тілдерінің барлығында да хабарлы сөйлем баяндауышы етістіктің рай, шақ, жақ, сандық сипаты арқылы сөйлемге қосымша модалдылық реңкін береді. Негізінен, түркі тілдерінде хабарлы сөйлем баяндауышы қалыпты орын тәртібінде сөйлем соңында келеді, толықтауышты меңгеріп тұрады. Айтылған кезде ойдың, хабардың предикаты ерекше интонациямен айтылады. Хабарлы сөйлемдердің интонациясын экспериментальды-фонетикалық зерттеу нәтижесінде мынадай сипаты анықталған: 1) хабарлы сөйлемнің айтылуында басқы кезде негізгі тонның жиілігі әлсіз болады, бірте-бірте көтеріледі, сөйлем соңына қарай негізгі тон біртіндеп баяулайды; 2) Негізгі екпін қабылдайтын буынның интонациялық сипатын салыстырғанда, өзбек тіліндегі интонацияның негізгі тонының созылмалы өзгерісі байқалса, қарақалпақ және қазақ тілдерінде ол айқынырақ, күшті байқалады; 3) Лексикалық құрамы жағынан бірдей сөйлемдердің айтылу созылыңқылығы мынадай: өзбек тілінде созылыңқылығы жоғары, қазақ және қарақалпақ тілінде оған қарағанда созылыңқылық дәрежесі төмен; 4) Айтылу қарқындылығының өзгеріс көрсеткіші бойынша: қарақалпақ және қазақ тілдерінде негізгі екпін қабылдайтын буын қарқындылығы айқын, сондай-ақ бұл қарқын екпін түсетін буыннан кейінгі буында да байқалса, өзбек тілінде ол қарқынды басталып, негізгі екпін қабылдайтын буында төмендейді. жүктеу/скачать 1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|