3) экономикалық базистің саяси -құқықтық қондырмаға шешуші ықпал ету заңы 4) әлеуметтік революциялар заңы
«Сыншыл»тарих философиясы: В.Дильтей, Г.Риккерт
Неокантиандық бағыттың өкілдері Вильгельм Дильтей және Генрих Риккерт Гегельдің спекулятивтік метафизикалық тарих философиясын сынға алып, тарих - аяқталмаған нәрсе, - дейді. Дильтейдің пікірінше, «өмірдің психологиялық бірлігі» тарихты зерттеудің негізі ретінде қарастырылуы тиіс. Риккерт «рух туралы» және «табиғат туралы» ғылымдарды ажыратады. Егер табиғат туралы ғылымдардың басты міндеті жалпылау болса, тарихтанудың міндеті - индивидуализация, яғни объектті оның біртұтастығында және бірегейлігінде бейнелеу Вильгельм Дильтей (1833-1911) Генрих Риккерт (1863-1936) «Науки о природе и науки о культуре»
Қазіргі тарих туралы пікір-талас: дамудың батыс әлде батыс емес үлгісі дұрыс па?
Тарихтың мән-мағынасы неде? - прогресте ма? - модернизацияда ма? - жаhандануда ма? Өркениеттердің соқтығысуы туралы пікір-талас Хантингтон: «…қазіргі әлемде мәдени бірегейліктер (этникалық, ұлттық, діни, өркениеттік) бірінші орынға шыққан, ал одақтар, антагонизмдер және мемлекеттік саясат - мәдениеттің жақындығына қарап және мәдени айырмашылықтарды есепке алып - қалыптасады»
«Тарихтың соңы» дегеніміз не? - мінсіз (идеалды) мемле-кетті құру? - бүкіл әлемде либерализ-мнің жеңісін? - апокалипсис? Посттарих қандай болады? Ёсихиро Фрэнсис Фукуяма ( 1952 ж. дүниеге келген) «Тарихтың соңы және соңғы адам» (1992) Фрэнсис Фукуяма : «…басқа адамдарға тең болып таныламын деген рационалдық тілек «тарих соңының» негізі болып шығады». Сонымен, тарих либералдық демократияда өзінің логикалық соңын табады …»
