Философия және Саясаттану факультеті
жүктеу/скачать 17,85 Kb.
|
Амангелді А.С. мөж философия
|
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Философия және Саясаттану факультеті Әлеуметтану және Әлеуметтік жұмыс кафедрасы МӨЖ
Орындаған: Амангелді А.С. Қабылдаған: Алтаев Д.А. Алматы, 2023 ж. Ғылым ұғымын саралау Ғылым дегеніміз — адамның табиғат, коғам және өзінің танымы туралы білім алуға бағытталған рухани кызметінің ерекше формасы. Ғылымның негізгі мақсаты акиқатқа жету және табиғат, коғам, ойлау заңдыльщтары, танымның езі туралы нағыздықтың объективтік заңдылықтарын ашу. Ғылым ежелгі заманда (Қытайда, Үндістанда, Грекияда) пайда болды. Ұзақ уакыт бойы ғылыми білімдер баяу дамыды. Тек XVI—XVII ғасырлардан бастап Батыс Еуропада ғылым куатты күшке айналып, индустриялы қоғамның құрылуы мен дамуына септіғін тигізді. Содан бері ғылым практикамен тығыз байланыста, өзінід өмір сүруі мен дамуы үшін одан әсер алады. Сол кезеңнен осы ұрпаққа дейінгі аралықта ғылым адамдардың практикалык қызметіне қатты әсер ететін, оның барысы мен деңгейін айқындайтын қоғамның тікелей өндіргіш күшіне айналды. Ғылым білімдер алуға бағытталған, білімнің жинакылығы мен тұтастығынан көрінетін адамның шығармашылык кызметі және сол қызметтің нәтижесі. Ғылым қарапайым тәжірибенің тарихи дамуында жинакталған акпарлардың, сілтемелердің, қызмет пен пөнге нұскаулардың жиынтығы болып табылатын стихиялы, тәжірибелік білімдермен салыстырғанда жүйелілігімен ерекшеленеді. Ғылым — табиғат (материалдық) дүниесі мен коғамның заңдары туралы білім жүйесі ретінде керініс береді. Ғылым біртұтас бола тұра жеке ғылымдар деп аталатын біркатар білім салаларына жіктеледі. Олай бөліну бізді коршаған дүниенің көптүрлілігінен болады, сондыктан ғылымның жеке саласы көпкырлы кызметтің белгілі бір жактарьш зерттейді. Соған орай, табиғат туралы ғылымдар — жаратылыстану, қоғам туралы — қоғамтану (әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдар); таным мен ойлау туралы — логика, геносеология, диалектика болып бөлінеді. Техникалық ғылымдар жеке бір саланы кұрайды. Математика — өзі бір арнайы ғылым. Ғылым салаларының өздері жеке ғылымдарға бөлінеді. Жаратылыстану ғылымдарының кұрамына — механика, физика, химия, биология; коғамтану ғылымдарына — тарих, экономикалык ғылымдар, кұкыктану, психология жатады. Аталған жеке ғылымдардың өркайсысы біркатар ғылыми пөндерді күрайды. Мысалы, физика — оптикага, катты денелер физикасына, ядролық физикаға жіктеледі. Өзінін; пәніне орай философия барлық ғылымдармен байланыста болады, ғылыми танымның барлық кезеңдерінде өзін көрсетеді. Қазіргі замандык ғылымда ғылыми білімдердің үздіксіз жіктелуімен бірге, ғылыми білімдердің ыкпалдастығы деп аталатьш, жекелеген ғылымдардьщ өзара әрекеттесуі және бірігу үдерісі катар жүруде. Ықпалдың нәтижесі есебінде соңғы кезеңдерде "аралык" немесе "түйіскен" ғылыми пөндер пайда болуда. Мысалы, физикалык химия, биохимия, физикалык география, т.б. Кейде ғылым іргелі және колданбалы болып бөлінеді. Бұлай бөлу, әрине, шартты, өйткені ғылым — коғам дамуының практикалык кажеттіліктерімен байланыскан біртүтас жүйе. Ғылым коғамда "таза білімдер" жүйесі болып қана қоймайды, өзінің функциясын аткарады. Өйткені ғылым езінің тамыңын қоғам койнауларынан алады және мөдениеттің бірегей күбылысы болып табылады. Одан басқа, ғылым өзінің мәніне орай, белгілі бір әлеуметтік-тарихи жағдайларда жүзеге асьфылатын адамдар кызметінің шығармашылық түрі ретінде көрініс береді. Қоғамнан тыс, өзі жеке алға тартылған, "таза" ғылым болмайды. Солай болса да, ғылымның өзінің белгілі дербестігі болады. Мұның айғағы ретінде, ғылымның өзінін; ішкі заңдары мен ұстанымдарына сүйеніп дамитынын және кызмет ететінін айтуға болады. Оларға мыналар жатады: сын еркіндігі, ақикатқа монополия орнатуға жол берілмейтіні, сабақтастык (ескі білімдегі рационалды мазмүнның жаңа білімде сакталуы), ғылыми білімдегі жіктелу мен ыкпалдастық үдерістерінің үйлесуі, ғылымның математикалануы және компьютерлендіруі, диалектіленуі және теориялануы, казіргі ғылымның әлеуметтік және этикалык мазмұнының күшеюі. Әр ғылым және ғылыми пән міндетті түрде біртұтастықта көрінетін төрт қажетті элементтен тұрады: • ғылым субъектісі — ғалыж. Бұл—ғылымда жеке адам немесе ғылыми ұжым болуы мүмкін; • объект (нәрсе, пән саласы) — алынған ғылымның немесе ғылыми пәннің зерттейтіні; • ғылымға тән және оның пөнімен шарттаскан өдістер мен тәсілдер жүйесі; • табиғи немесе жасанды, өзіндік колтаңбалы тіл (белгілер, терминдер, символдар, химиялық формулалар). Эмпириялық зерттеулердің негізі төжірибе болып табылады. Тәжірибе жасаушы жанама жағдайларды ысырып тастап, зерттелетін кұбылысты таза күйде бөліп алуға тырысады. Төжірибеде құралдарға ерекше көңіл бөлінеді. Көп уақыт бойы "кұралдардың ерекшеліктері зерттелетін құбылысқа өсер етпейді" делініп келді. Мысалы, термометрмен су немесе сынаптың қайсысын өлшесеңіз де нәтиже бірдей болады. Алайда өте ұсақ "элементар" бөлшектермен (электрондар, позитрондар) жүргізілген тәжірибе нәтиже кұралдың тұрпатына тәуелді болатындығын көрсетті. Эмпириялық таным әдістерінің арасында бақылау әдісі жиі қолданылады. Мысалы, астроном-ғалымдар жұлдыздарды бақылайды, өйткені оларды зертханаларда зерттеу мүмкіндігі жоқ. Бақылау биологиялық және әлеуметтік зерттеулерде де кең колданылады. Соңғы кездері ғылымда модельмен тәжірибе жасау деп аталатын әдіс көп колданылады. Онда тәжірибе түпнұскаға емес, оған ұксас үлгі — модельдің көмегімен жүргізіледі. Қазір компьютермен модельдеу жиі үшырасады. Модельмен тәжірибе жасау зерттелетін объектіге тура көл жеткізуге болмайтын жағдайда жүргізіледі. Мысалы, гидроқұрылысшылар тек тәжірибе үшін өзенге бөгет сала алмайды. Мұндайда жобалау институтының зертханасында модельмен тәжірибе жасалады. Ғылымның дамуы екі қарама - қарсы процестердің диалектикалық өзара әрекеттесуімен сипатталады - дифференциация (жаңа ғылыми пәндерді бөлу) және интеграция (білім синтезі, бірқатар ғылымдардың бірігуі-көбінесе олардың түйіскен жеріндегі пәндерге). Әр түрлі ғылымдар мен ғылыми пәндер дербес дамымайды, бірақ бір-бірімен байланысты, әртүрлі бағыттар бойынша өзара әрекеттеседі. Олардың бірі - ғылымның басқа ғылымдар алған білімдерін қолдануы. Ғылымның бір тармағында дамыған ой ағымын көбінесе құбылыстарды сипаттауға қолдануға болады, олар мүлдем өзгеше көрінеді. Биологтар тіршілікті зерттеуге соншалықты тереңірек үңілгеннен кейін, олар жасушалардағы, тіндердегі, организмдердегі химиялық процестер мен түрленулердің маңыздылығын түсінді, бұл процестерді күшейтілген зерттеу, нәтижелердің жинақталуы басталды, бұл жаңа ғылымның - Биохимияның пайда болуына әкелді. Сол сияқты, тірі организмдегі физикалық процестерді зерттеу қажеттілігі биология мен физиканың өзара әрекеттесуіне және шекара ғылымы - биофизиканың пайда болуына әкелді. Сол сияқты физикалық химия, химиялық физика, геохимия және т. б. Биогеохимия сияқты үш ғылымның түйіскен жерінде орналасқан ғылыми пәндер де бар. Биогеохимияның негізін қалаушы В. И. Вернадский оны күрделі ғылыми пән деп санады, өйткені ол белгілі бір жер қабығымен - биосферамен және оларды химиялық анықтаудағы биологиялық процестермен тығыз және тұтас байланысты. Биогеохимияны жүргізу саласы тіршіліктің геологиялық көріністерімен де, организмдер, планетаның тірі популяциясы ішіндегі биохимиялық процестермен де анықталады. Ғылымдардың дифференциациясы білімнің тез өсуі мен күрделенуінің табиғи салдары болып табылады. Бұл сөзсіз ғылыми еңбектің мамандануы мен бөлінуіне әкеледі. Оның жағымды жақтары да бар (құбылыстарды терең зерттеу мүмкіндігі, ғалымдардың өнімділігін арттыру) және жағымсыз жақтары да бар (әсіресе тұтас байланыстың жоғалуы, көкжиектің тарылуы). Ғылымның дамуы барысында жекелеген зерттеушілердің қызметі сөзсіз жалпыға бірдей білімнің барған сайын шектеулі бөлігіне тартылады. Бұл мамандандыру, одан да жаманы, бүкіл ғылымды біртұтас жалпы түсінуге әкеледі, онсыз зерттеу рухының шынайы тереңдігі міндетті түрде азаяды, ғылыми дамуға ілесу қиынға соғады; ол зерттеушіден кең перспективаны алып тастап, оны қолөнерші деңгейіне дейін төмендетеді деп қорқытады. Саралау процесімен бір мезгілде интеграция процесі жүреді - ғылымдардың, ғылыми және оқу пәндерінің бірігуі, өзара енуі, синтезі, оларды (және олардың әдістерін) біртұтас тұтастыққа біріктіру, олардың арасындағы сызықтарды өшіру. Бұл әсіресе қазіргі ғылымға тән, мұнда кибернетика, синергетика және т.б. сияқты ғылыми білімнің синтетикалық, жалпы ғылыми салалары қарқынды дамып келеді, жаратылыстану, жалпы ғылыми, философиялық сияқты әлемнің интегративті суреттері салынуда (өйткені философия бұл функцияны ғылыми және оқу танымында да орындайды). Олардың дамуының қазіргі кезеңінің заңдылығына және тұтастық парадигмасының көрінісіне айналған ғылымдардың жабылу тенденциясын В. И. Вернадский анық қабылдады. Ол ХХ ғасырдың ғылыми ойының үлкен жаңа құбылысын алғаш рет бір-біріне аз тәуелділікпен, кейде толығымен тәуелсіз, адамның рухани шығармашылығының ағымдарымен біртұтас тұтастыққа біріктірілгенін қарастырды. Ғарышты ғылыми түсінудің сынуы, осылайша, адам туралы ғылымдардың бір мезгілде терең өзгеруімен сәйкес келеді. Бір жағынан, бұл ғылымдар табиғат ғылымдарымен тығыз байланысты, екінші жағынан, олардың объектісі мүлдем өзгереді. Ғылымдар мен оқу пәндерінің интеграциясы табиғаттың бірлігін сенімді және барған сайын дәлелдейді. Сондықтан объективті түрде мұндай бірлік болуы мүмкін. Осылайша, ғылым мен білімнің дамуы диалектикалық процесс болып табылады, онда дифференциация интеграциямен бірге жүреді, өзара ену және әлемді ғылыми танудың әртүрлі бағыттарының біртұтас тұтастығына бірігу, әртүрлі әдістер мен идеялардың өзара әрекеттесуі жүреді. Қазіргі ғылымда практикалық қажеттіліктер тудыратын үлкен міндеттер мен жаһандық мәселелерді шешу үшін ғылымдар мен оқу пәндерінің бірлестігі кеңінен таралуда. Бүгінгі таңда өте өзекті экологиялық проблеманы шешу жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдардың тығыз өзара әрекеттесуінсіз, олар жасаған идеялар мен әдістердің синтезінсіз мүмкін емес. Ең жылдам өсу мен маңызды жаңалықтарды қазір түйісу учаскелерінде, ғылымдардың өзара енуінде және оларды зерттеу әдістері мен әдістерімен өзара байытуда күту керек. Маңызды практикалық мәселелерді шешу және мамандарды оқыту үшін әртүрлі ғылымдардың күш-жігерін біріктірудің бұл процесі барған сайын дамып келеді. Бұл болашақ пен қазіргі білім беру кеңістігінің біртұтас ғылымын қалыптастырудың магистральдық жолы. жүктеу/скачать 17,85 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|