«философия» пәні бойынша

Монотеистік діндердің рухани лидерлері және ұлы пайғамбарлар ілімдері қатаң саяси күрес 

жағдайында конъюнктурлы герменевтикамен алмасады, көлеңкеге кетеді. Бұрмаланған діни 

идеал эгоистік жетістіктер үшін құрал болып кетеді және өзіндік өмірлік күшін жоғалтады. 

Діннің солуына байланысты мәдениеттің барлық ағзасы ауырады, ал оның реформациясынан 

мәдениет жаңа тыныс алады.  

Осыған  байланысты  екі  актуальды  мәселе  туындайды,  оларды  шешуге  әзір  мүмкіндік 

жоқ:  

2)  Мәдениеттің саясатында шіркеудің қатынасуы өлшемі қандай? 

Қазақстан үшін бұл мәселер бірінші орынға шыға бастады.  

Фундаментализм.  Мәдениеттің  діни  негізіне  қайта  оралу  қозғалысы  барлық  әлемдік 

діндерде  христиан,  ислам,  буддизмде  қазір  де  бақылануда.  Сондықтан  христиан,  ислам, 

будда  мәдениеттері  стагнацияны  басынан  кешіруде,  оларды  сенімнің  тоқтауы  мен 

құлдырауы сезіледі.  

Діни  фундаментализм,    мәдениеттегі  құлдырау  құбылыстарына,  жағдайларына 

қоғамдық  организмнің  заңды  реакциясы.  Мәдениеттің  негізі  деп  дінді  санаушылар 

фундаментализмді  жағымды  бағалайды.  Олар  фундаментализмнің  мәдениетке  таза  жаңа 

өмірді,  өркениеттің  рухани  және  материалды  жақтарының  үйлесімділігін  тудыруға,  қайта 

жаңғыртуға  сенеді.  Бұл  мағынада  фундаментализм  мен  экстремизмді  тепе  тең  деуге 

болмайды,  бірақ  олар  өзара  бір  бірімен  тығыз  байланыста  болуы  мүмкін.  Біріншісі 

тудырушы мағынада, екіншісі діннің нағыз рухына қарсы және мәдениетке кедергі келтіреді. 

Әрбір  мәдениет  терең  дипрессияға  түскен  жағдайда  сақталып  қала  алмайды.  Егер  ол 

қоғамның үлкен топтары мен қабаттарының қызығушылықтары мен қажеттіліктеріне қарсы 

болса,  оның  өмір  сүруі  көпке  созылмайды.  Өз  кезінде  кеңес  мәдениетін  Н.  С.  Хрущев,               

А.  Н.  Косыгин,  М.  С.  Горбачев  өзгертуге  тырысты.  Егер  анық  дін  өзінің  ресурстарын 

жоғалтса,  оның  жағдайындағы  мәдениет  экономикасы  мен  саяси  құрылымын  хаосқа 

(ретсіздікке) әкедеді, ал қоғамда қылмыс, заңсыздық, қайғыру, шектен шыққандық орнайды. 

Егер  жаңа  идеалдар  көпшілікпен  сакральданса,  онда  әлеуметтік  хаос  жаңа  экономикалық-

әкімшілік тәртіппен алмасады, елде жаңа мәдениет пайда болады.  

Ислам  әрбір  адамның  іс-әрекетінен  екі  жақты  діни  және  зиялыны  көреді:  эгоизмнен 

шыққан  қасиетті  әрекеттер  руханилығын  жоғалтады,  ал  зиялы  іс-әрекет  таза  болса,  ол 

құдайылық  сипатта  болады.  Ислам  бойынша  әрбір  іс  әрекет  Аллаға  құлшылық  етумен 

басталады.