Физика кафедрасы

Ж а р ы к  д и ф р ак ц и ясы   к ү б ы л ы с ы н  зерделеу

^  

^Ка^мл; <)м^!'рак!/млсм

Түзу  сызыкты  бағытпен  т а р м ға н   жарык  толкындарының  кедергіге 

кезіккенде  өзінің  алғашкы  бағытынан  ауыткуын  немесе  кедергіні  айналып 

өтуін 

жарык  дифракциясы 

дейді.  Дифракция  күбылысы  жарык  өте  тар 

саңылаудан еткенде байқалады.

Гюйгенс-Френель  принципі^таралған  жарык  толкынының  алдындағы 

легінің /фронтының/  әрбір нүктесі екінші когорентті толкындардың пайда болу 

кезі 

болады.Ж арық 

көзінен 

тараған 

толқындар 

екінші 

когорентті 

толкындардың 

интерференңиясының 

нәтижесі. 

Екінші 

когорентті 

толқындардың  интерференциясын  есептеу  үшін бірінші толқынның алдындагы 

легін Френель белдеулеріне бөледі.  Белдеулерге бөлу әрбір керш і екі белдеуден

таралған  толқындардың  сәулелерінің  опткалык  жолдарының айрымы  ү   ге тең 

болатындай етіп жүргізілғен.

Параллель  сәулелердін  ені  (а)  толкын  үзыҢдығынан  өте  аз  ( а « < ^ )   тік 

төрт  бүрышты  саңылау  (щель)  аркылы  өткен  кездегі  жарык  дифракңиясын 

түсінудің  мәні  зор.  Монохроматты  жарык  толкын  ені  (а)  тар  саңылауға 

перпендикуляр  келіп  түссін.  Жарык  толкынының  саңылау  алдындағы  жазык 

легінің  әрбір  нүктесінен  (мыс.  А ,В ,С ,Д ,Е ,)  алғашкы  бағытымен  бүрыш  жасап, 

Гюйгенс  принципі  'бойынша  таралған  толкындардың  саңылаудан  өткенін 

кейінгі  таралу  жолына, 

АЕ 

жазыктығына  параллель,  жинағыш  линза 

орналастыратын  болсак,  толкын  сәулелері  (А А і,В В і,С С і,Д Д і,ЕЕ і)  линзаның 

фокаль жазыктығындағы  М  нүктесінде өзара беттесіп интерференцияланады.

39

А,В,С,Д,Е 

нүктелерінен 

А А і,ВВі,СС[,ДЦі,ЕЕ) 

сәулелеріне 

перпендикуляр  жүргізсек,ол  сәулелердің  жүрген  жол  үзындыктарының

айырымы  түракты  екені  ү   байкалады.  Эрбір  сәуленің  бір-бірінен  жол

айырымдары  АЕ  жазыктығынан  АҒ  жазыктығына  дейінгі  жүрген  жол 

айырымдарына тең.  Френельдің  белдеу  әдісіне сүйене отырып  ЕҒ сызығын  тен 

кесінділергебөлеміз. Сонда  Е  мен  Ғ  нүктелеріарасы ндағы /ЕҒ = а5Іп/, 

а- саңылаудың ені/ кесінділер саны аныкталады

о ' 8ІП у

0.5;^

(I)

Әрбір  кесінділердің үштарынан  АЕ  жазыктығымен киылысканша  АҒ-ке 

параллель  түзу  жүргізсек,  АЕ  саңылауының  алдыңғы  легі  өзара  тен  бірнеше 

белдеулерге бөлінеді.  Бул белдеулер Френель  белдеулері бола алады.

Әрбір  көрші  екі  Френель белдеулерінен  шыккан  екі  толкын сәулелері  М 

нүктесіне карама -  карсы  фазада келіп түсіп интерферениняланады да бірін-бірі 

өшіреді.  Егер  барлык  белдеулер  саны  жүп  болса,онда  әрбір  кос  іргелес

40

белдеулерден  шыккан  сэулелердін  барлығы  бірін-бірі  М  нүктесінде  өшіреді, 

сонын нәтижесінде М нүктесінін жарыктануы әлсіреп күңгірттенеді /мм^имум/. 

Бүл  жагдайда екі  жарык толкының жүріп  өткен  жолдарынын үзь'<:дыктарынын 

айырымы  мынаған тен болуы  шарт:

мүнда  К=1,2,3,........ 

(2)

Сөйтіп  санылаудын  белдеулерінен  экранға  келген  сәулелердің  жол 

айырымы  жарты  толқын  {^[үзындығынын  жүп  санына  /2К /  тең  болса,  онда

экранда күңгірт жолактар пайда болады.

Ал 

күнгірт 

жолактын 

арасында 

айкын, 

ашык 

түсті 

жолақтар 

/максимумдар/  пайда  болады.  Бүл  айкын,  ашык  жолактар  толқын  легінің 

Френель  белдеулерінін  тақ  санына  /2К + !/  сай  келеді.  Олай  болса  экранда 

максимум  жарыктану  жолактарынын  пайда  болуы  үшін  мына  шарт  орындалу 

керек:

а - $ іп / = ( 2 К + 1 ) - у , 

мүнда  К=1,2,3,..., 

(3)

яғни  айкын,  ашык  түсті  /максимум/  жарыкталыну  жолактарының  пайда 

болуы  үшін  экранға  келіп  жеткен  екі  сәуленің  жол  айырымы  жарты  толкын 

үзындығынын так санына тең болуы шарт.

Экрандагы  орталык айкын жарыкталу жолағы линзаның фокусіне, ягни  0 

нүктесіне  түседі  /2-сурет/.  Осы  нүктенін  екі  жагындағы  да  экраннын 

жарыктануы  біртіндеп төмендейді де  күңгірт жолакка айналады,  осы  әрі  карай 

кайталана береді.  Ягни спектр  аламыз.

^  Дифракциялық  ашык  жолактардың  каркындылыгын  /интенсивность/ 

арттыру үшін бір саңылаудың орнына ете кеп  жиі  орналаскан саңылаулары бар 

дифракииялык  тор  пайдаланады.  Дифракциялык  тор  деп  жінішке 

жарык 

өткізбейтін 

кёдергілермен 

бөлінген 

ете 

тар 

өзара 

параллель 

мелдір 

саңылаулардын  тізбегін  айтады.  Мелдір  саңылаулардын  ені  "  а"  әріпінен,

жарык  еткізбейтін  кедерһлерінің  енін  "  Ь"  әрпімен  белгілесек,  а+Ь=^  - 

дифракция торының периоды деп аталады.

К = 0,1,2,3,...;. 

(4)

Дифракциялык  торды  шыныдан  немесе  металдан  жасайды.  Шыны торды 

жзсау  үшін  жұка  шыны  пластинканың  бетіне  $те  үшкір  алмас  кескішпен 

параллель  сызыктар  жүргізеді.Ол  сызыктардын  жиілігі  әрбір  Імм-де  2000  ге 

дейін  болады.  Мүндағы  сызыктар  жарык  өткізбейтін  кедергінің міндетін,ал  екі 

сызыктың  арасындагы  мөлдір  орта  саңылаудың  міндетін 

аткарады.  Саңы- 

лаулар саны - N  .

Егер  дифракциялык  торға  монохроматты  емес  жарық  түссе,  мысалы 

бірнеше  жарык  толқынынан  күралған  күндізгі  жарык  келіп  түссе,  онда  әрбір 

жарык  толкыны  саңылаудан  шыкканда  өзінің  толкын  үзындығына  сай  әртүрлі 

бүрышка  бүрыльш,  әртүрлі  бағытта  тарайды. 

болғанда  /К =0/  түскен

сәуле  өзгеріссіз  өтеді  де  экранда  "ноль"  максимум  жарыкталынуы  көрінеді. 

Бірінші  ретті  максимумда  /К =1/  күлгін  түсті  сәуле  максимумы,  кызыл  түстің 

максимумына  карағанда  орталык  "ноль"  максимумына  жақын  орналасады,  ал 

баска  сәулелер  максимумдары  өз  ретімен  осы  екі  максимумдардың  арасына 

орналасады.  Түрлі  түсті  сәулелердің  бірінші  ретті  максимумдар  жиынтығьш 

бірінші  ретгі  дифракциялык  спектр  деп  атайды.Бірінші  ретті  дифракциялык 

спектр  екеу  болады,  олар 

"ноль"  максимумының  екі  жағына  симметриялы  , 

орналасады,  ал  К =1,2,3,...  санына  байланысты  дифракциялык  спектрлерді 

бірінші, 

екінші,  үшінші 

ретгі  дифракциялык  спектрлер 

деп  атайды. 

Дифракциялык  торға  келіп  түскен  жарык  толкындарының  үзындығы  әртүрлі 

болғандыктан дифракциялык тордын ажыраткыш кабілеті  аныкталады

Бүл лабораториялық жүмыс дифракциялык тордың көмегімен ү бүрышын 

өлшеу  аркылы  әр  түсті  жарык  толкындарының  үзындыктарын  аныктауга 

арналған.

42

ж ул/м см

Ж ұмыстын  мақсаты:

Дифракция торының кемегімен жарык толкын үзындыктарын  аныктау.

1.  Дифракциялык  тор  мен  жарык  кезшің  арасын 

"У" 

кашыктыкка 

орналастырамыз

2.  "Йоль"  максимумынын  екі  жағындағы  симметриялы  К=1,2,3  -  ретті 

дифракциялык спектрлерді табу керек.

3.  Күлгін,  жасыл  және  кызыл  сәулелер  үшін  толкындарынын  "ноль" 

максимумы  мен  оның  оң  жағындағы  бірінші  ретгі  максимум  аракашыктығын 

X]  және  оның  сол  жағындағы бірінші  ретті  максимум мен аракашықтығын 

сызғышпен өлшеу  керек.  Одан кейін  мына  өрнектер бойынша:

(X,  +А-.)

/ -  ді  есептеу керек.  Әрбір толкын  ұзындығын  есептегенде  "У"-тің шамасын үш

рет өзғертіп  отырады.

4. 

Дифракциялык  тор  тұрактысы 

(і=0,0!  мм  болғанда, 

мендері 

бойынша әрбір толқын ұзындығы мына өрнектермен  анықталады

43

,  . 

X

Я ' 5Ш

____

5. 

Сенім  ыкі ималдығының тандап  алынған  мәні  бойынша  күлгін,  жасыл, 

қызыл 

түсті  сәулелердін  табылған  толкын  үзындыктарынын  сенімділік 

шекарасын  М   есептейміз.

Тексеру  сүрактары

һ   Дифракция  күбылысы дегеніміз  не?  Оған  калай көз жеткізуге болады.

2.  Гюйгенс-Френель  принципі  кандай?

3.  Бір  саны.шудағы дифракцияны түсіндір.

4.  Дифракциялык тор, оны  пайдалану жолдары.

Пайдаланган  әдебиеттер

1.Л андсбергГ.С .  Оптика, М .:Н аука,  1976.

2.  Т р о ф и м о вЛ .И .  Курсфизики,  М.:  Высш.  шк.  1985.

3.  Савельев  8.С.  Курс обшей  физики.  Т.З.

44

мам^алямми мммм млйсжммканмң 

смну  ^арссжмм/м янмА^та^;

№й/яропмялмқ йм 

б

м^й^мл^^ ж^не смн^7 за/(<)й/?м

Изотропия 

- 

ортаның 

/дененің/ 

физикалық 

касиетін 

керсететін 

шамалардың барлық  багытта да бірдей  болуы.

Екі  мөлдір ортаны,  мысалы,  ауа мен  шыныны, беліп  түрған  жазыктыкка 

ММ  /1 -су р ет/, бірінші  орта /ауа/ арқылы,  түскен сәуле шоғының бір белігі  сол 

жазыктыктан  шағылады  да,  екінші  бөлігі  сол  жазыктык  аркылы  екінші  ортаға 

өткенде  өзінің  алғашкы  таралу  бағытын  езгертеді.  Жарык  сәулесінің  бірінші 

ортадан  екінші  ортаға  еткенде  езінін  таралу  бағытын  өзгертуін  жарыктын 

сынуы  деп  атаі^ды.  Түскен  сәуле 

8 0  

мен  түсу  нүктесінде  жазыктыкка 

түрғызьшған  нормаль  NN  арасындағы  бүрыш  а   түсу  бүрышы  деп  аталады. 

Ш ағы лғансәуле  0 8 ,  

м еннорм альарасы н дағы бүры ш   а'  ш ағы лубүры ш ы , 

ал  сынған  сәуле 

0 8 ,   мен  нормаль  арасындағы  бүрыш  Д 

сыну  бүрышы 

делінеді.

Жарыктын  шағылу  зандары:

!.  Түскен  сәуле,  шағылған  сеуле  және  түсу  нүктесінде  шекара 

жазыктығына түрғызылған нормаль бір жазыктықта жатады.

2.  С еул ен ің түсуб үры ш ы ш ағы луб үры ш ы н атен   а  = а '.

Ж арыктың  сыну  заңдары:

!.  Түскен сөуле, сынған сеуле  және түсу нүктесінде шекара жазыктығына 

түрғызылған  нормаль бір жазықтыкта жатады.

2.  Түсу  бүрышы  мен  сыну  бүрышынын  арасында  мынандай  байланыс 

бар:

я ,   5 І п а   =  

5) П   Д   , 

( 1 )

43

мүнда  П)  П

2

 - бірінші  және екінші  орталардьщ  абсолют сыну көрсеткіштері.

(і)-өрнекті  бізге берілген  орталар үшін түрлендіріп жазайық: 

зіпа;

"і

Изотропнялық  екі  орта  үшін  түсу  бүрышы  синусының  сыну  бүрышы 

синусына қатынасы - түракты  шама.

Бүл  шама  сәуленің  түсу  бүрышынын  өзгеруіне  тәуелді  емес,  тек  ж і 

мелдір  ортанын  оптикалык  қасиеттеріне  байланысты.  Бүл  касиет  оптикалык 

тығыздык деп аталады.

Түсу  бүрышы  синусының  сыну  бүрышы  синусына  катынасын  екінші 

ортаның 

/шынының/ 

бірінші 

ортамен 

/ауамен/  салыстырғандагы 

салыстырмалы сыну көрсеткіші деп айтады.

5 І п а г

М

М,

I  - сурет

46

Ш ынынын  іш індеп  сынган  сәуле  0 8 .   М ,М   жазыктығына  келіп  түседі. 

Онын  бір  бөлігі  осы  жазыктыктан  шағылысады  О ,  8 ^ ,  ал  екінші  бөлігі  осы 

жазыктык  аркылы  ауага  өтіп  сынады  О ,  8!,'  да  алгашкы  сәулеге  8 0   параллель 

бағытталады.  Бүл  сәуленін 0 8  ^  шыныдан  ауаға еткендеһ түсу бұрышы  а , , ал 

сы нубүры ш ы  

болады.  і- с у р е т т е н  

= 

= 

екен ін екезж еткізу

киын емес.

Сәуле 

шыныдан 

кайта 

ауаға 

өткен 

кезде 

шынынын 

ауамен 

салыстыргандағы  сыну  көрсеткіші  сыну  бүрышының  синусынын  түсу 

бүрышынын синусына қатынасына тең.

8ІпДі

---------------   - 

(

2

)

51П а ,

Ш ынынын  оптикалык  тығыздығы  ауанын  оптикалык  тығыздығынан 

жоғары.  Оптикалык  тығыздык  О  деп  жарык  өткізу  коэффициентінің  г  кері 

шамасынын ондык логарифмін айтады:

(3)

Ж арык  өткізу  коэффициенті 

г  деп  мөлдір  ортадан  шыккан  жарык 

ағынынын  Ғ  сол  ортаға  алғаш  келіп  түскен  жарык  ағынына  Ғ„ 

катынасын 

айтады:

Ғ  

(4)

Салыстырмалы  сыну  көрсеткішін  аныктаған  кезде  түскен  сәуленің  кай 

ортадан  кай  ортаға  өткенін  ескеру  керек.  Сәуле  оптикалык  тығыздығы  аз 

ортадан  оптикалык 

тығыздығы  кеп  ортаға  өткенде  сыну  бүрышы  түсу 

бүрышынан  кіші 

^  

а   ,  сәуле  оптикалык  тығыздығы  жоғары  ортадан 

оптикалык тығыздығы аз ортаға еткенде сыну бүрышы түсу бүрышынан үлкен

а ,.   Мөлдір  ортаның  вакууммен  салыстырғандағы  сыну  керсеткішін 

осы  ортаньпі  абсолют  сыну  көрсеткіші  деп  атайды.  Ортаның  абсолют  сыну 

керсеткіші  неғүрлым  кеп болса, онын оптикалык тығыздығы да жоғары.

47

Жарыктын  әртүрлі  мөлдір  ортадағы  таралу  жылдамдыгы  әртүрлі. 

Оптикалык тыгы^дыгы жоғары  ортада жарыктың таралу жылдамдыгы темен.

Жарыктын 

толкындык 

теориясы 

бойынша 

салыстырмалы 

сыну 

керсеткіші  жарыктың  бірінші  ортадағы  /ауа/  таралу  жылдамдыгыңын  екінші 

ортадағы  /шыны/  таралу жылдамдығына катынасына тёң.  Салыстырмалы  сыну 

көрсеткіші  жарыктың  бірінші  ортадағы  таралу  жылдзмдығының 

екінші 

ортадағы таралу  жылдамдығынан 

неше есе артық екенін көрсететін шама.

Егер  жарык  сәулесі  8 0   оптикалык  тығыздығы  жоғары  ортадан 

/шыныдан/ оптикалык  тығыздығы темен  ортаға /ауаға/ егкенде,  сыну бұрышы 

/й  түсу бүрышынан  а   үлкен  болады.  Осы ж ағдайдатүсу бүрышының шамасын

б і^ ін д е п   үлғайтеақ  бүл  бүрыш  бір  шекке  жеткенде  а   =  ащек  <90° 

сыну 

бүрышы  90°-  ка  теңеледі 

(/?* 9 0 °)  де,  сынған  сеуле  шекара  жазықтығы 

бетімен сырғанай  бағытгалады  /2-сурет/  0 8 ' .

Түсу бүрышының  аг  шамасы  о г ш а м м ы н а н  үлкен болғанда а>ашек 

сынған сэуле болмайды.

N

а

4&

Бірінші  оргадағы  түскен  сәуле 

8 ] 0   бөліну  шекарасынан  ММ  тольщ 

шағылады 

,  екінші  ортаға  таралмайды.  Бүл  күбылыс  сәуленің  толык  ішкі 

ш агылуи деп  аталады.

Шек  бүрышы  а   шек  мына өрнекпен  аныкталады:

. 

(

6

)

мүнда: 

екінші  ортаның  бірінші  ортамен  салыстырғандағы  сыну 

көрсеткіші.

Лабораторияда  шынының  сыну  көрсеткішін  анықтау  үшін  жазык  - 

параллель  шыны  пластинка  алып  екі  жак  бетіне  сызаттар  жүргізіледі. 

Микроскоппен 

карағанда 

сызаттын 

үстінғі 

бетке 

не 

астыңғы 

бетке 

жүргізілгенін жеңіл анықтау үшін  сызатты бір бетіне көлденең, ал екінші бетіне 

сызатты тік,  езара  қиылыстыра жүргізу колайлы.

Шыны  пластинканың  сыну  көрсеткішін  микроскоптың  көмеғімен 

аныктау  үшін,  тығыздығы  жоғары  ортадан  тығыздығы  төменгі  ортаға  өткен 

сәуленің сыну заңдылығын пайдаланамыз /3-сурет/.

Ж арык  көзінен  8  шыккан  сәуле  5 0   -  О С   шынының  С  нүктесінде  М)М[ 

жазыктығынан шағылысып  /С В/ В нүктесінде сынады да ауаға таралады.

Ш ынынын  беттеріне  жүрғізілген  үстіңгі  сызат  А  нүктесі  аркылы,  ал 

төм енһ  сызат С  нүктесі  аркылы  етеді.  Сынған  сәуле  СВ-В8)  төменгі  сызатгың 

С  нүктесінің  накты  кескінін  тасымалдаушы.  Бакылаушы  адам  ВЗ,  сәулесінің 

жолына  орналастырылған  микроскоп  аркылы  караған  кезде  астыңғы  сызатта 

жатқан  С  нүктесінің  кеекінін  В8]  сәулесінің  кері  созындысының  ВС[

49

нормальмен  NN  киылысу  нүктесінен  С]  көреді.  Бүл  нүкте  /С ,/  С  нүктесінің 

жалған  кескіні  болады.

Микроскопты  алдымен  шынынын  А  нүктесі  жаткан  үстіңгі  сызатына 

дәлдеп  алып,  одан  кейін  астыңғы  сызатгын  С  нүктесі  анык  көрінгенше 

микроскоптың  тубусын  төмен  түсіреміз.  Біз  микроскоп  аркылы  С  нүктесін 

емес,  онын  С)  кескінін  ғана  көргендіктен  тубусты  шындығында  АС 

калындығына  емес  АС)  калындығына төмендетеді  екенбіз.  Пластинканың  шын 

қалыңдығы  ё=А С .  ал жорамал  қалындығы  ^}=АС)  болады.

Микроскоптьш  тубусы  аркылы  өте  жіңішке  сәуле  шоғы  ететін 

болғандыктан  а   ,  /?.  бүрыштары  өте  аз  шамалар.  Тригонометриядан  егер  тік 

бүрышты  үшбүрыштын  бір  бүрышы  а   өте  аз  шама  болса,  онда  сол  бүрышка 

іргелес жаткан катет пен  гипотенузанын үзындыктары да шамалас болады.

Олай болса  сг  бүрышының синусы мен тангенсі  де жуыктас.

Ш ынынын  ауамен салыстырғандағы  сыну көрсеткіші  /2/ өрнек  бойынша 

төмендегіше табылады:

""" 

5ІПЙ, 

^ 

'

.  себебі  АВ = С Д ,  егер  ВД = ё,  АС,= ё)  болса,

Шынының  сыну  керсеткіші  пластинканың  шын  калыңдығын  ё   оның 

жорамал  калыңдығына 

бөлгенге тең.

50

3  - сурет

Пластинканын  шын  калыңдығы  микрометрмен  елшенеді.  Пластинканың 

жорамал  калыңдығы  микроекопты  пластинканын  әуелі  үстінгі  сызатына,содан 

кейін  астыңгы  сызатына  дәлдеген  кездердегі  микроскоптың  микрометрлік 

бүрандасының керсетулерінің айырмасына тең.

Микроскоптың  микрометрлік  бүрандасының жиегінде  көрсеткіші  бар, ол 

козгалмайтын дөңгелекке салынған сызыкшаны жанай айналады.

М икроскопты  үстіңгі  сызат  анык  керінетіндей  етіп  дәлдегеннен  кейін, 

сызыкшага  карсы  түрган  микрометрлік  бүранданын  дөңгелегіндегі  белікті  К] 

жазьш алады.  Бүдан  кейін микрометрлік бүранданы айналдырып микроскоптың 

тубусын  астыңғы  сызат  анык  керінгенше  төмендетеді.Тубусты  темен  түсірген 

кездегі  бүранданын  толык  айналым  санын  т   және  сызыкшаға  карсы  келіп 

токтағанбелікті 

жазыпалады.

Бүранданың  деңгелегін 

бір 

айналдырғандағы  тубустың 

темен 

жылжуының  адымынын  биіктігі  8  болса,  бүранда  деңгелегінің  беліктерінін 

толы ксаны   N 

б о .іс а , 

д еңгелектіңәрбеліктерініңкүны   2=8/?^  тен.

Лабораториялык  жүмыстағы  буранданың  адымы  8= 0,Імм.  Буранда 

дөнгелегінін  бір  айналымы  тубусты 

т - 8  

төмен  түсіреді,ал  бүранда 

дөнгелегінін  бөліктерінің  айырмасы 

-   К,  тубусты  қосымша  (К^  -   К ,)  2  

төмендетеді.

Микроскоптың  тубусының  биіктігінің  өзгеруі  шыны  пластинканын 

жорамал  калыңдығының шамасына тен:

+ 

И  . 

(8)

Жуд(мс/яы

1.  Микрометрмен  пластинканың сызаттарға  жақын түсының калындығын 

елшеуіміз керек.

2.  Шыныға жүргізілген сызаттардың қиылысу нүктесі микроскоптың көру 

алаңында 

жататындай 

етіп 

пластинканы 

микроскоптын 

үстелшесіне 

орналастырамыз.

3. Микроскопты  үстіңгі  сызатка  дэл  бағыттап  анык  кескінін  табады  да, 

бүранда деңғелегінін сызықшаға қарсы келген белігін К;  жазып аламыз.

4.  Микрометрлік  бүранданың  дөңгелегін  айналдырып  микроскопты 

төменгі  сызаттын  анык  кескініне  дәлдейді.  Дәлдеу  кезінде  бүранданың 

деңгелегінің  толык  айналым  санын  т   санап  отырады  жене  сызыкшаға  карсы 

келіп токтаған денгелектің бөлігін К^ жазып аламыз.

5.  Тәжірибені 

10  рет  кайталайды.  Алынған  мәндерді  теменгі  кестеге 

жазады.  Әрбір тәжірибе кезінде алынған  ё, 6]  шамаларын  (7)  ернекке  қойып, 

сыну керсеткіштерінің бірнеше мәндерін табамыз.

6.  Берілген  сенім  ь^ктималдылығы  шамасына  сай  табылган  сыну 

көрсеткішінің сенім ауыткуын  есептейміз.

52

}-кесте

м /м

т

к ,

К :

А7

Я -  М

А я

и   = я   +  А п

1

2

3

4

5

!

і

6

і

7

8

і

9

10

і

Бакылау сұрактары

1.Изотропиялық мөлдір ортаның касиеті кандай?

2.Сәуленін түсу және шағылу  бүрыштары.

3.Жарықтын  шағылу  заңдары.

4.Сәуленін түсу және сыну бүрыштары.

З.Жарықтын сыну заңдары.

б.Ортанын салыстырмалы сыну керсеткіші.

У.Ортанын абсолют сыну керсеткіші.

З.Ортанын 

салыстырмалы 

сыну 

керсеткіші 

мен 

сол 

ортадағы 

жарыктын таралу  жылдамдығы арасындагы байланыс.

9.0ртаны ң  жарык  еткізу  коэффициенті  мен  оптикалык  тығыздыгы 

арасындагы  байланыс.

іО.Сәуленің 

оптикалык 

тығыздығы 

жоғары 

ортадан 

оптикалык 

тығыздығы темен  ортаға етуіндеғі түсу ж әне сыну  бүрыштары.

] }.Сәуленщ толык ішкі  шағылуы.

53

!2.Тәжірибелегі  шыныныц  сыну  көрсеткішін  аныктайтын  ернекті 

қорытып  шыгару.

ІЗ.Ш ыны пластинкзнын жорамал  калыңдығын  есептеу.

П ай д алан ган   әдебиетгер

].  Абдуллаев Ж.  Жалпы физика курсы, Алматы: Ана тілі,  199!.

2.  Трофимова Т.И.  Курс физики, М.:  Высш.  шк.  1985.

3.  Физический  практикум / Под ред. проф.  Ивероновой В.И.  М  : 1953

4.  Фриш С.Э и Тиморева А.В.  Курс общей физики. Т.З.  М.:  Высш.  шк.  1959.

5.  Зисман  Г.А  и  Тодес О.М.  Курс  общей  физики.  Т.З.  М.:  Наука,  1972

6. Ландсберг  Г.С. Оптика,  М-Л.  1952

54

Жмл^ммА;  с^^^у^^м/м^арамм/ғям/і;

Денені  коршаган  ортанын  температурасынан  жоғары  температурага 

кыздырсак.ол  төңірегіне  толкын  үзындығы  әртүрлі  электромагниттік  толкын 

түрінде  сәуле  /жарык/  шығарады.  Бүл  жылулык  сәулешығарғыштык делінеді. 

Кез  келген  жылулык  сәуле  шығару  кезінде  дененін  энергиясы  кемиді. 

Сәулешығару  процесі  дененің  ішкі  энергиясының  немесе  дененің  сырттан 

алынған  энергиясының азайуы есебінен жүреді.

смиағя/яад!ялнрм

Дененің жь^лулык сәулешығаруы  негізгі  екі  шамалар аркылы 

сипатталады.

а) 

сәуле  шыгару^ын  интегралдык  каркыны  /щ^тенсивность/.  Ол  бірлік 

беттің 

бірлік 

уакыт 

ішінде 

шығарған 

сәулесінің 

барлык 

толқын 

үзындыктарынын  интервалы шығарған  энергиясымен (Ещ) елшенетін шама;

/яу^йл;я:мгмғ< нммқмау

^  

(Дз^с/Л^  Лі^е)  ; 

(1)

Ь) 

сәулешығарудың  монохроматты  /дифференциалды  -  жекеленген/ 

каркыны  (^А).  Ол  -  бірлік  беттін  бірлік  уакыт  ішінде  шығарған  сәулесінің 

бірлік  толкын  үзындығынын  интервалы  шығарған  энергиясымен 

((ІЕА) 

өлшенетін шама.

(

жүктеу/скачать 1,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: