Физикалық процестерді excel электрондық кесте кӛмегімен модельдеу

 y
0

 v
oy
 t 

g 
y
 t 
2
2 
Траектория теңдеуін, яғни y(x) тәуелділігін соңғы ӛрнектен уақытты алып тастап 
табуға болады. Уақытты абсцисса арқылы ӛрнектелік: 
t

x
/
v
ox
және оны ордината ӛрнегіне 
қосалық: 
y 

 y
0

v
oy
x 

g 
y

x
2
v
ox
2 
v
ox
2
, 
мҧндағы 
v
ox
,
v
oy
,
g
y
проекция таңбалары координат осьтерінің бағытына тәуелді. 
Траекторияның әр нҥктесінде дене жылдамдығы оған жанама бойымен бағытталған және 
оны екі қҧраушыға жіктеуге болады 
v

v
x

v
y
, мҧндағы 
v
x

v
ox
. Жылдамдық модулі 
мндайда
 
v
 

v
ox
2
 

 
v
 
y
2
 
.
316 

4 – сурет. Горизонтқа бҧрыш жасай лақтырылған дене қозғалысы процесінің 
тапсырма кестесі 
Бҧл жҧмыстың мақсаты келесі шамалардың ӛзара байланысын байқау керек: x және 
t, y және t, y және x, сонымен қатар ҧшу қашықтығының лақтыру бҧрышына және бастапқы 
жылдамдық шамасына тәуелділігін тағайындау керек. Сол себепті біз дене қозғалысын 
лақтыру бҧрышының ҥш тҥрлі мәні ҥшін, яғни 36˚, 45˚, 60˚ қарастырдық. 
4 – суретте тапсырма кестесі, ал 5 – суретте тапсырманың орындалуы кӛрсетілген. Ал 
6 – суретте жоғарыда айтылған лақтыру бҧрышының әр тҥрлі мәндер ҥшін алынған ҧшу 
қашықтығының лақтыру бҧрыштарына тәуелділігі келтірілген, яғни горизонтқа бҧрыш 
жасай лақтырылған дененің лақтырылу бҧрышына байланысты қозғалуы келтірілген. 
5 – сурет. Горизонтқа бҧрыш жасай лақтырылған дене қозғалысы 
процесінің орындалу кестесі 
317 

6 – сурет. Горизонтқа бҧрыш жасай лақтырылған дене қозғалысы процесінің графигі 
Жоғарғы оқу орындарында модельдеу әдісін оқу барысында қолданудың келесi 
артықшылықтары бар: 
Бiрiншiден, компьютердiң кӛрсетілімдік қҧрылым ретінде қолданылуы айтарлықтай 
дәрежеде оқушыларының сабаққа деген мотивациясын кҥшейтеді және ынталандырады. 
Зерттелетін қҧбылыстардың компьютерлік модельдеуінің және кӛрнекі қҧралдарының 
мҥмкіндігін кеңейтеді. Теориялық материалды толықтырады, нақты физикалық 
приборлармен жҧмыс жасауға студенттерді дайындайды. 
Екіншіден, компьютерлік ҥйретуші программаларды қолдану әсіресе физикадан 
ескірген немесе жеткіліксіз лабораториялық жабдықтардың орнын толықтыруға мҥмкіндік 
береді. Физикалық лабораториядан жҧмысқа дайындалу ҥшін және нақты қҧралдармен 
жҧмыс жасағанда негізгі қорытындыларын тексеріп алу ҥшін алдын ала лабораториялық 
жҧмысты модельдік қҧрылғыда орындау. 
Ҥшіншіден, маңыздысы, физиканы игеру процесінде, студенттер компьютерді 
меңгереді, қолданбалы есептерді шешу кезінде оны қолдануда шеберлікке дағдыланады, 
дайын компьютерлік программалар пакеттерінің кӛмегiмен, мысалы, MAPLE, Borland 
Delphi, AutoCAD және тағы басқа, сандық есептеулер және эксперименталдi мәлiметтердiң 
ӛңдеуді орындауды ҥйренеді . 
Тӛртіншіден, сезгiш - пәндiк әлемді, зерттеушi және кәсiби қызметтiң логикаларын 
модельдеуде компьютердiң мҥмкiндiктерi қолданылады. 
Негiзiнен, компьютерлік технологияларды білімде қолдану материалды меңгеру 
деңгейiнiң жоғарылауына мҥмкіндік және сабақтың ӛзіне тартымдылық бередi. Ҧсынылған 
әдiстеме дәстҥрлiмен салыстырғанда студенттерде алгоритмдік және логикалық ойлау, 
елестетуге, тҥпкi нәтиже алуға мҥмкiндiк бередi. 
Сонымен, осындай физикалық процестерді Excel электрондық кесте кӛмегімен 
модельдеумен қатар, басқа да программалау (мысалы Matlab, С++) орталарында да 
модельдеу жҧмыстары қарастырылуда . 
Әдебиеттер 1. Богуславский А.А., Щеглова И.Ю. 
Лабораторный практикум по курсу 
"Моделирование физических процессов": Учебно-методическое пособие для студентов 
318 

физико-математического факультета. – Коломна: КГПИ, 2002 г. – 88стр. 
2. Поршнев С.В. Компьютерное моделирование физических процессов в па кете 
MATLAB. - М.: rорячая линия - Телеком, 2003. - 592с. 
3. Гулд Х., Тобочник Я. Компьютерное моделирование в физике. В 2-х томах. 
Перевод с английского. М. Мир 1990г. Т1 - 349с., т 2 - 400с.