Дауыстылар дауыстан (тоннан) жасалады да салдырдың қатысуы елеусіз болады. Ал

Дауыстылар дауыстан (тоннан) жасалады да салдырдың қатысуы елеусіз болады. Ал,

• Дауыстылар дауыстан (тоннан) жасалады да салдырдың қатысуы елеусіз болады. Ал,
• дауыссыздар, керісінше, салдырдан жасалады. Тон қатысуы да, қатыспауы да мүмкін.
• Айтылған кезде өкпеден ауа ешқандай кедергісіз шығатын дыбыстарды дауысты
• дыбыстар дейміз.
• Қазақ тілінде 12 Дауысты дыбыс бар. Оның ішінде 9 біздің тілімізге
• тән дыбыстар. Олар: а, ә, о, ұ, ү, ы, і, е. Бұдан басқа екі қосынды дауыстылар
• (дивтонгоид) бар: и, у, э – орыс тілінен кірген сөздерде қолданылады.
• Қазақ тілінде дауысты дыбыстар үш жақты тіркелкеді.
• І. Тілдің қатысына қарай (жасалу жолына) жуан және жіңішке болып бөлінеді
• 1.Жуан дауыстылар: а,о, ұ, ы.
• 2.Жіңішке дауыстылар: ә, е, ө, ү, і бірде жуан ,бірде жіңішке и, у.
• ІІ. Жақтың қатысына қарай:
• Ашық дауыстылар: а, ә, о, ө, е, (э).
• Қысаң дауыстылар: ы, і, и, ұ, ү, у.
• ІІІ. Ерін қатысына:
• Езулік дауыстылар: а, ә, е, ы, і, и, (э).
• Еріндік дауыстылар: о, ө, ұ, ү, у.

Дауыссыз дыбыстар - айтылған кезде өкпеден шыққан ауа кедергіге ұшырап

• Дауыссыз дыбыстар - айтылған кезде өкпеден шыққан ауа кедергіге ұшырап
• шығуынан болған дыбыстар. Дауыссыз дыбыстар үн мен салдырдан немесе тек
• салдырдан тұрады. Қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстар мыналар: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к,
• қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, у, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ.
• Дауыссыз дыбыстар үш жақты жіктеледі.
• 1. Дауыс (үн) қатысына қарай:
• Қатаң дауыссыздар
• Ұяң дауыссыздар
• Үнді (сонор) дауыссыздар
• 2. Айтылуына (жасалу тәсіліне) қарай:
• Шұғыл дауыссыздар: б, п, д, т, ц, г, к, қ, ч.
• Ызың дауыссыздар: в, ф, з, с, ж, ш, щ, ғ, х, һ.
• 3.Айтылу (немесе артикулациялық) орнына қарай:
• 1. Ерін (билабиаль) фонемалары: п, б, м, (у).
• 2.Тіс пен ерін (лабиальденталь) фонемалары: ф, в.
• 3. Тіс (денталь) фонемалары: т, с, з, д, ц.
• 4. Тіл ұшы (альвеоляр) фонемалары: н, л, ч.
• 5.Тіл алды (палаталь) фонемалары: р, ш, ж, й.
• 6. Тіл ортасы (преналаталь) фонемалары: к, г.
• 7. Тіл арты (веляр) фонемалары: қ, ғ, ц, х.
• 8.Көмей (фарингаль) фонемалары:һ.
• Дифтангоид дауыстылар – қазақ және өзге түркі тілдерінде кездесетін қосынды,
• яғни дивтонг дауыстылар. Олар – у және и.
• Африкат дыбыстар ц және ч.

Назарларыңызға рахмет!!!

жүктеу/скачать 416,89 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: