Футбол — салауатты өмірдің көпілі І2030 '
жүктеу/скачать 1,91 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚЫРКҮЙЕК
- М е ке н ж а и ы : Қурылтайшылар: С а л а у а тты өм ір салты н қ а л ы п т а с т ы р у п р о б л е м а л а р ы н ы ң
- Ү л т т ы қ о р та л ы ғы Қ а з а қты ң с п о р т ж әне туризм а к а д е м и я с ы
- “ В а л еол огия. Денсаулық және өмірлік дағдылар”
- 050010, А л м а т ы қ а л а с ы 010, а б о н е н т ж ә ш і г і № 6 2 . “В а л е о л о г и я .
- “Н¥Р” Өндірістік мәдени дизайн орталығы ЖШС
- САЛАМАТТЫ = Қазақстан
- Дене тәрбиесі туралы жалпы түсінік.
- Дене тәрбиесі процесінде білім беру.
| ЕМ Е ЛІК ПЕДАГОГЙКАЛЫ Қ ЖУРНА. 7 7 1 8 1 9
2 5 4 0 0 7 Футбол — салауатты өмірдің көпілі І2030 ' С . 1 Op
a Ht Ь! рО В атындағы ПМУ-дін, рак аде ми к С . Б е й. с е м б ле г, атындағы ғылыми ВАЛЕОЛОГИЯ ДЕНСАУЛЫҚ ЖӘНЕ ӨМІРЛІК ДАҒДЫЛАР № 5 (7 7 )2 0 1 0
-
2002ж ы лды и ка ц та р ан ы н ан бастап шығады Журнал Қазақстан Республикасыны Мәдениет ж ә н е а қ п а р а т м и н и с т р л і г і н д е 2 0 0 7 ж ы л ы 16 ш ілдеде есепке қайт а т ір ке л іп , № 850 9 -Ж куәлігі берілді. РЕСПУБЛИКАПЫҚ ӘДІСТЕМЕЛІК П ЕДАГОГИ КАЛ Ы Қ ЖУРНАЛ А қы л д астар алқасы Ақылдастар алқасының төрағасы З а ки р ь ян о в Қ а йратХ айрул л аұл ы , педагогика ғылымының докторы, профессор А қанов Айңан А қанул ы , медицина ғылымының докторы, профессор Ж аңабердиева Күлзипа Ә б іл қа с ы м қы зы , педагогика ғылымының кандидаты Иманғалиев А схат С әлім ұлы , педагогика ғылымының докторы, профессор Қауашев С абы ржан Қауаш ұлы, медицина ғылымының докторы, профессор Қисы м ова Әлима Қ исы м ңы зы , педагогика ғылымының кандидаты Кудашева Л ю дм ила, биология ғылымының докторы, профессор М ұстаф ина Т асқы н Қ ұ р а ққы зы медицина ғылымының кандидаты, профессор О рехов Леонид, педагогика ғылымының докторы, профессор Сатпаева Ханиса Қаны ш ңы зы , медицина ғылымының докторы, профессор Төлебаев Қазбек А ға б ы л ұ л ы , медицина ғылымының докторы, профессор Хобина Нина, Алматы қаласындағы N° 116 мектептің муғалімі Хұснитдинова Ш арипа С әм иқы зы , АОМКДИ-ның әдіскері Бас редактор Әшімов Б е р ікТ ұр ға н б е кұл ы Бас редактордың орынбасары Әбиева Фарида Б е й б ітқы зы Р едакцияны ң телеф оны 8 727 397-73-64 8 701 677 07 38
К ө ш ір іп б а с у д а
ж ур нал ы н а сіл те м е ж асаңы з. Р едакция ж а р н а м а л ы қ м а те р иал д ард ы ң м а з м у н ь і м е н д ү р ы с т ы ғ ы н а ж а у а п б ерм ейді. Қ олж азбалар мен ф отосуреттер рецензияланбайды ж әне қайтарылмайды. Редакцияға арналған хаттар мен м а қ а л а л а р ы ң ы з д ы мына адреске жолдаңыздар: 050010, А л м а т ы қ а л а с ы 010, а б о н е н т ж ә ш і г і № 6 2 . “В а л е о л о г и я . Д е н с а у л ы қ ж ә н е ө м і р л і к д а г д ы л а р ” ж у р н а л ы н ы ң р е д а к ц и я с ы н а E-mail: valeologiya.kz@rambfer.ru Меншік иесі: “Н¥Р” Өндірістік мәдени дизайн орталығы ЖШС Теруге 1 5 .0 9 . 201 0 ж ы л ы б ерілді Б асуға 15. 10. 201 0 ж ы лы қол қойы лды П іш ім і 8 4 /1 0 8 1/16. А қ қағаз. Таралы мы 1500 Б асы латы н жері - Ж Ш С “ Према" В А Л Е О Л О Г И Я г “ t
М А З М ¥ Н Ы М.М. ӨТЕПҚАЛИЕВ, Х.С. ҚАЛЖІГІТОВ Өкей АЙБАТ Саламатты Қазақсіан................................... 3 Спорт түрінен саяхатсабағы.................... .23 1 Г.Б. БЕРДАШЕВА А.А. МУХАМЕДИНОВА Дене тәрбиесі болашақ салауатты Г игиена - денсаулық кепілі........................ ........ 24 і өмірдің негізі................................................... ........ 5 С.С. ТОҚПЕИІСОВА 1 H. M. ЖАҚСЫБАЕВ Ағзаұшін қанныңмаңызы......................... ........25 I i Футбол - салауатты өмір сүрудің кепілі .........9 Л.М. ӘБДІЛДАЕВА Н.К. ӘМРЕЕВА «Денім сау болсын десең. .»..................... ........ 27 Дені саудын - жаны сау.................................. ....... 10 А. ЖАННАТОВА 1 М. ДОСМАГ АНБЕТОВА «Білімдіге дүние жарық...»........................ 29 «Денсаулықтыңдостары»............................. .......13 Қ.Б. АРИНОВ Сақтықта - қорлық жоқ............................... ........ 30 О.А. МҮХАМБАЕВА «Омыртқа жотасы» тақырыбына Ж. АМИРОВА арналған ашықсауалнама........................... .......15 Дүрыс шешім қабылда!.............................. ........ 31 I 1 «Тынысалу» тақырыбы бойынша сұрақтар...... 16 А Н. МУХАТОВА Л.И. АУҒАНБАЕВА Ауыз қуысының гигиенасы. Кору мүшесінің құрылысы........................... ....... 17 Tie аурулары. Тісті тазарту.......................... ........34 I Витаминдер................................................... .......18 Туберкулез және оны ңалды налу............ .......19 С.Ж. ҚЫДЫРОВА Қызамық ауруы туралы не білеміз?....... ....... 35 I Н.Т. ДОСЖАНОВА Сәбиге ана сүйіспеншілігінің ә с е р і...... ....... 36 I I «Әуес болма шылымға, I Қылыққа жаман үрынба»............................. ....... 20 П.Қ. Қ¥РМАШЕВА, М.Қ. ЕЛІКПАЕВА Инфекцияның негізгі таралу жолдары 21 Г ипертония.................................................. 36 I Хат-хабарға және материалдар жіберуге арналған адресіміз: | 050010, Алматы қаласы, абонент жәшігі №62 J 2 №5/2010 В А Л Е О Л О Г И Я М.М.ӨТЕПҚАЛИЕВ, облыстық денсаулық бөлімшесінің меңгерушісі, Х.С. ҚАЛЖІГІТОВ, Қазақ ССР-нің еңбек сіңірген дәрігері, Атырау мүнай және газ институтының профессоры Ж а қы н д а еліміздің денсаулық сақтау саласын д а м ы туд ы ң 2 0 1 1 -2 0 1 5 ж ы л д а р ға а р нал ға н м е м л е ке ттік « С а л а м а тты Қ а за қста н» бағдарламасы қабылданды. Бұл жаңа бағдарлама Қ а за қс та н н ы ң 2 030 ж ы лға
д е й ін гі дам у
стратегиясында, сондай-ақ Президент Жолдауында көрсетілген міндеттерді іске асыруға негізделген. Саламатты Қазақстан. Елбасымыз айтқандай, халық денсаулығы - баға жетпес байлық, м ем лекеттің қымбат қазынасы Денсаулығы мықты адам ғана қоғамға лайықты қы зм е т етеді, оны ң д а м у ы н а , э ко н о м и ка сы н жақсартуға үлес қосады. Айта кету керек, мемлекет басшысының ұсынуымен біздің елде денсаулық сақтауды дамыту мен реформалаудың 2010-2014 жылдарға арналған Бірыңғай улттық денсаулық сақтаудың мемлекеттік бағдарламасы жасалып, ол Елбасының Жарлығымен бекітілген болатын. Осы бағдарлама медицина қызметкерлерінің алдына жауапты міндеттер жүктегені анық. Бұл кезеңде медицинада халық д енсаулы ғы ны ң саламатты болуы үшін бірш ама ж ұм ы старды ң жасалғаны б а й қа л а д ы . М іне, осы б а ғд а р л а м а н ы ң заңды жалғасы іспетті еліміздің денсаулық сақтау саласын д а м ы туд ы ң 2 0 1 1 -2 0 1 5 ж ы л д а р ға а р н а л ға н «С ал ам атты Қ а за қста н » б а ғд а р л а м а сы қабылданып отыр 2011 жылдың 1 қаңтарынан бастап ж үзе ге асаты н бұл ж аңа б а ғд а р л а м а отандық денсаулық сақтау жүйесінде «ауырып ем іздегенш е, ауы рмауды ң жолын ізде» - дегенді үсганатын болады. "ҚР Д е н с а у л ы қ с а қта у м и н и с тр ін ің дәйектемісінде бұл мемлекеттік бағдарламаның жобасы профилактикалық бағытты күшейтуге ден қояды", - деді облыстың бас дәрігері. Өкінішке қарай, қа зір гі кезде д е н с а у л ы қ сақтау ж үйесі аурулардың алдын алуға емес, ауруларды емдеуге б а ғд а р л а н ға н . М ә с е л е н : те гін м е д и ц и н а л ы қ көмектің кепілдік берілген көлемі шығындарының 90% -ы
м а м а н д а н д ы р ы л ға н ж әне
жедел медициналық көмек көрсетуге, ал 10% ғана алғашқы кө м е кке ж үм са л уы ти іс . Осы ретте е л ім ізд е д енсаулы қ сақтау жүйесі түб ірлі жаңаруларды бастан кеш уд е. С оңғы ке зд е р і а д а м д а р түсінбеушілік тудырған бір құбылысты байқап жүр. Олар с ы р қа ты н а ем -д ом ізд е п , е м ха на л а р табалдырығын аттайды, бірақ дәрігер оларды бір қарағанда, дертіне еш қатысы жоқ басқа дәрігерлер мен қосымша тексерілулерге бағыттайды. Мұның САЛАМАТТЫ = Қазақстан мәнісі жаңа жүйеде жатыр. Мемлекет бюждет қарж ы сы н б ө л іп , р е сп уб л и ка түр ғы нд ары ны ң сы р қа тта р ы н ерте а н ы қта у ға арналған тегін скрининг-зерттеулер жүргізуге ден қойып отыр. Жалпы халықтың үлкен топтарын қамтитын, кең ауқымды скринингтік тексерулер біздің елімізде 2 002 жы лдан е н гіз іл е б а ста пты . Сол жылы Денсаулықсақтау министрлігініңдерегі бойынша 12 жастан асқан барлы қ ересек ауыл түрғындары тексерумен қамтылған көрінеді. Енді 2011 жылдан бастап «Саламатты Қазақстан» бағдарламасы аясында скринингтік тексерулер кең қанат жаймақ. Тарата айтсақ, 18, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65 жасқа толған барлық қазақстандықтар «артериялық гипертония», «жүректің ишемиялық ауруы» сынды қан айналы м ы ж ү й е с ін ің қа у іп ті аурулары на қатысты тексерілетін болады. Ал 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65 жастағы азам а тта р қант диабетін ерте анықтау мақсатында тексеруден өткізіледі. 35, 40, 45, 50, 55, 60 жастағы әйелдер «жатыр мойыны ауруларын ерте анықтау скринингі» аясында, ал 50, 52, 54, 56, 58, 60 ж а стағы әйелдер «сүт безі а урул ары н е рте а ны қтау скр и н и н гі» аясында т е кс е р у л е р і үш ін ги н е ко л о ги я кабинетін е бағытталады. Мүның сыртында 40 жастан асқан ерлер «қуық асты безінің ісігін анықтау скринингі» бойы нш а те кс е р іл с е , б а л а л а р д ы ң және жас баламен отырған аналар арасында В және С вирустық гепатиттерін анықтау жүргізілмек. Жас босанған әйелдер, студенттер, әскерилер, сондай- ақ сотталғандар туб еркулезге қатысты жаппай зерттеледі. Сауұлтты, мықты ұрпақты қалыптастыру мақсатында жаңа жылда жүктілігі 10 аптадан асқан аяғы ауыр әйелдер арасында «ұрық дамуының туа біткен ауытқуларын және гинетикалық ауруларды анықтаудағы перинаталдық тексеру» жүргізіледі. Бұған қоса, 2011 жылдан бастап, 1 жасқа дейінгі, 1 жастан 14 жасқа дейінгі, 15-18 жастағы балалар арасында жан-жақты проф илактикалық тексеріп оты ру
ж олға қо й ы л а д ы . Т ұрғы нд ард ы ң «глаукомаға» шалдығып, «су қараңғы» болуының алдын алу үшін 40 жастан асқан барлық азаматтар профилактикалық тексеруге жолданбақ, Ү л тты қ м е д и ц и н а н ы ң алды н алу бағытын күшейту мақсатында енді егу жұмыстарына ерекше көңіл бөлінбек. Мәселен, алдағы жылдан бастап Қазақстанда 18 жасқа дейінгі барлық балаларды пн е в м о ко кк и н ф е кц и я сы н а қарсы жаппай
Валеология. Денсаулы қ және өмірлік дағдылар 3
В А Л Е О Л О Г И Я вакцинациялау жүргізілетін болады. Сондай-ақ, келер жылы пневмококк инфекциясына қарсы егу женіндегі пилоттық жоба жүзеге аспақ. Әлемнің 42 елінде, әсіресе, дамыған мемлекеттерде мұндай проф илактикалық шара жалпыға бірдей болып табылады екен Бұл егу түрі біздің елімізде 2011 жылдан бастап е н гізіл ге л і отыр. Д ү н и е ж үзіл ік денсаулық сақтау үйымының деректеріне сілтеме жасай келе, бүл п р е п а р а тты ң пн е вм о н иям е н ауыруды 50%-ға дейін азайтатынын және сәбилер өлімін 20%-ға темендететінін айтады. Тек биылдың өзінде пилоттық жобаға е л ім іздің екі өңірі үшін шамамен 700 млн. теңге бөлініпті. Келесі жылы аталған вакцинаны сатып алуға шамамен 3,5 млрд. теңге жоспарланыпты. Пневмококк инфекциясы - ауыр д е р тте р д ің арасы ндағы әл ем дегі ең кең жайылғаны. Ол тек пневмонияға ш алдықтырып қоймай, сондай-ақ өткір бактериалды менингит, пневомококкті артрит сынды ауруларға душар етеді. Бір қорқыныштысы, дәрігерлердің айтуынша, ауру ауамен таралып, жүғады. Жыл сайын бүл дерттен, мәселен, А ҚШ -та ш амам ен 40 мың бала мен ересек, ал Францияда 12 мыңға дейін адам көз жұмады екен. Осы аталм ы ш м е м л е ке ттік б а ғд а р л а м а н ы жүзеге асыруға 445 миллиард 670 миллион теңге жүмсалатын көрінеді «Саламатты Қазақстанның» айырмашылығы - басымдық ретінде денсаулық сақтау саласының әлеуметтік бағытын айтарлықтай ж а қса р ту кө зд е л уд е . Ж аңа б а ғд а р л а м а н ы ң ерекшелігі - елім іздің ауыл-аймақтарына білікті д ә р іге р л е р д і, әсір е се , жас м ам андарды тарту мәселесі көзделген. Бұл - екі тәсілмен жүргізілмек. Б ір ін ш іс і, ж ы л ж ы м а л ы кө л ік а р қы л ы . М үны ң ныш андарын а уы л д ы қтар м едиц иналы қ пойыз түріндегі шаралардан көріп жүр. Елді елең еткізер тағы бір жаңалық: бұрынғы кеңес заманымен бірге кеткен ж ақсы бір д ә с т ү р қайта ж а ңғы р ы п , ш а л ға й д а ғы а у ы л д а р ға д ә р іге р л е р м інген
м аш иналар көші қаты най б астайты н болады . Ауылға д ә р іге р л е р д і та р туд ы ң осы ндай жолы жүзеге аспақ. Оған сәйкес, «Саламатты Қазақстан» шеңберінде мемлекет енді ғана жоғары оқу орнын бітірген жас маманды ауылға көбірек шақырмақ ниетте. Өз еркімен ауылға қызметке аттанатын жас мамандарға үй алуға қол үшы беріліп, қаржылай көмек көрсетілетін көрінеді, Жаңа бағдарлама негізінде бүрында жабылып
қайта ашылып, жаңа тұрпатта қызмет істемек. Е м ханал а рд а о тб а с ы л ы қ м е д и ц и н а л ы қ, яғни
көрсететін б ө л ім ш е л е р болады . Д ем ек, олар мёдйцйм&ящ к&мек қана емес,
көрсетпек. Келесі жылдан бастап жақсы нәтижелерге қол жеткізген мекемелер өз ісіндегі жетістігі мен жемісі үш ін м арапатталы п, ы нталанды ры лм ақ. Бұл - олардың қазынасына қосымша қаражат қосылады деген сөз. «С алам атты Қ а за қстанн ы ң» қоғам ға берер ж а қсы л ы ғы р е тін д е м ы н а л а р са н а м а л а нд ы . Біріншіден, бұдан былай әр науқас дәрігерді де, аурухананы да, емхананы да еркін таңдауға қол жеткізбек. Екіншіден, әрбір азаматтың отбасылық д ә р іге р і және м е д б и ке с і болады . Ү ш інш ід ен, «Ә леум еттік қы зм е ткерл ер» институтын енгізу негізінде гигиена, тамақтану, аурулардың алдын алу және басқа медико-әлеуметтік мәселелерді шешуге көңіл бөлінеді екен. Олар емханаларда ашылатын отбасы лы қ д е н са ул ы қ орталы қтары нда жүмыс іс те й д і. Т ө р т ін ш ід е н , д ә р і-д ә р м е к те р д і жеңілдіктермен беру және оларды монетизациялау (ақшалай беру) қамтамасыз етіледі. Бесіншіден, әр азамат Ұлттық скринингтік бағдарлама көлемінде қант диабеті, қаназдық, қатерлі ісік аурулары және т.б. дерттер бойынша толығымен профилактикалық тексеруден тегін өтудің мүмкіндігіне ие болады. Тағы бір айтар жайт, «ана капиталы» үғымы бекіп, б ал ан ы күту бо й ы н ш а ә й е л д е р ге б е р іл е тін жәрдемақы көтерілмек. Жалпы 2015 жылға қарай Қазақстан халқының өмір сүру ұзақтығы 70 жасқа дейін жетуге тиіс. Ал өршіп түрған өкпе құрты індетіне шалдығушылар саны бірден 10 сүру мен спортты серік ететін к ө п ш іл ікт ің саны 25 п а й ы зға артад ы . С оның нәтижесінде өлім -ж ітім көрсеткіш і мың адамға шаққанда 1,19 пайызға дейін азаятынын межелел отыр. Былайша айтқанда, мемлекеттік бағдарлама негізінде жұртшылық өз денсаулығын күтуге деген көзқарасын түбегейлі өзгертедідеп күтілуде. Атырау облысының медицина саласының қызметкерлері де мемлекеттің бұл жаңа бағдарламасын жүзеге асы руға ерекш е қы зы ғуш ы л ы қ таны ты п отыр. Алдағы бес жыл ішінде Ақтөбе, Алматы, Астана мемлекеттік медицина университеттерімен келісім жасасып, облыстың емдеу орындары жоғары білікті дәрігерлермен толық қамтылмақ. Өңірде туберкулез ауруы н б ә с е ң д е ту ге , ана мен бала өл ім ін болдырмауға мүмкіндік бар. Жедел жәрдем бекетін мамандармен, облыстық перзентхана базасында перинаталдық орталық ашу, кардиохирургиялық көмекті жақсартуды жалғастыру, аудандық, қалалық е м х а н а л а р осы
за м а н ғы м е д и ц и н а л ы қ қондырғылармен жарақтандырылады. Емханалар мен а у р уха н а л а р д а ем деу сапасы ж а қсары п, дәрігерлер арасында бәсекелестік қалыптасады. О сы ндай ке ш е н д і с а у ы қты р у ж үм ы стары н ж үргізудің нәтижесі адамдарды ң саламатты узақ /гул* ы р Ж С Л & Ш & Д Ы . Т ү й ін д е п айт қанда, а л да гы уақытта бул оагдарпима ж үиепі гүрде жүзеге асатын Өолса, ол е л ім із д ің а з а м а тта р ы н ы ң д е н с а у л ы қта р ы н ы ң демографиялық дамуының барысына да нақтылы ықпал жасай алатыны даусыз. 4
В А Л Е О Л О Г И Я Гүлжан Берікңы зы БЕРДАШЕВА, №41 орта жалпы білім беретін мектептің дене тәрбиесі пәні мұғалімі, Орал қаласы КІРІСПЕ. Еліміздің даму бағытын бекіткен «Қазақстан - 2030» бағдарламасында салауатты өмір салтын ұстану мемлекеттік маңызы бар мәселелермен тең дәрежеде екендігі баса көрсетілген. Салауаттылық деген үғым қазак, халқының салт -дәстүрін, көнеден келе жатқан мәдениетін, өнерін, әдет-ғұрпын жас үрпаққа ұғындыру. Бір сезбен айтқанда, өз ұлтының дінін (менталитетін) ұстауға уйрету.
Салауаттылық ішкіліктен, есірткіден, темекіден, аулақ болу, дене және жан тазалығын сақтау, тіпті, қарапайы м түрде айтсақ, адам ны ң киім киісі, тамақты қалыппен ішуі де кіретін игі іс-әрекет. Әмір заңдылығы салауатсы зды қты кеш ірмейді, оғаш қылықтар тубінде опық жегізеді. Ж а с ө с п ір ім д е р д ің с а л а у а тты л ы қ ө м ір ге ұм ты л ы сы , зиянд ы ә д е т те р д і жек кө р у ш іл ігі олардың өзге адамдармен қарым-қатынасына, яғни әлеуметтік ортаға тығыз байланысты. Ұрпақты өмір за н д ы л ы қта р ы н а , с а л а у а тты л ы қ н е гіз д е р ін е бейімдеу мектеп жуйесіне жүктелген өте маңызды да жауапкершілігі мол міндет болып отыр. Бала тәрбиесі, әсіресе мектептен тыс уақыттағы тәрбиесі әрбір отбасы мен м үғалімдердің назарларында болу тиіс. Бул орайда, сыныптан тыс жургізілетін жүмыстардың мән-мағынасы өте зор болып келеді. Халқымыздың «Келісіп пішкен тон келте болмас» деген сөзі тәрбие ісіне лайық айтылғандай.
Дене тәрбиесі - адамның күш-жігер қабілетін д а м ы ту ж әне д е н с а у л ы ғы н ж а қсарту. Д ене шынықтыруға дене тәрбиесі, арнаулы ғылыми білім, спорттағы табыстар жүйесі енеді. Дене шынықтыру еңбек пен тұрмыс гигиенасы, демалыс пен еңбектің дурыс тәртібін, сондай-ақ денсаулықты нығайтып, ш ы ны қты ру үш ін кун мен ауаны , суды тиім д і пайдалану тәсілдерін қамтиды. Дене шынықтырудың мазмұны мен оны қолдану т ә с іл д е р і қо ға м д ы қ қа ты н а с та р д ы ң ө зге р у ін е тіке л е й б а й л а н ы с ты . М е кте п те о қу -тә р б и е ж үм ы сы ны ң т и ім д іл ігі көп ж а ғд а й д а д ене ш ы ны қты ру, са у ы қты р у ш а р а л а р ы н ы ң д ү р ы с ұй ы м д а сты р ы л уы н а тіке л е й байл аны сты , Оқу ү р д іс ін са б а қта н ты с ке зд е б е л се н д і қим ы л- қозғалысты қажет ететін демалыспен ұштастырудың маңызы ерекше. Бұл ретте ғалымдар оқушылардың дене шынықтыру жаттығуларымен (дене тәрбиесі, ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ болашақ салауатты өмірдің негізі үй та псы р м асы , арнаулы маман оқы туш ының тікелей немесе басқа да спорттық шараларды қоса е с е п те ге н д е б ір а п та н ы ң іш ін д е 8-10 сағат мөлшерінде айналысудың пайдасы зор екендігін дәлелдеп берді. Жаттығулар мен қимыл-қозғалыс қабілеттеріне орай нормативтік сынақ қабылдау ж ы лы на бір рет
оқу ж ы л ы ны ң аяғы нда қабылданады. Типтік бағдарламаның талаптарына с ә й ке с ж алпы б іл ім б е р е тін м е кте п те р д ің б арлы ғы нда ай сайын д е н са ул ы қ және спорт күнд ері ө ткізіл у і керек. М ұндай үйы м дасты ру ш а р а л а р ы н ы ң басты м інд е ті - оқуш ы ларды ң денсаулығын нығайту, дене мүшелерін шынықтыру мен
оған деген қы зы ғуш ы л ы қты арттыру, о қуш ы л а р д ы ң б е л с е н д і д е м а л ы сы на қажетті мүмкіндіктер туғызу. Денсаулық және спорт күндерін өткізудің нақты уақытын ауа райының қолайлылығы мен спорт базаларының дайындығына, жергілікті дәстүрлі мерекелердің өту мерзіміне байланысты әр мектеп өзі белгілейді. Д е н с а у л ы қ және с п о р т кү н д е р ін ің ж ары с к е с те с ін е - та за а уа д а ғы қи м ы л -қо зға л ы с жаттығулары мен түрлі спорт ойындары, саяхат- жорықтар, найза лақтыру, шаңғы мен коньки тебу, т.б. түрлерін енгізуге болады. Денені шынықтыру, спортпен айналы су-адам денсаулығын жақсартып, ауруға шалдықтырмай, сымбатты, өз-өзіне сенімді, салауатты өмір сүрудің кепілі. Д ене тә р б и е с і тур а л ы ілім - жалпы дене м үш ел ер інің дамуы туралы жинақталған білім ж ү й е с і. Д ене м ү ш е л е р ін ің қи м ы л -қо зға л ы сы жәніндегі заңдылықтарды, дене жаттығулары мен тактикалық қимылдарды орындау тәсілдері, оның ережелері туралы білім негізі мен әдістемелік н ұ с қа ул а р д ы м е ң ге р м е й , д ен е тә р б ие сім е н айналысу мүмкін емес. Бұл заңдылықтарды тосын жағдайларда қолдана білу үшін де білім қажет. С ондай-ақ ұжы мдық қарым-қатынас нормалары мен дене шынықтыру қызметінің қоғамдық маңызы туралы ілімді білмейінші дүрыс шешім қабылдау мүмкін емес. Дене тәрбиесі процесінде білім беру. Білім - жалпы мағынада адамзаттың қоғамдық -тарихи іс-тәж ірибесінде жинақталған табиғат,
5
В А Л Е О Л О Г И Я қо ға м , те х н и ка ж ә не а д а м н ы ң өзі тур а л ы түсініктердің жиынтығы есебінде сипатталады. Б іл ік т іл ік - 'Д е н е т ә р б и е с і" пә нін ү й р е н у нәтижесінде оқушылардың жинақтаған дене туралы б іл ім д і, д е н е ж а т т ы ғу л а р ы мен т а к т и к а л ы қ қим ы л д а рд ы о р ы нд а у т ә с іл д е р ін , тө р е л ік ету е р е ж е л е р ін , ж е ке д а й ы н д ы қ т ы ж ә не то п п е н д а й ы н д ы қ ж ү р гіз у д і м е ң ге р м е с е , қ о зға л ы с қимылдарын, әдістемелік-нұсқауш ылық, төрешілік ету ережелерін, өзін-өзі басқару дағдыларын толық мәнінде меңгеру мүмкін емес. Тек білім негізінде ғана проблемалық іздестіру жағдайларында, үлгі болатындай шеишмдер табуға м үмкіндік беретін қызмет қана шығармашылық бола алады (мысалы, и ге р іл ге н қим ы л д ы та н ы с е м е с ж а ғд а й л а р д а қолдану, қозғалыс міндеттерін шешудіңтиімді тәсілін жеке дара таба білу), т.б. А қы ры нда ұжы м дағы қ а р ы м -қ а т ы н а с н о р м а л а р ы ту р а л ы , д е н е ш ы н ы қты р у қ ы з м е т ін ің ж е ке ж ә не қо ға м д а ғы м а ң ы зд ы л ы ғы ту р а л ы б іл ім д і м е ң ге р м е й ін ш е өзіндік мінез-құлық актілерін реттеудің ерік-сезімдік т ә ж ір и б е с ін , а й н а л а д а ғы к ө р ін іс т е р д і ір ікте п - бағалау қатынасын меңгеру мүмкін емес. Дене туралы толық мәніндегі білім оқушылардың же ке тұл ға сы н ж а н -ж а қты ж е тіл д ір е д а м ы туға көмектесетіндігін ескерсек, онда біліктілік те осы процеске толык, ж ә р д е м д е с е тін д ігін л о ги ка л ы қ жағынан мойындау қажет, Дене жатты ғуларымен айналы судағы оқудың т а н ы м д ы қ п р о ц е с і, б іл ім кө зі - м ұ ға л ім н ің х а б а р л а м а с ы ға н а е м е с, с о н ы м е н б ір ге жаттығушылардың қозғалыс қызметінің өзі де білім кө зі
б о л ы п т а б ы л а т ы н к е й б ір ө з ін д ік е р е к ш е л ік т е р ім е н а й қы н д а л а д ы . Д е не жаттығуларын орындау нәтижелерін түсіну арқылы үйренуш і қозғалы сты ң заңды лы қтары н таниды , организмнің жеке жүйелері қы зметінің көрінісіне, ж а тты ғул а р д ы ң м а ң ы зд ы л ы ғы н а сен ед і. Оның ішінде, қозғалыс қимылдарын меңгеру үшін қажетті білім қим ы лды ң өзін оры ндаған ж а ғдайда ғана жинақталуы мүмкін (мысалы, жүгіру және секіру кезінде серпілу жағдайында ет пен жүйкенің күш жұмсау дәрежесі туралы және т.б.). Білім ақыл-ой операциясының жүйесінде жүзеге а са ты н б е л с е н д і о й л а у қ ы з м е т ін д е и ге р іл е д і (талдау, салыстыру, жинақтау, т.б.) және үйренушінің с а н а с ы н д а к ө р ін іс т е р мен т ү с ін ік т е р т ү р ін д е қа л а д ы . К ө р с е т іл ге н д е іс ж ү з ін д е о қу ш ы н ы ң орындау қабілеттілігі, сезбен баяндау түрінде оған жеткізілген дене жаттығулары немесе жаттығуды көру арқылы қабылдау түсініктерінің қалыптасу негізі болады . Үй р е н іп ж а тқан нәрсе ж ө нінде біл ім д і ж инақтау д е ң ге й ін д е олар т ү с ін ік сипаты на ие болады, айтудың сөздік түрі баяндау емес, оны анықтау түрінде болады. Әрбір түсінік белгілі бір а т а у л а р м е н б е л гіл е н е д і. Б іл ім н ің ж и н а қ т а л у деңгейіне байланысты олар ең жалпылама және жеке сипатқа ие болады. Мысалы: «Тәртіп» түсінігі «Күн тә р тіб і» т ү с ін ігін е қа р а ға н д а ж а лпы ла м а болады. О қуш ы ның түсін ікті м еңгергендігі оның б а р л ы қ н а қты б е л гіл е р ін айта о ты р ы п , анықтамасын сөзбен ж еткізудегі қабілеттілігінен к ө р ін е д і. Қ о зға л ы с д а ғд ы л а р ы н ө м ір д е қолданғанда білім практикалық түрге ие болады. Оқушылардың дене тәрбиесі туралы білімінің то л ы қ өз м әнін д е гі ш еш уш і жағдайы - оларды біліктілік жүйесімен қамту. Бүл жүйе, біріншіден, оқушылардың дене шынықтыру қызметінің барлық түр ін аш ып кө р с е те тін , оған енетін те о р ия л ы қ материалдардың әр түрлілігімен, екіншіден, тиісті бір ғылым саласына сәйкес келетін білім түрлерінің құрамымен байланысты. Екі жағдай да оқушыларды дене тәрбиесі туралы ғылыми түсініктер мен дене ш ы н ы қты р у м е н а й н а л ы с у қ а б іл е т т іл ігін қ а л ы п т а с т ы р у ға д е ге н б ір ы ң ға й м а қс а тп е н б а й л а н ы с ты О қу м а т е р и а л ы н ы ң құр ы л ы м ы н ұ й ы м д а с ты р у о л а р д ы ң м а зм ұ н ы н ы ң б ір ы ңға й бағыттылық белгісі бойынша құрастырылатын оқу та қы р ы п та р ы н ы ң екі тобы қа р а сты р ы л а д ы , ал олардың әрқайсысынан үш топ белінеді. Бірінші топтағы оқуш ы ларды ң дене тәрбиесі саласындағы жалпы білімділік мәдениетінің қажетті д е ң ге й ін қ а м та м а с ы з е т е т ін д е й м а зм ү н д а ғы тақырыптарды: мақсатты түсіну, тәрбиенің құрамдас бөлігі есебінде дене тәрбиесінің мүмкіндіктері мен м аңы зы н б ір ік т ір е д і. Т и іс ті б іл ім д іл ік д е ң ге й і, біріншіден, үйренетін қүбылысты бағалауда табиғи ж ә н е ғы л ы м и д ү н и е т а н ы м э л е м е н т т е р ін ің , екіншіден, өз денесін жетілдіруге деген жағымды кө з қ а р а с т ы ң , ү ш ін ш ід е н , ж а т т ы ғу л а р д а д ен е тә р б ие сін ің және қоғам д ы қ ж ұм ы стары нда оқу- танымдық және әлеум еттік белсенділіктің көріну дәрежесімен анықталады. Бірінші топқа енетін үш төменгі топтың біріншісі - оқытудың идеологиялық б а ғы т ты л ы ғы н қа м ти ты н ә л е у м е т т ік -с а я с и тақырыптарды біріктіреді. Мысалы, «Дене тәрбиесі және спорт - жеке адамды жан-жақты дамытудың, е ң б е кке ж ә н е қ о ға м д ы қ қы з м е тке д а й ы н д а у құ р а л д а р ы н ы ң б ір і» та қы р ы б ы н б а я нд а ға н д а : қоғамдық құбылыс есебінде дене тәрбиесінің мәні; қо га м д а ж ә не
т ә р б и е ж ү й е с ін д е д ене шынықтырудың атқаратын қызметі мен орны; қоғам қ а ж е т т іл ігін е с ә й к е с қо ға м д а м у ы н ы ң нақты кезеңдерінде жас үрпақтың дене тәрбиесі жүйесін ж е т іл д ір у д ің ә д іс т е р і мен б а ғы ты тур а л ы ел басшысының 1995 жылғы 4 мамырдағы Жарлығы мен үкіметтің 1995 жылғы 24 қарашадағы қаулысы; Ел П р е з и д е н т ін ің « Қ а з а қ с т а н -2 0 3 0 » б а ғд а р - лам асы , онда ел тұр ғы н д а р ы н ы ң денсаулы ғы н нығайтудың, салауатты өмір салтын республикада орнықтырудың маңызы мен мәні, спортшылардың халықаралық аренада енер көрсетуінің әлеуметтік- саяси маңызы туралы нұсқауларының мәні ашып көрсетілуі керек. жүктеу/скачать 1,91 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|