Г.Ә. Омарбекова тіл және жаһандану
ЖАҺАНДАНУ ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК ТІЛ САЯСАТЫ
жүктеу/скачать 1,32 Mb. Pdf көрінісі
|
| 5.5. ЖАҺАНДАНУ ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК ТІЛ САЯСАТЫ
МӘСЕЛЕЛЕРІ* Бүгінгі таңда өзінің бірегейлігін сақтағысы келетін әрбір мемлекет тіл саясатының теориялық негізін жаһандану және жаңа геосаяси жағдайлар туғызған процестерді ескере отырып жаңар- туы қажет. Жаһандық өзгерістермен және трансұлттық экспанси- ямен сипатталатын жаңа геосаяси жағдай тұсында жергілікті ха- лықтардың ұлтшылдық сипаты өсуде, яғни жаһандану заманында әрбір жеке ұлт пен этностың мәдени өзіндік болмысын сақтап қалу, оны одан әрі дамыту өзекті мәселеге айналып отыр; ағыл- шын тілді емес коммуникативті қуатты ірі мемлекеттердің мәде- “Қазақстан-2050” Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты, 14.12.2012 ж. Құжат тіл саясатының « қазақстандықтар сөйлесетін бірде-бір тілге қысым жасамай » сауатты және жүйелі түрде жүргізілу керектігін, қазақ тілі Қазақстан халқын біріктіруші рөлге ие болуын , үштілділікті мемлекеттік деңгейде қолдау міндеттерін нақтылайды. Мемлекеттің көптілді саясат ұстануы – жаһанданған заманда ел азаматтарының әлемдік бәсекеге қабілеттілігін арттыруға жа- саған прогрессивті қадамы. Бірнеше тілді меңгерген халқы бар мемлекет өзінің коммуникациялық және интеграциялық қабілетін кеңейтеді, елдің экономикалық әл-қуаты артады. Осыны айғақтау үшін Түркістан облысының мәдениет және тілдерді дамыту басқармасының облыс тұрғындарының қазақ, орыс, ағылшын тіл- дерін меңгеру деңгейін анықтау мақсатында жүргізген социоло- гиялық зерттеуінің қорытынды есебін мысалға келтіруге болады [85]. 2018 жылы алынған бұл зерттеу жұмысы облыстағы ересек тұрғындардың көптілділікті дамыту бағытындағы «Үш тұғыр- лы тіл» мәдени бағдарламасымен таныстығын, оның маңызын, тұрғындардың үш тілге деген көзқарастарын анықтау мақсатында жүргізілген. «Қалай ойлайсыз, үштілділік (қазақ, орыс, ағылшын тілдері) бізге қажет пе?»,- сұраққа берілген жауаптар төменде диаграммада берілді. «Қалай ойлайсыз, үштілділік (қазақ, орыс, ағылшын тілдері) бізге қажет пе?»,- деген сауалға респонденттердің 53,2 пайызы ие, әлемдік өркениетке енуіміз үшін көп тіл білгеніміз жөн деп жауап берсе, 31,9 пайызы қажет, дегенмен, мемлекеттік тіл бірін- ші болуы тиіс деді. Респонденттердің 9 пайызы қажет, бірақ дәл бүгін емес десе, 1,3 пайызы жоқ, бізге үштілділік мүлде қажет емес деп жауап береді. Пікірін білдіргендердің 4,6 пайызы бұл сауалға біздің елде үштілділіктен де маңызды мәселелер бар екен- дігін алға тартады. Тоғыз мың адамды қамтыған бұл әлеуметтік- статистикалық диагностика көптілділік әлемдік өркениетке есік ашады деген пікірімен басымдық танытады. «Тіл – адамның адамдық белгісінің зоры, жұмсайтын қаруы- ның бірі»,- деп А. Байтұрсынов айтқандай, жаһанданған дәуірде V. ТАРАУ. ТІЛ САЯСАТЫ. 128 129 ТІЛ ЖӘНЕ ЖАҺАНДАНУ ни және тілдік егемендігіне қауіп төніп, көлеңке түсуде; ағылшын тілді емес басқа тілдердің позициясы әлсіреуде және мәдениеттер мен этникалық топтардың теориялық түрде ыдырауы байқала- ды. Осылайша, жаһандану және жаңа геосаяси қиындықтар жағ- дайында ағылшыннан басқа тілдерге қатысты протекционистік тіл саясатының негіздерін теориялық жоспарлау және дамыту қа- жет екендігі көкейтесті мәселеге айналуда. Бұл тұжырымды ресми тілдері жоғары коммуникативті дәре- жеге ие, жазбаша стандарты қалыптасқан, әдеби мұрасы бай, сөйлеушілердің көптігі мен қызмет ету аймағына ие Еуропаның ірі, экономикалық және мәдени дамыған елдеріндегі социолинг- вистикалық жағдай растайды. Осындай социолингвистикалық жағдайды тудырып отырған себептерге мыналар жатады: ғалам- дық ағылшын тілінің кеңінен таралуы және оның басқа елдердің тілдеріне әсері; осы тілдердің ғаламдық ағылшын тіліне қара- ма-қарсы ниеттерін білдіретін ағылшын емес тілдер және оппози- циялық ағылшын және басқа барлық тілдер сияқты терминдердің пайда болуымен, тіл-киллер, тіл-тиранозавр сияқты пессимистік метафоралардың пайда болуымен; лингвистикалық империализм және тіпті лингвистикалық геноцид [86], сонымен қатар ғылыми қоғамдастықтың ғана емес, «қарапайым» азаматтардың «ана тілім – ағылшын» деген тілдік жауабына және ағылшын-американизмнің үстемдігіне деген наразылықтың артуымен сипатталады: 1. «Тілдердің шегерілуі» [87, 4] – жоғары коммуникативті мәртебесі бар тілдерді бірқатар салалардан ығыстыру (мыса- лы, ғылыми және халықаралық қатынаста); 2. Тілдердің өмір сүру жағдайларының өзгеруі және жаңа формаларының пайда болуы [88]; 3. Қуатты көші-қон процестері, әлеуметтік топтардың диас- поризациясы және этникалануы; тілдік байланыстардың кү- шеюі; жетекші тілдер сөйлеушілерінің әлеуметтік базасының жүктеу/скачать 1,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|