Гендерлік теңдік ұғымы нені білдіреді?
жүктеу/скачать 26,3 Kb.
|
|
2 слайд Гендерлік теңдік ұғымы нені білдіреді? Гендерлік теңдік (англ. gender, лат. genus "род'') саяси және әлеуметтік нормалар арқылы әйелдер мен ерлердің қоғамдағы рөлін айқындайтын әлеуметтік құрылым болып табылады. Гендерлік саясаттың басты мақсаты: әйел азаматтардың өмiрдiң барлық салаларда ерлермен тең құқықтық дәрежеде қол жеткiзуiн және қандай да бір қысымға ұшырамауын және толық ауқымда қатысуын қамтамасыз етуін айтамыз . «Қазақстан Республикасының 2006 - 2016 жылдарға арналған гендерлік теңдік стратегиясында» гендер ұғымына мынандай анықтама береді: Гендер - бұл әлеуметтік және мәдени нормалар мен рөлдердің жиынтығы және ерлер мен әйелдер мінез-құлқын анықтайтын, әлеуметтік арасындағы қатынас. 3 слайд Қазақстан Республикасының гендерлік саясаты Бұл саяси терминнің кеңінен қолданылуын Қазақстанның тәуелсіздік алуымен байланыстыруымызға болады. Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан ерлер мен әйелдердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауда да біршама жетістіктерге қол жеткізді. Жалпы Қазақстан Республикасы адам құқықтары жөніндегі 60-тан астам халықаралық шарттарға қол қойған болатын. Қазақстан Республикасының гендерлік саясатының заңдық тұрғыда басты негізі 1995 жылы 30 тамызда қабылданған Конституцияда «Мемлекеттің басты қазынасы – адам» деп көрсетіліп, әйел мен ердің тең екендігі бекітілген болатын. Конституцияның 14-бабында заң және сот алдында барлық азаматтардың тең екендігі, соның ішінде жыныстық белгілері бойынша ешкімнің де дискриминацияға тартылмайтындығы, 27-бапта аналық және әкелік құқық тең деңгейде қорғалатындығы айқын жазылған болатын. 1995 жылы Қазақстан Республикасының Президенті жанынан Отбасы, әйелдер және демографиялық саясат мәселелері бойынша кеңес ашылған болатын. Қазіргі таңда бұл ұйым «Президент жанындағы Отбасы және гендерлік саясат жөніндегі ұлттық комиссия» деп аталады. Ұлттық комиссия ҚР әйелдер жағдайын жақсартуға арналған ұлттық бағдарлама жасаған болатын. Бағдарлама сол кезеңде Үкімет қаулысымен бекітіліп, барлық мемлекеттік органдарға таратылды. 1997 жылы 5 наурызда «Қазақстан Республикасындағы әйелдердің жағдайын жақсартудың мемлекеттік саясат тұжырымдамасы» бекітілді. 1998 жылы Қазақстан БҰҰ-ның «Әйелдерге қатысты дискриминацияның барлық формаларын жою туралы» Конвенция іске қосылды. Сонымен қатар 2003 жылдың 27 қарашасында гендерлік саясаттың негізгі бағыттарын анықтаған ҚР-ның гендерлік саясатының тұжырымдамасы бекітілген болатын. Тұжырымдамада төмендегідей мәселелер қаралған болатын: саяси салада ер мен әйелдің қатысуының тең қолжетімділігі; әйелдерге зорлық-зомбылық көрсетумен күресу; кәсіпкерлікті дамытуға тең қолжетімділік; әйелдердің экономикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ету; қызметте теңдей және әділ көтерілу; отбасыда құқық және міндеттерді жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай жасау. 4 слайд Мемлекеттің гендерлік саясатын іске асыруға бағытталған негізгі маңызды құжаттың бірі Қазақстан Республикасындағы 2006-2016 жылдарға арналған гендерлік теңдік стратегиясы. Аталмыш стратегия Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2005 жылғы 29 қарашадағы жарлығымен бекітілген болатын. Гендерлік теңдік стратегиясының басты мақсаттары: 1. Ерлер мен әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің нақты теңдігін қамтамасыз ету; 2. Қоғамдық-саяси өмірде гендерлік теңдікке қол жеткізу; 3. Экономикада гендерлік теңдікке қол жеткізу; 4. Гендерлік білім; 5. Құқықтық және гендерлік ағарту ісі; 6. Ерлер мен әйелдердің репродуктивтік денсаулығын нығайту; 7. Қоғамда жынысқа байланысты зорлықзомбылыққа жол бермеу; 8. Отбасында гендерлік теңдікке қол жеткізу; 9. Отбасын нығайту және отбасындағы тәрбиенің рөлін күшейту; 10. Гендерлік-сезімтал қоғамдық сананы жетілдіру [8]. 2006-2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдік стратегиясында мемлекеттік органдардың басшылары арасында әйелдердің 30% өкілдігіне қол жеткізу міндеті қойылған болатын. Алайда қазіргі таңда бұл көрсеткіш 10 пайызды құраған. Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 8 желтоқсанда «Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы» №223-IV Заңы қабылданған болатын [9]. 2016 жылғы 6 желтоқсандағы № 384 Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы бекітілді[10]. Слайд 5 Тұңғыш Президент Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан 2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты жолдауында: «Мемлекет үшін және менің жеке өзім үшін ананы қорғау ерекше мәселе. Біз Қазақстан қыздарының сапалы білім алып, жақсы жұмысқа ие болуы және тәуелсіз болуы үшін барлық жағдайды жасауымыз қажет. Әйел заты әрдайым біздің қоғамның тең құқылы мүшесі. Отбасында әйелдер мен балаларға тұрмыстық зорлық-зомбылықтың жолы қатаң кесілуі тиіс. Заң, мемлекет және мен біздің ханымдарымыздың жағындамыз»[11] деп қазақ қоғамындағы әйел рөлінің әрқашан жоғары болатын айтқан болатын. Слайд 6 Статистикалық зерттеулерге қарағанда, бүгінде әйелдердің жалақысы ерлердің жалақысының 61 пайызын ғана құрайтынын көруімізге болады. Мұның басты себебі әйелдердің жалақысы төмен жұмыс орындарында көптеп жұмыс жасайтындығы дәлел бола алады. Отбасының, әйелдер мен балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаумен айналысатын 300-ге жуық үкіметтік емес ұйымдар мен қоғамдық бірлестіктер, оның ішінде 150-і әйелдер әлеуметтік маңызы бар мәселелерді шешуге белсенді қатысуда [12]. Қазіргі таңда Қазақстандағы гендерлік үдерістердің нақты жағдайын билік саласындағы әйелдердің құрамына талдау жасау арқылы көз жеткізуге болады. Қазақстан үкіметі әйелдердің саясаттағы рөліне шешім қабылдау деңгейінде ерекше көңіл бөледі. ҚР парламенті жоғарғы және төменгі палатасының 23%-ын, жергілікті өкілетті органның (маслихат) 22%- ын әйел-депутаттар құрайды. Нақты айтар болсақ, Парламент Мәжілісінде 107 депутаттың 26-сы әйел азаматшалар құраса 24 пайызын құраса, Сенатта бұл көрсеткіш әлдеқайда төмен екенін көруімізге болады– 47 депутаттың үшеуі ғана әйелдер. Бұл депутаттардың жалпы санының 5 пайызын құрап отыр. Өткен шақырылыммен салыстырғанда Парламент Мәжілісіндегі әйелдер саны 7 адамға, ал Парламент Сенатында 1 адамға артқанын көруімізге болады. Облыстық мәслихаттардағы, сондай-ақ Нұр-Сұлтан мен Алматы қалаларында депутаттардың саны артты. Мемлекеттік қызметте әйелдердің – 56%, оның ішінде басшылық қызметінде – 41%, сот қызметінде – 51%, сондай-ақ елші қызметінде – 5 әйел қызмет етеді [13]. Осылайша, біз елеусіз болса да, шешім қабылдау деңгейінде әйелдер санының артуына оң тенденцияны байқап отырмыз, сонымен қатар министрліктердегі, ведомстволардағы және өңірлердегі басшылық құрамындағы әйелдер үлесі де кеңейіп келеді. Слайд 7 Зерттеулер 2016 жылғы мамырдан қазанға дейін Астана, Алматы қалаларында және еліміздің бес өңірінде, соның ішінде ауылдық округтерде жүргізілді. Сауалнамаға 18-60 жас аралығындағы 1500 респондент қатысты. Жүргізілген сауалнама нәтижелері бойынша адамдардың көпшілігі елдегі гендерлік теңсіздік әлі де бар деп санайды. Өз кезегінде, әйелдер жабық теңсіздікті байқайды, ер адамдар бұл мәселе көбінесе алыс деп санайды. "Қазақстандық қоғамда гендерлік теңсіздік әлі де бар деп санайтындардың көпшілігі үй жұмысы, балаларға күтім жасау және қарт туыстарға қамқорлық жасау сияқты салаларды көрсетті. Бұл қазақстандық ерлердің үй жұмысына және қамқорлық функциясын орындауға нашар қатысуы туралы бұрыннан келе жатқан пікірді растайды", - деп санайды зерттеушілер. Сонымен қатар, респонденттердің гендерлік теңсіздік жоқ деп санайтын себептерін біле отырып, көпшілігі "бұл менің жеке пікірім"жауабын таңдады. Гендерлік теңсіздік тарихи қалыптасқан дәстүр деп санайды. Ал қазақстандықтардың гендерлік саясат туралы хабардар болуына келетін болсақ, онда 47,2% - ы БАҚ - тың ақпарат көзі, 20,2% - ы Интернет және тек 9,1% - ы білім беру жүйесінің арқасында ақпарат көзі деп санайды. Сауалнама барысында неке тақырыптары қозғалды. Осылайша, респонденттер ерлер ушін 26-30 жыл, ал әйелдер үшін 20-24 жыл болған кезде некеге тұрудың ең оңтайлы жасы деп санады. Дәл осы жаста, көпшіліктің пікірінше, адамдар отбасылық міндеттерді орындауға дайын. "Тағы да біз қазақстандықтардың неке жасына қатысты стереотиптік түсінігін көріп отырмыз, ол кезде ер адам жасы ұлғайып, әлеуметтік тұрғыдан қалыптасқан, ал әйел адам, ең бастысы, жас болуы керек", - дейді зерттеушілер. Қазақстандықтардың "қалыңдықтарды ұрлау" дәстүрі туралы пікірін қарастыра отырып, 43,1% - ы полицияға көмек сұрап жүгінетін еді, 20,8% - ы жағдайды татуластырып, 5% - ы жағдайды мүмкін және рұқсат етілген деп есептей отырып, материалдық және моральдық залалдың орнын толтыруға сенетін еді. "Сонымен қатар, ауыл тұрғындарының арасында бұл жағдайға көнгендер көп", - деп атап өтті мамандар. Баланы тәрбиелеу мәселесіне келетін болсақ, 90,5% - ы ата-ананың екеуі де мұны істеуі керек деп айтты және тек 0,8% - ы тәрбие-бұл әйелдің міндеті деп жауап берді. Сонымен бірге, респонденттердің 71,1% - ы үй тапсырмасының көп бөлігін анасы мен әйелі орындауы керек деп санайды. Респонденттердің көпшілігінің пікірінше, көбінесе әйелдер мен олардың балалары зорлық-зомбылықтың құрбаны болады. Тек 2,8% еркектерге қатысты зорлық-зомбылық орын алады деп санайды. Өз кезегінде қазақстандықтар зорлық-зомбылықпен ең алдымен мемлекет (39%), 28% - полиция, 22% - азаматтық қоғам және 11% - ы күресу керек деп есептейді. Осылайша, осы және басқа да көптеген сұрақтарға жауаптар негізінде зерттеушілер бүгінгі таңда гендерлік теңсіздік мәселесі әлі де орын алады деген қорытындыға келді. Жағдайды жақсы жаққа өзгерту және гендерлік саясатты белсенді дамыту үшін халықтың барлық топтарымен түсіндіру жұмыстарын белсенді жүргізу, БАҚ-та гендерлік проблематиканы өзектендіру, жастармен де, ересектермен де оқыту семинарларын өткізу қажет. Сондай-ақ, ерте жыныстық тәрбиеге көңіл бөлу, мектептерде "гендерлік білім негіздері" курсын енгізу және "Қазақстан Республикасында гендерлік теңдікке қол жеткізу Стратегиясының"негізгі ережелерін қайта қарау. жүктеу/скачать 26,3 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|