Геологиялық бөлім

Тектоникалық тұрғыдан Шығыс Төрткөл кен орнының ауданы Каспий маңы ойпатының шығыс аспаптық бөлігінде орналасқан, ол Орал геосинклиналдық аймағынан Ащысай және Солтүстік Көкпекті ақауларымен бөлінген.

Геологиялық дамудың тән белгілерінің бірі-аумақтың қарқынды төмендеуі және қуатты шөгінді қабаттың пайда болуы (7-10 км). Бұл қалыңдықтың негізгі бөлігі-тұз асты кешені, оның ішінде Кембрий іргетасының беті мен күнгүр деңгейіндегі галогендік жауын-шашынның табаны арасында орналасқан шөгінділер 

Тұз асты шөгінділерінің беті батысқа қарай Моноклиналды түрде батады, Ащысай ақауының жанында 2,0-2,5 км-ден Беттау күмбезінің меридианында 5,5-6,0 км-ге дейін.

Көрсетілген моноклиналь шегінде бірқатар оқшауланған сатылар бөлінген. Соңғысы төменгі горизонттарда айқынырақ көрінеді және қуыстың орталық бөлігіне дәйекті түрде батырылады. Шығыстан батысқа қарай Шығыс Төрткөл, Кеңқияқ, Қоздысай және Шұбарқұдық сатыларының жүйелері бөлінеді, олардың шегінде тұз асты горизонтының шатыры тиісінше: 3-3,5 км, 3-4 км, 4-5 км және 5 км-ден төмен тереңдікте орналасқан. Кеңқияқтың солтүстігінде Талдышоки, Остансук, Солтүстік Остансук және Байжарық құрылымдарының батыс шекарасы бойында бұзушылықпен шектелген Остансук иілісі біршама оқшауланған. Солтүстігінде ол Ақтөбе периклинальды иілуіне тікелей іргелес. Тектоникалық қадамдар көбінесе жарылғыш бұзылулармен қиындайды.

Шығыс Төрткөл кезеңінің ерекшеліктерінің бірі-қуатты карбонатты массивтердің дамуы, олар өз кезегінде брахиантиклинальды типтегі үлкен көтерілістермен қиындайды.

Шығыс Төрткөл кен орны Подольск-Гжель жыныстарынан тұратын кең карбонатты массивтің жоғарғы бөлігімен шектеседі. Бұл массивтің құрылымын төменгі горизонттар бойынша сейсмикалық барлау жұмыстарының мәліметтері бойынша бағалауға болады. Құрылымдық картада окско-Кашир жасындағы жыныстардың төменгі карбонатты қалыңдығының табаны бойынша ол № 4 және № 5 ұңғымалар ауданында локализацияланған. Төменгі карбонатты қалыңдықтың шатыры бойынша изогипспен минус 3200 м контурланған екі жергілікті қойма белгіленеді, олардың солтүстігі № 4 және № 5 ұңғымалар ауданында орналасқан, оңтүстік қойма № 18 ұңғыма ауданында белгіленеді .

Мозаикалық сурет изогипс көлденең қалады, ол тау жыныстарының жоғарғы карбонатты қалыңдығының құрылымын сипаттайды. Жоғарғы карбонатты кешеннің табаны бойынша Шығыс Төрткөл көтерілуінің Солтүстік қоймасы № 4 және № 10 ұңғымалар ауданында орналасқан; Оңтүстік қоймасы № 18 ұңғыма ауданында белгіленеді.

Гжель деңгейіндегі сульфатты-карбонатты жыныстармен карбонаттан жоғары қалыңдықтағы терригенді жыныстарды ауыстыру кезінде қатты тығыздық шекарасын бекітетін жоғары кесінді шатырының құрылымдық картасында Шығыс Төрткөл көтерілісінің ұзын осі бойымен ұзындығы 28 км және тау жыныстарының карбонатты массивінің денесінде пайда болған субмеридиондық созылудың брахиантиклинальды қатпары болып табылады. Ол екі жергілікті көтерілуден тұрады. № 50 ұңғыма ауданындағы Солтүстік минус 2300 м изогипспен қоршалған, минус 2500 м жабық изогипс бойынша оның өлшемдері 10,5 х 5,5 км құрайды. Оңтүстік көтерілу қоймасы 50 м төмен орналасқан және № 19 ұңғыма ауданында минус 2350 м изогипспен қоршалған. Изогипс бойынша көтерілу мөлшері минус 2500 м 9,5 х 4 км құрайды.

Бұрғылау арқылы зерттелген бөліктің көтерілу амплитудасы шамамен 250 м, оның батыс қанаты шығысқа (4-7 м) қатысты тік (8-10 м). Жалпы, тау жыныстарының карбонатты массивтерінің шекараларымен байланысты барлық горизонттарда құрылымдық формалардың тұқым қуалаушылығы, көтерілудің жоғары амплитудасы және олардың едәуір мөлшері сақталады. Тек күнгүр деңгейіндегі шөгінділердің табаны бойынша, аумақ шегінде 15-тен 600 м-ге дейін өзгеретін тұз астындағы терригендік тау жыныстарының қуатының күрт айырмашылығына байланысты көтерілудің құрылымдық жоспары бұзылған сияқты.

Солтүстік көтерілу қоймасы шығысқа қарай аздап жылжиды және № 5 және № 8 ұңғымалар аймағында минус 1850 м изогипспен қоршалған.

Құрылымдық карталар 284 өндіруші және барлық барлау ұңғымаларының стратиграфиялық бөлшектеу деректерін қолдану негізінде КТ-I және КТ-II шатырлары бойынша сызылды. Құрылымның жалпы формасы кт-I, сондай-ақ КТ-II антиклинальды оңтүстік және Солтүстік күмбездерімен, ортасында бір ершігі бар. Антиклиналдың ұзын осінің бағыты шығысқа қарай 25º ауытқуымен солтүстікке бағытталған.

Кт-i құрылымы: шатырдың құрылымдық жоспары бойынша Оңтүстік күмбез қоймасының абсолютті белгісі минус 2330 м, жабылатын изогипстің абсолютті белгісі минус 2500 м, жабық изогипстің ауданы 9,38 км х 4,38 км, құрылымның биіктігі 170 м; бұл көтерілудің батыс қанаты тік, қабаттардың құлау бұрышы 10°, шығыс қанаты жұмсақ, құлау бұрышы 7°қабаттар. Солтүстік күмбез қоймасының абсолюттік белгісі минус 2260 м, жабылатын изогипстің абсолюттік белгісі минус 2500 м, жабық изогипс бойынша ауданы 11,25 км x 5,38 км, биіктігі 240 м. Бұл көтерілу құрылымының қанаттары негізінен бір-біріне симметриялы, қабаттардың түсу бұрышы шамамен 9°.

КТ-II құрылымы: шатырдың құрылымдық картасы бойынша Оңтүстік қойманың абсолютті белгісі минус 3110 м, тұйық сызықтың абсолютті белгісі минус 3380 м, тұйық изогипстің ауданы 12,75 км х 5,38 км, құрылымның биіктігі 270 м. құрылымның батыс қанаты Шығысқа қарағанда тік: батыс Қанат қабаттарының құлау бұрышы шамамен 10°, шығыс Қанат қабаттарының құлау бұрышы қанаттар шамамен 7°. [1,2 Парақ] Солтүстік қойманың абсолютті белгісі минус 3050 м, тұйық сызықтың абсолютті белгісі минус 3380 м, тұйық изогипс бойынша ауданы 11,63 км х 5,5 км, құрылымның биіктігі 330 м. Екі қанат негізінен симметриялы, ал қабаттардың түсу бұрышы шамамен 10°.