Халықаралық ғылыми-көпшілік журнал Международный научно-популярный журнал

107
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
нутые результаты и их соответствие требованиям 
образовательных  услуг,  современного  рынка  тру-
да;  навыки  толерантного  отношения  к  мнениям 
и  взглядам  коллег,  культурного  диалогического 
общения [5, с. 25-32]. Перечисленные условия со-
ответствуют критериям профессиональной компе-
тентности магистра. 
При проектировании модульной  образователь-
ной  программы  специальности  взаимодействие  с 
работодателями предполагает согласование с ними 
следующих  вопросов:  формулировка  цели  (мис-
сии)  программы  и  результатов  обучения  по  ней: 
какой конкретный «продукт» предполагается полу-
чить по окончании обучения; к каким видам дея-
тельности и к решению каких профессиональных 
задач будет подготовлен выпускник, какие профес-
сиональные действия и на каком уровне он будет 
способен совершать; формулировка компетенций, 
которые должны быть сформированы у магистран-
та  в  процессе  обучения;  соотнесение  формируе-
мых в процессе подготовки компетенций с необхо-
димым набором изучаемых дисциплин, практик и 
разработка  соответствия  требуемых  компетенций 
и  формирующих  их  составных  частей  образова-
тельной программы. Для этих целей ежегодно на 
кафедре  планируются  и  проводятся  семинары  с 
работодателями о проблемах и совершенствовании 
модульной образовательной программы по специ-
альности «Физическая культура и спорт». 
Учитывая  Общеобязательный    государствен-
ный  стандарт  (Магистратура)  (  приказ  №1080 
от  23.08.2012  г.)  и    типовую  учебную  программу  
(Приложение  №  169),  требования  работодателей 
при обсуждении проекта модульной образователь-
ной  программы,    предложения  и  замечания  при 
экспертизе работодателей  была составлена предо-
ставляемая модульная образовательная программа.
На  основе  анализа  вышеперечисленных  науч-
ных  исследований,  документов,  содержащие  ре-
комендации  по  структуре  подготовки  магистров 
для сферы физической культуры и спорта, опроса 
магистров, выпускников, работодателей были раз-
работаны    и  выделены  компетенции  для  опреде-
ления структуры и содержания  по специальности 
6М010800-Физическая культура и спорт. 
Для  магистра  педагогических  наук    по  специ-
альности Физическая культура и спорт  были выде-
лены следующие специальные компетенции (далее 
-СК):
  СК-1.Технологии  обучения  в  профессиональ-
ном  образовании  физической  культуры  и  спорта- 
быть  способным  к  проведению  анализа  и  пред-
ставлять интегративную информацию по вопросам 
теории и методики физической культуры и спорта, 
творчески  решать  современные  научные  пробле-
мы, а также практические задачи в сфере физиче-
ской культуры и спорта.
 СК-2. Научно - практические основы физиче-
ской культуры и спорта высшего учебного заведе-
ния - использовать научные и практические знания 
по физической культуре и спорта в преподаватель-
ской деятельности высшем учебном заведении          
СК-3. Менеджмент  в сфере физической культу-
ры и спорта- быть способным внедрять в практику 
отечественные и зарубежные опыты управления , 
использовать  современные  информационно-  ком-
муникационные  технологии  в  сфере  физической 
культуры и спорта
СК-4.Медико-биологические  технологии  в 
спортивной науке- быть способным применять на 
практике    медико-биологические  измерения  для 
обеспечения качества тренировочного процесса и  
использовать особенности возникновения  различ-
ных психофизиологических состояний в результа-
те активной мышечной деятельности.
СК-5.  Научно-исследовательская  работа  маги-
странта -уметь анализировать полученные резуль-
таты в ходе научно - исследовательской работы в 
виде законченных разработок (статьи, тезисы, от-
чет  и  НИР);  владеть  современными  инновацион-
ными технологиями, используемые в области ФК 
и С
СК-6.  Рекреационная  деятельность-  обладать 
высоким  уровнем  знаний  в  области    рекреацион-
ной  деятельности    новейшими  теориями,  интер-
претациями, методами и технологиями и   исполь-
зовать  современные информационные технологии 
в проектировании физкультурно-спортивного про-
цесса.
СК-7. Статистические исследования в ФК- при-
менять анализ и статистическую обработку в  на-
учно-исследовательской работе  и владеть данны-
ми физиологических возможностей человека  при 
мышечной деятельности .
СК-8.  Педагогическая  практика-  примененять 
теоретические знания в решении профессиональ-
ных  задач;  закреплять  и  углублять  практические 
умения и компетенции в организации педагогиче-
ской,  тренерской,  рекреационной,  культурно-про-
светительской  деятельности  в  сфере  физической 
культуры и спорта.
Необходимо  отметить  вышеперечисленным 
специальным компетенциям модулей  были вклю-
чены  15  дисциплин.  Представлены  описания 
некоторых  дисциплин    модулей  и  специальных 
компетенций,  формируемых  в  рамках  изучаемых 
дисциплин. 
  В  таблице  указаны  только  дисциплины  спо-
собствующие   формированию специальных  ком-
петенций    магистра педагогических наук специ-
альности «Физическая культура и спорт» (таблица 
на след. стр.)
Целью  дисциплины  «Методика  и  технология 
физического воспитания» являются  анализ и пред-
ставлять интегративную информацию по вопросам 
теории и методики физической культуры и спорта; 

108
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
быть  способным    творчески  решать  современные 
научные проблемы и практические задачи; проекти-
ровать оперативное и стратегическое прогнозирова-
ние в области физической культуры и спорта (СК-1).
Дисциплина  «Гендерные  отношения  в  спорте»  
поднимает проблемы гендерных отношений в спор-
те , которые обозначает анатомо-морфологические 
особенности людей принадлежащих к разным по-
лам (по большей части это первичные и вторичные 
половые  признаки)  и  спорт    является  важнейшим 
фактором,  который  поддерживает  традиционную 
концепцию  мужского  превосходства,  в  последнее 
время оспариваемую женщинами (СК-1).
Дисциплина  «Научно  -  практические  основы 
физической  культуры  и  спорта  высшего  учебно-
го  заведения»  охватывает  использование  методик 
и  технологий  научного  исследования    в  области 
физической культуры и спорта, применение в про-
фессиональной  деятельности    результаты    соб-
ственных  научных  исследований  и  выявление  их 
практической значимости. совершенствование раз-
работок программы научно-практических исследо-
ваний (СК-2).              
Курс «Менеджмент  в сфере физической куль-
туры  и  спорта»  рассматривает  примение  в  про-
фесссиональной  деятельности    отечественные 
и  зарубежные  опыты  управления  и  оценивание, 
эффективности  управленческой  деятельности  в 
физкультурно-спортивной организации; организа-
цию углубленной фундаментальной и профессио-
нальной подготовки специалистов к научно-педа-
гогической  и  исследовательской  деятельности  в 
качестве менеджеров и научных сотрудников в раз-
личных звеньях системы управления физкультур-
ными и спортивными организациями  в условиях 
рынка (СК-3).
Таблица – Структура модульной образовательной программы специальности 
6М010800 «Физическая культура и спорт»

109
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
Дисциплина «Биомедицинская этика в физиче-
ском воспитании и спортивной науке»- основные 
исторические этапы развития этики, биомедицин-
ской этики, особенности биомедицинской этики в 
современном  обществе,  использование  основных 
законов  биоэтики  в  практической  деятельности, 
выполнение научных исследований и использова-
ние  их  результатов  в  целях  повышения  воспита-
тельного воздействия на спортсмена(СК-4).
Адаптация  и  двигательная  рекреация-  обла-
дание высоким уровнем знаний в области  рекре-
ационной  деятельности    новейшими  теориями, 
интерпретациями,  методами  и  технологиями;  аз-
рабатывание  комплексные  программы  рекреаци-
онной деятельности для разных групп населения; 
выполнение научных исследований с использова-
нием  современных  технологий  (СК-6)      и  другие 
дисциплины.
Технология  освоения  и  переработки    объемов 
информации умение  квалифицированно анализи-
ровать, комментировать, реферировать и обобщать 
результатов  научных  исследований,  проведенных 
иными  специалистами,  с  использованием  совре-
менных методик и методологий, передового отече-
ственного и зарубежного опыта  (СК-7).
В процессах научно-исследовательской работы 
магистранта (СК-5),педагогической практики (СК-
8), исследовательской практики и написании маги-
стерской диссертации закрепляются и применяют-
ся знания, полученные при изучении дисциплин.                      
Необходимо  отметить,  что  при  разработке 
структуры и содержания модульных образователь-
ных программ по специальности учитывались тре-
бования  работодателей  в  сфере  физической  куль-
туры и спорта, которые  выдвигали своеобразные 
заказы  на  качество  и  виды  трудовых  ресурсов, 
востребованных на рынке труда. Выгода от этого 
процесса для каждой из сторон: работодатель по-
лучает квалифицированные кадры по физической 
культуре и спорту, в которых испытывают необхо-
димость (учителя, преподаватели физической куль-
туры  и  спорта,  тренеры,  методисты,  спортивные 
менеджеры и другие), без собственных вложений 
и  средств  на  их  образование;  у  выпускников-ма-
гистров  появляются  возможность  непрерывного 
профессионального роста; на замену рынку акаде-
мических знаний приходит рынок компетенций и 
соответствующих квалификаций. 
Структура и содержание модульных образова-
тельных  программ,  ориентированных  на  компе-
тентностную  модель  специалиста  по  физической 
культуре и спорту, это  преодоление разрыва между 
конечными результатами образования и современ-
ными требованиями с необходимостью постоянно-
го совершенствования.
Литература
1. Микуляк О.П., Матвеев Г. П., Костюченко М. П. и др. Модульная технология обучения - Донецк: ТОВ 
«Юго-Восток, Лтд», 2002. - 246с
2. Джарасова Г.С., Асаинова А.Ж. Структура модульной образовательной программы подготовки ма-
гистров информатики-Астана: Вестник ЕНУ им.Л.Н.Гумилева,2015 №3(106), 128-134 с.
3.  Зимняя  И.А.  Ключевые  компетентности  как  результативно-целевая  основа  компетентностного 
подхода в образовании. – М.: Исследовательский цент проблем качества подготовки специалистов. 2004. 
– 42 с
4. Тахохов Б.А., Отиева Р.Г. Индивидуализация обучения в современной высшей школе //Вестник Се-
веро-Осетинского государственного университета имени Коста Левановича Хетагурова. 2012. № 2. С. 
156-162. 
5. Воронин В.Н., Коростелев А.А. Системный подход к управлению качеством подготовки будущих 
специалистов //Известия Самарского научного центра Российской академии наук. 2008. № S10. С. 25-32. 

110
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
ӘОЖ: 796:07
Сейдахметов Ермек Ергешович
доцент,   Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ,   dene-tarbiesi@mail.ru
Ибраев Абилкасим Зейдинович
аға оқытушы,  Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ, Түркістан қаласы
ДЕНЕ МӘДЕНИЕТІНІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖӘНЕ  САУЫҚТЫРУ НЕГІЗДЕРІ
Түйін. Мақалада сауықтыру дене мәдениетінің теориялық-әдістемелік негіздері қарастырылады. Спорттық 
жаттығулар таңдаған спорт түрінде барынша жоғары нәтижелерге жету үшін дене жүктемелерін пайдалануды 
қарастырса, сауықтыру дене мәдениеті дене жұмыс қабілеттілігін арттыру және денсаулықты сүйемелдеу мақса-
тында қызмет етеді. 
Кілтті  сөздер:  Денеге  білім  беру,  дене  дамуы,  дене  дайындалғандығы,  функционалдық  дайындық,  бейімделу, 
функционалдық жағдай, еңбекке жарамды.
Резюме.  В статье рассматривается теоретико-методические основы оздоровительной физической культуры. 
Спортивная тренировка предусматривает использование физических нагрузок в целях достижения максимальных 
результатов в избранном виде спорта, а оздоровительная физическая культура в целях повышения или поддержания 
уровня физической дееспособности и здоровья. 
Ключевые слова: Физическое образование, физическое развитие, физическая подготленность, функциональная 
подготовленность, адаптация, функциональное состояние, деесособность.
Abstract. In article teoretiko-methodological basis of physical culture. Sports training involves the use of physical activity 
in order to achieve maximum results in the chosen kind of sport, health and physical education to improve or maintain the level 
of physical capacity and health. 
Keywords: Physical education, physical development, physical podjetnost, functional readiness, adaptation, functional 
state, deeconomy.
Сауықтыру  жаттығуларының  спорттық  жат-
тығудан елеулі  айырмашылығы бар.  Егер спорттық 
жаттығу таңдаған спорт түрі бойынша максималь-
ды нәтижеге жету мақсатында дене жүктемелерін 
пайдалануды қарастырса, сауықтыру жаттығулары 
дене қозғалысы сапалары мен денсаулықтың дең-
гейін сүйемелдейді. 
Сауықтыру дене мәдениетінің негізгі бағыты 
ағзаның қызметтік (функционалдық) жағдайы мен 
дене  дайындығын  арттыру  болып  табылады.  Де-
генмен,  айтарлықтай  сауықтыру  әсерлігіне  жету 
үшін дене жаттығулары елеулі қуат жұмсаумен қа-
тар жүруі және ұлпаларға оттегі жеткізуді қамта-
масыз  ететін,  тыныс  алу  және  қан  айналу  жүйе-
лерінің жоғары деңгейдегі аэробты бағыты болуы 
тиіс.
Сауықтыру  бағытындағы  дене  жаттығула-
рының  әсерлілігі  шұғылданудың  мерзімділігімен 
және  ұзақтығымен,  қарқындылығымен  және  пай-
даланылатын  дене  жаттығуларының  сипатымен, 
жұмыс және демалыс режимімен айқындалады.
Сауықтыру бағытындағы дене мәдениеті бой-
ынша  шұғылдану  сабағы  адамға  дұрыс  әсер  етуі 
үшін бірқатар мына әдістемелік ережелерді сақта-
уы қажет.
1. Жүктеменің қарқыны мен ұзақтығын біртін-
деп  өсіру.  Бастапқы  жаттыққанының  төмендігі-
не  байланысты  толықтыру  күйіне  жеткен  деңгейі 
қатынасын  3-5%  құрауы  тиіс,  ал  жоғары  көрсет-
кіштерге жеткеннен кейін бұл көрсеткіш аз бола-
ды. Ағзаға күш түсірмей, керісінше оған бейімде-
луге  мүмкіндік  беріп  жүктемені  біртіндеп  өсіріп, 
барынша ұзақ және күрделі тапсырмаларды мына 
келесі әдістермен орындап шығуға болады:
-  сабақтың жиілігін арттыру;
-  сабақтың созылу ұзақтығын арттыру;
сабақ  тығыздығын  арттыру,  яғни  кеткен 
уақытты  тек  дене  жаттығуларын  орындауға  жұм-
сау [1,2].
Шамамен  бірінші  сабақтарда  оның  тығыз-
дығы  45-50%  тең,  ағзаның  дене  жаттығуларына 
төселуіне  қарай  сабақтың  жалпы  уақытының  70-
75% жетуі мүмкін;
-  дене жаттығулары орындалатын сабақтың 
қарқындылығын арттыру;
-  әртүрлі  бұлшық  ет  топтарына,  барлық 
буындарға  және  ішкі  органдарға  әсер  ету  үшін 
шұғылдануда пайдаланылатын дене жаттығуларын 
біртіндеп ұлғайту;
-  қозғалыстың  амплитудасымен  күрделілі-
гін арттыру;
-  сабақты дұрыс құру. Көңіл күйі, ауа райы, 
шұғылданушылардың  дайындық  дәрежесіне  бай-
ланысты қыздырынуды, сабақтың негізгі және қо-
рытынды бөлімін арттыруға немесе азайтуға бола-
ды.
2.  Қолданылатын  құралдардың  әртүрлілігі. 
Дене  жүктемелері  сапасының  әртүрлілігі  үшін 
барлығы  7-12  жаттығу  жеткілікті,  бірақ  олардың 
бір-бірінен  айтарлықтай  айырмашылығы  болуы 
тиіс.  Бұлшық  еттің  үлкен  санын  жұмысқа  қоса-
тын жан-жақты жаттығудың  тиімді құралдарына 

111
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
жүгіру, шаңғымен жүру, суға жүзу, ырғақты гимна-
стика және т.б. жатады.
Сауықтыру 
жаттығуының 
мазмұнына 
төзімділікке  арналған  жаттығулар  кіруі  тиіс  (тізе 
бүгіп отыру, белтемірде немесе гимнастикалық қа-
бырғада тартылып тұрып аяқты көтеру, шалқалап 
жатып,  денені  көтеріп  отыру  және  т.б.),  омыртқа 
желісі, қол және аяқ буындары үшін, сонымен бір-
ге дене қимылын ауыстыру жаттығулары (кеудені 
оңға, солға, алға және артқа төмен еңкейту).
3.Сабақтың жүйелілігі. Дене жаттығуларымен 
жүйелі  шұғылдану  ағзаның  барлығына  дерлік, 
оның  органдары  мен  жүйелеріне  пайдалы  әсер 
етеді. Мысал ретінде,  1-кестеде дене жүктемесінің 
жүрек  қантамырлары  жүйесіне  тиімді  әсері  көр-
сетілген.
Жаттыққан  және  жаттықпаған  адамдардың 
жүрек қан тамыры жағдайындағы  айырмашылық.
Көрсеткіштері 
 
 
Жаттыққан адамдікі   
Жаттықпаған адамдікі
Анатомиялық параметрлері:
- Жүректің салмағы
- жүректің көлемі
- жүректің капиллялары мен жіңішке 
қан тамырлары
Физиологиялық параметрлері:
- тыныштықтағы тамыр соғу жиілігі
-  тыныштықтағы  қанның  екпінді 
көлемі.
-  Тыныштықтағы  қанның  минуттық 
көлемі
-  систола  кезіндегі  артериалық  қы-
сым
- тыныштықта 1 тәуліктегі жүрек жұ-
мысы
-  тыныштықтағы  қан  тамырынан 
қанның ағуы
-  тыныштықта  жүрек  бұлшық  ет-
терінің оттегі пайдалануы
- қан тамыры қоры
Қанның  максимальды  минуттық 
көлемі
Қан тамырларының жағдайы: 
Мосқал жастағы қан тамырының со-
зылғыштығы 
Перифериядағы капиллярлар саны
Ауруға шалдыққыштық:
- атеросклерозға
- көкірек жабесі
- миокорд инфаркті
- гипертония 
350-500 гр
900-1400мл
саны көп
мин. 60 реттен кем соғады
100мл
мин. 5 литрдан көп.
120-130мм  дейінгі  сынап 
бағаны
5000-10000м/кг
мин. 250 мл
мин 30 мл
үлкен
мин. 30-35 литр
иілгіш, икемді
саны көп
әлсіз
әлсіз
әлсіз
әлсіз 
250-300гр
600-800мл
саны аз
мин. 70-90 рет ұрады
50-70 мл
мин. 3-5 литр
140-160мм сынып бағаны
10000-15000 м/кг
мин. 250 мл
мин. 30 мл
аз
мин. 20 литр
иілгіштігін жоғалтады
аз санды
көрінетіндей
көрінетіндей
көрінетіндей
көрінетіндей
1 кесте. Дене жүктемесінің жүрек қантамырлары жүйесіне тиімді әсері.
Қартаю үдерісінің дамуын тежейтін ағза жүй-
елерінің қызметтік мүмкіндіктерін арттыруға мүм-
кіндік туғызатын тиімді құралы белсенді қозғалыс 
режімі  болып  табылады.  Сауықтыру  мақсатын-
да  әртүрлі  жастағы  адамдар  үшін  қозғалыс  бел-
сенділігінің  келесі  апталық  көлемі  ұсынылады 
(Бүкілодақтық дене мәдениеті ғылыми зерттеу ин-
ституты 1987ж):
- мектепке дейінгілер  - 21-28 сағат;
-мек теп оқушылары – 14-21 сағат;
- арнайы орта оқу орны оқушылары – 10-14 сағ;
- ЖОО студенттері – 10-14 сағат;
- қызметкерлер – 6-10 сағат.
Шетел ғалымдарында (Н.Меллерович, В.Мел-
лер, 1978ж) қозғалыс белсенділігінің жеткіліксізді-
гінен іс жүзінде дені сау адамдарда пайда болатын 
ерте ауру белгілері және денсаулығына байланысты 
шағымдар саналып шығады [3,4].
Қозғалыс белсенділігі, дене жүктемелері бейім-
деу-реттегіш механизмдерді жетілдіруге, жаттықты-
руға әкелетін бірқатар күшті әсерлерді қозғайды:
1/  үнемдегіштік  күшті  әсері  (жұмыстың  от-
тегілік  құнының  төмендеуі,  жүректің  барынша 
үнемді қызметі);
2/  антигипосикалық  күшті  әсері  (ұлпаларды 
қанмен жабдықтауды жақсарту, өкпе ауа тазартуы-
ның  үлкен  диапазоны,  митахондрилер  артуы  және 
т.б.);

112
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
3/  стресске  қарсы  күшті  әсері  (гипоталамоги-
пофизарлық жүйелер және т.б.);
4/  генореттеуіш  күшті  әсері  (көптеген  белок-
тардың синтезін күшейту, жылдамдату, жасуша ги-
пертрофиясы және т.б.);
5/  психикалық  қуаттандыруға  күшті  әсері 
(ақыл-ой  жұмыс  қабілеттілігінің  өсуі,  жақсы 
сезімнің басым болуы және т.б.);
Бұл  күшті  әсерлер  кешенінің  барлығы  ағза-
ның  сенімділігін,  тұрақтылығын  арттырады  және 
өмір  сүру  ұзақтығының  артуына,  тез  қартаюдың 
алдын алуға  мүмкіндік туғызады.  Қозғалыс бел-
сенділігі әр адамдарда немесе бір адамда әртүрлі 
және кезеңдері жеке ерекшеліктеріне және денса-
улық жағдайына, әлеуметтік жағдайына және өмір 
режіміне қарай түрленеді.Көпшіл ік мамандар дене 
жаттығуларымен  оттегінің  қатысуымен  биохими-
ялық реакция кезінде, яғни аэробты режімдеу пай-
да болатын жұмысқа қажетті қуат күшінің тамыр-
дың дұрыс соғуы сәтіндегі шұғылдануды ұсынады. 
Мұндай жаттығулар жүрек-қан тамыры қызметін-
дегі бұзылудың пайда болу қауіптілігін іс жүзінде 
жояды. Физиологтардың мәліметі бойынша адам-
ның  денсаулық  жағдайымен  жасына  қарай  ЖСЖ 
мин. 100-ден 170-180 рет соғудан артатын жүкте-
ме кезіндегі сауықтыру бағытындағы жаттығу ба-
рынша әсерлі болады екен. ЖСЖ ауытқушылығы 
өте дербес, дегенмен ЖСЖ минутына 120-130 рет 
соғуы шұғылдануды жаңа бастағандардың жаттығу 
зонасы  (аймағы).  Мосқал  тартқан,  денсаулығы 
әлсіреген  немесе  жүрек-қан  тамыры  жүйесінде 
ауытқушылығы бар адамдардың шұғылдану кезін-
дегі тамыр соғу жиілігі минутына 120 рет соғудан 
аспауы  тиіс.  ЖСЖ  минутына  130-140  рет  соғуы 
кезіндегі жаттығу шұғылдануды жаңа бастағандар 
үшін жалпы төзімділікті және дайындығы барлар 
үшін төзімділікті сақтауды қамтамасыз етеді. Аэ-
робты  мүмкіндік  пен  жалпы  төзімділікті  дамыту 
үшін максимальды жаттығу әсері ЖСЖ минутына  
144-тен  156  рет  соғуына  дейінгі  жаттығу  кезінде 
байқалады. Дене жаттығуларын пайдалану кезінде 
үйлесімді  сауықтыру  әсерімен  қамтамасыз  ететін 
шешуші жағдай ағзаның қызметтік мүмкіндіктері-
не жүктеме мөлшерінің сәйкестігі болып табылады. 
Әртүрлі жастағы және денсаулық жағдайы әртүрлі 
адамдар  үшін  дене    жаттығуларымен  шұғылдану 
кезінде минутына жүректің соғуы жиілігінің үлгісі 
ұсынылады.
2-кесте
Жас мөлшері 
 
 
 
 
Денсаулық жағдайы
 
 
 
 
 
Бұзылмаған 
 
Кейбір ақауымен
18-55 
 
 
 
120-180 рет 
 
110-150 рет
35-60 
 
 
 
100-150 рет  
 
100-130 рет 
60-75 
 
 
 
100-130 рет 
 
90-110 рет
* 30 жастан кейін қан тамыры соғуын минутына 180 рет соғуға тек дене жаттығуларымен үзіліссіз шұғылда-
нып жүрген адамдар ғана жеткізе алады.
Жүктемені уақытпен  мөлшерлеудің төменде-
гідей әдістері қолданылады:
1/  қатынастық қуатымен (ОМП % , PWC max 
%);
2/  жаттығуды  қайталау  санының  абсолюттік 
және қатынастық мәнімен (қайталау саны, макси-
мальды қайталау санына %);
3/ Физиологиялық параметрлердің мөлшеріне 
(ЖСЖ, қуат шығыны);
4/ Субъективті сезінуіне.
Дене  жүктемесінің  қуатының  қатынастық 
мәнін  мөлшерлеу.  Сауықтыру  жаттығуында  ұсы-
нылған  қуаттың  көлемі  (диопазоны)  жеткілікті 
дәрежедегі  кең  ауқым  шегінде  40-90%  ОМП  (от-
тегіні  максимальды  пайдалану)  құрайды.  Жүрек 
соғуы  (жирылуы)  жиілігі  бойынша  мөлшерлеу. 
Жүктемені оттегінің максимальды пайдалану дең-
гейін есепке алып тәртіп белгілеу (регламентация-
лау) немесе дене мәдениетінің жалпы көпшіліктік 
формаларын  пайдалану  жағдайында  максималь-
ды  жұмыс  қабілеттілігі  барынша  қиын  болады. 
Мамандар қажетті нәтижені алу үшін шұғылдану 
кезінде қуаттың ең аз шығындалуы 300-500 ккало-
рияны құрауы тиіс деп санайды. Аз ккалориялық 
шығынмен ұсынылған сауықтыру бағдарламалары 
тиімді болмайды. Дені сау болып қалу үшін әрбір 
адам  күнделікті  бұлшық  ет  күш  салуының  есебі-
нен  кемінде  1200-2000  ккал.  жұмсауы  тиіс  екені 
қарастырылған. 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Әбділлаев Ә.К., Оңалбек Ж.К. Дене мәдениетінің ілімі және әдістемесі.Оқу құралы. Түркістан. 2004ж. (1 
бөлім, 214-217б.).
2. Әбділлаев Ә.К.Дене мәдениетінің ілімі және әдістемесі. Оқу құралы. Түркістан. 2007ж. (2-3-4 бөлімдер, 227-
259б.).
3. Холодов Ж.К., Кузнецов В.С. Теория и методика физического воспитания. Учебное пособие для ИФК.Москва, 
«Академия» .2003 (432-464б.). 
  4. Кузнецов В.С. Теория и методика физической культуры. Москва, изд    центр       «Академия» 2012. (390-395б.)

113
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016

жүктеу/скачать 4,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: