Өмірді сақтандыру саласы бойынша

 

213 

42,0%-ды  құрайды.  Сонда  резидент  еместерге  қайта  сақтандыруға  жиынтық  сақтандыру 

сыйақыларының  кҿлеміне қарағанда 29,6% берілген. 

Қайта сақтандыру. 

Елдер бойынша қайта сақтандырудан түскен 

сақтандыру сыйақыларының құрылымы

6,212,43

2,98

6,98

7,55

13,93

19,87

28,98

11,07

Германия

Бермуд аралы

Швейцария

Ұлыбритания

Швеция

Ресей Федерациясы

Америка Құрама

Штаттары

Қазақстан

Басқа да мемлекеттер

 

Жалпы  сақтандыру  ұйымдарының  шешімімен  келісілген  сақтандыру  сыйақыларының  

соммасы  13545,0  млн  теңгені  құрайды.  Резидент  еместерден  қайта  сақтандыруда 

келісілген сақтандыру сыйақыларының соммасы 2505,8 млн теңгені құрады. 

Қайта  сақтандыруға  берілген  сақтандыру  сыйақыларынң  жалпы  соммасы  негізгі  бҿлігін 

мүлікті сақтандыру бойынша – 93,6 %, ерікті жеке сақтандыру бойынша – 2,0%, міндетті 

сақтандыру бойынша – 4,4 % құрады. 

Сақтандыру тҿлемдерінің жалпы кҿлемі  2007 жылы 8 ай ішінде келтірілген кҿрсеткішке 

сай  26878,8

2

  млн  теңгені  құрады.  Ол  ҿткен  жылға  қарағанда  3,7  есе  ҿскен.  Соған, 

қарамастан қайта сақтандыру бойынша сақтандыру тҿлемдерінің бҿлігі қайта сақтандыру 

ұйымдарына қарағанда 14,2 %(3825,7 млн теңге) құрады.  

Берілген  сақтандыру  тҿлемдерін  қарастырған  кезде  2007  жылдың  1  қыркүйегіндегі 

кҿрсеткіштерге сҽйкес мынаны кҿрсетуіміз керек: 

-

 

міндетті  сақтандыруда  –  транспорт  құралдарының  иелерінің  азаматтық  құқықтық 

сақтандыру  міндеті  бойынша  тҿлемдер  59,1%  (2081,2  млн  теңге)  ,    еңбек 

міндеттемелерін орындау кезінде жұмысшының ҿміріне жҽне денсаулығына қауіп 

тҿндіргені  үшін  жұмыс  берушінің  азаматтық  құқықтық  жауапкершілігін 

сақтандыру  юойынша  –  32,3%(1138,2  млн  теңге),  ҿсіру  шаруашылығы  бойынша 

сақтандыру-7,5%(264,6 млн теңге) болды.  

-

 

Ерікті  жеке  сақтандыруда  –  ауырған  жағдайда  сақтандыру  тҿлемінің  мҿлшері 

72,8%  (1812,2  млн  теңге),  апатты  жағдайда  сақтандыру  13,1%(326,9  млн  теңге) 

құрады. 

-

 

Ерікті мүлікті сақтандыруда – 89,0% (18579,7 млн теңге) сақтандыру тҿлемі басқа 

да  қаржылық  шығындарды  сақтандыруға,  5,5%  (1156,1  млн  теңге)  автомобиль 

кҿлігін сақтандыруда, 3,0% (624,4 млн теңге) жүктерді сақтандыруда жұмсалған. 

2007  жылы  8  ай  ішінде  келтірілген  сақтандыру  тҿлемдерінің  жалпы  соммасының 

ішінде  сақтандыру  тҿлемінің  ең  кҿп  мҿлшері  қаржылық  шығындарға    тҿлемдердің 

жиынтық соммасына қарағанда – 69,1% келеді.  

2007  жылдың  1  қыркүйегіндегі  жағдай  бойынша  Қазақстан  Республикасының  

сақтандыру нарығыннда 41 ұйым (соның ішінде 6 -  ҿмірді сақтандыру бойынша, 10 -  

 

214 

Қазақстан  Республикасының  резиденттері  емес  қатысушыларының  қатысуымен),  14 

сақтандыру брокерлері жҽне 39 актуарилер лицензияландыру қызметін атқарған. 

2007 жылдың тамыз айында Агенттік атынан «‖ Cinco Group Central Asia‖ Сақтандыру 

брокері»  ТОО  сақтандыру  брокерініңи  қызметін  жүзеге  асыру  құқығылицензиясы 

шығарылды.Есепті мезгілде 33 сақтандыру ұйымы «Сақтандыру тҿлемдерінің кепілдік 

қоры» АҚ-ның мүшесі болды. 

Капитал.  2007  жылдың  1  қыркүйегіндегі  жағдайға  байланысты  ұйымның  меншікті 

капиталын сақтандырудың жиынтық мҿлшері 107720,3 млн теңгені құраған.  

Активтер.  2007  жылдың  1  қыркүйегіндегі  жағдайға  байланысты    ұйымның 

активтерінің  жиынтық  мҿлшері  179333,4  млн  теңгені  құрады  бұл  кҿрсеткіш  2006 

жылдың 1 қыркүйегіндегі кҿрсеткіштен 61,3% кҿп болды, соның ішінде: 

Сақтандыру нарығының концентрациясы.  

Қарастырыған мезгілде сақтандыру сыйақылары жҽне сақтандыру тҿлемдері бойынша 

сақтандыру  нарығының  концентрациясының  деңгейінің  ҿсуі  байқалады.  5  ірі 

сақтандыру  компаниясына  54,0%  жиынтық  сақтандыру  сыйақылыры  жҽне  77,9% 

сақтандыру  тҿлемдері  келеді.  Сақтандыру  нарығындағы  жиынтық  активтердің 

мҿлшері  5  ірі  сақтандыру  компанияларында  71613,2  млн  теңгені  құрады.Ол  ҿткен 

жылға  қарағанда  49,6%  кҿп.  Сақтандыру  келісім  шарттары  бойынша  келісілген 

міндеттемелерді қамтамасыз ету үшін сақтандыру ұйымдарының кҿмегімен құрылған 

сақтандыру  резервтерінің мҿлшерінің кҿлемі есепті мерзімде (қайта сақтандыру) жҽне 

қайта сақтандырғанда 62670,8 млн теңгені құрады. Ол 2006 жылдың 1 қыркүйегіндегі 

құрылған 

резервтерге 

қарағыанда 

52,4% 

кҿп. 

Есепті 

мерзімдегі 

қайта 

сақтандырушының сақтандыру резервтеріндегі бҿлігі 31086,4 млн теңгені құрады.  

 

Пайдаланылған ҽдебиеттер: 

1. 2006-07 жж.Республикалық жҽне жергілікті мерзімдік басылымдар 

2. Маянлаева Г.И. «Теория и практика страхового дела» - Алматы 2005 г. 

3. Маянлаева Г.И. «Организация страхового дела в РК» - Алматы, 2000 г. 

4.  Жуйриков  К.К.,  Назарчук,  Жуйриков  Р.  «Страхование:  теория,  практика, 

зарубежный опыт» - Алматы, 2001 г. 

 

ҼОЖ 336.225.673

 

Салықтық бақылау ҥшін салық тӛлеушіні таңдаудағы  

салық жҥктемесі коэфицентінің қажеттігі. 

Тынысбеков А., ОҚО  салық комитеті, Шымкент қ.. 

Шырынбекова С., Мақтаарал аудандық салық комитеті , Жетісай қ.. 

 

Нарықтық қатынастары дамыған елдерде салықтар экономика мен ҽлеуметтік хал-

аһуалын  тұрақты  дамытудағы  реттеушілік  қасиеттері  бюджеттік  қатынастар 

мүмкіншілігіне  тікелей  басқару  ҽдістері  ретінде  қолданады.  Салықтардың  жҽрдемімен 

мемлекет  қоғамдық  қасиеттілік  пен  ресурстар  арасындағы,  оларды  қанағаттандырудағы 

салыстырмалы тепе-теңдікке қол жеткізіледі. Салықтардың арқасында экология жағынан 

зиянды  ҿндірістердің  кеңейуіне  айыппұлдар  мен  шектеулер  енгізе  отырып,  табиғи 

байлықты  тиімді  пайдалануын  қамтамасыз  етеді.  Салықтар  мемлекеттің  ҽртүрлі  даму 

бағдарламасының  даму  мүмкіншілігіндегі  қаржылық  қамтамасыз  ету  жҽне  азаматтардың 

табыстарының деңгейін теңестіру мүмкіншілігіне ие болады. 

 

Салық  ауыртпалығын  жеңілдетуді  жүргізу  ҽртүрлі  меншіктегі  экономиканың  ҿсу 

мүмкіндігін  туғызу  болса,  кҿлеңкелі  экономиканың  қысқарып,  болашақтағы 

экономиканың ҿсімі негізде бюджеттік кірістердегі салық түсімдерін молайту. 

Демократиялық  мемлекеттің  негізгі  белгілерінің  бірі  болып  қоғамда  ҿркениетті 

салықтық  қатынастар  мен  халықтың  барлық  топтарының    салықтың  мҽдениетінің  бар 

болып  саналатындығы  баршаға  мҽлім.  Сол  себептен,  ҿкілетті  жҽне  атқарушы  органдар 

 

215 

салықтық  саясатты  жүргізуші  жҽне  кепілі  мен  бас  идеологы  ретінде  қатысушылардың 

барлық  топтардың  мүдделерін  үнемі  есеп  алып  отыруы  керек.  Қабылданған  салықтық 

құқықтық  заңдардың  іске  асыру  бойынша  кҽсіби  білім  мен  салық  мҽдениет  белгісінің 

тҿмен  болуынан  деп  айтуға  болады.  Нҽтижеде  біз  заңдар  толық  іске  асырылмайтын,  ал 

экономика  кҿлеңкелі  бизнеске  ұшырап  отырмыз.  Кҿлеңкелі  экономиканың  кҿлемі 

ұлғайған сайын салық есебінің кемуінде бюджет кҿздері қысқарылуда. Ҽсіресе жергілікті 

бюджет  жетістіксіздігіне  трансферттік  жабу  бюджет  кҿздерін  молайту  емес  керісінше 

тұтынушы психологиясын туғызуда. 

 

Келесі мҽселе жалпы ішкі ҿнімді ҿлшеуіндегі жаңа пайда болған субъектілік негізгі 

қорлардың  (жеке  меншіктегі  құрылыс  үй  шарушылығы,  шаруашылық  басқа  да 

субъектілер) салық салымы мен алымында жете бағаланды. 

 

Мемлекеттің  де,  салық  тҿлеушілердің  де  мүдделеріне  сҽйкес  үкімет  жҽне  тиісті 

атқарушы  органдар  салықтарды  тҿлеудің  дұрыстығы  мен  уақтылығын  үнемі  бақылап 

отыруы қажет. Салықтық бақылау жүргізудің түрлерімен үлгілеріне мыналар жатады: 

-

 

салық тҿлеушілерді тіркеу есебі мен жеке объектілердің есебі; 

-

 

жүйеге  келтірілген  бақылау  (салықтық  есеп  беру  бойынша  салық  заңдарын 

бұзуды шұғыл анықтау); 

-

 

салық  тҿлеушілердің  моноторингі  (нақты  салық  салынатын  мҿлшерді  анықтау 

үшін  салық  тҿлеушілердің  қаржы-шаруашылық  қызметтерін  зерттеп  отыру  (бақылау) 

жүргізу); 

-

 

салық тҿлеушілер тарапынан ережелердің сақталынуын қадағалап бақылау жасау 

(фискалдық  жадысы  бар  бақылау;  акциздік  тауарлардың  жеке  түрлерін  акциздер  жинау 

шараларымен  таңбалау;  құжаттық  салықтарды  тексеру;  кешенді,  тақырыптық,  қарама-

қарсы, рейдтік; салық кодексіне сҽйкес бақылаудың басқа да түрлері). 

 

Салықтық  бақылаудың  ең  негізгі  ҽдістерінің  бірі  салықтық  тексеру  жүргізу. 

Салықтық тексерулерді жүргізуден алдын салық органы қызметкерлері оған дайындықпен 

шығады.  Ал  дайындық  тексеру  жүргізілуге  тиіс  объектіні  таңдаудан  басталады.  Таңдау 

барысында  салық  тҿлеушінің  соңғы  тексеру  актісін  кҿтеруден  бастап,  оған  қатысты 

барлық сңғы ақпараттарды саралау жүзеге асырылады. 

Қазіргі  кезде  Қазақстан  Республикасы  Қаржы  Министрлігі  Салық  Комитетінің 

салықтық  бақылаудың  жүргізілу  барысында  кҿптеген  ақпараттық  бағдарламалар 

пайдаланылуда.  Сонымен  бірге  енді  іске  қосылатын  салықтық  тексеруді  жүзеге  асыру 

үшін автоматтандырылған салық тҿлеушіні таңдау компьютерлік бағдарламасы жасалуда. 

Бұл    бағдарлама  іске  қосылған  жағдайда  салықтық  тексеруді  жүргізудің  жоспары  сол 

арқылы  жасалады.  Ал  бағдарлама  құрылымын  қарастырсақ  онда  соңғы  бірнеше  жылға 

салық тҿлеушінің жылдық жиынтық табысы, бухгалтерлік балансы, т.б.-мен қатар салық 

жүктемесінің  коэффициенті  кҿрсетілген.  Мұндағы  салық  жүктемесінің  коэффициенті 

қалай  есептелгендігі,  оған  қандай  мҽліметтер  қолданылғандығы  белгісіз.  Салық 

ауыртпалығы  немесе  салықтық  жүктеме  салық  салушыға  қаншалықты  қажет  мҽлімет 

болса, салық тҿлеушілер үшін де оның маңыздылығы ҿте жоғары. Сондықтан да салықтық 

жүктеме  коэффициентін  баршаға  белгілі  нақты  бір  кҿрсеткіштер  кҿмегімен  есептейтін, 

уҽкілетті органдарда бекітілген формула керек. 

Тағы  бір  айта  кететін  жай  салықтық  тексеру  жүргізу  барысында  тексеру  актісі 

салық  органдарында  ҚР  ИСАЖ  (Интегрирленген  Салықтық  Ақпарат  Жүйесі) 

бағдарламасының салық аудитінің электрондық  бақылауы функциясы арқылы жасалады. 

Актіні  жасау  барысында  салық  жүктемесі  коэффициентін  жалпы  жылдық  жиынтық 

табыстың тҿленген табыс салығы кҿлеміне қатынасымен анықталады. 

 

Яғни:   

     ЖЖТ          =  СЖкоэф 

 

 

Табыс салығы    

 

 

216 

Айта  кететін  жай  мұндағы  тҿленген  салық  сомасының  ЖЖТ  қатынасы  салық 

мҿлшері бір болғандықтан үнемі біркелкі нҽтиже береді. Сонда бір салық тҿлеушіге түсіп 

отырған салық ауыртпалығы мен екіншісін салыстыру мүмкін екен. 

Бұл  жағдайда  ҽсіресе  шағын  кҽсіпкерлер  субъектісінің  салығын  есептегенде 

түсінікті.  Ҿйткені  олар  сатудан  түскен  ойнамалы  немесе  еш  шегерімсіз  3%  пайыз  салық 

тҿлейді.  Сонда  олардың  салықтық  жүктеме  коэффициенті  де  үнемі  3-ке  тең  болып 

отырады.  Ал  бізге  қажет  кҿрсеткіш  салық  тҿлеушілердің  арасында  кімге  салық 

ауырпалығы кҿп, кімге аз түсіп отырғандығын кҿрсете алатын болуы керек. Мысалы; ЖК 

Кенжебаев  саудамен  айналысады,  сауда  жасау  орны  50  шаршы  метр,  табысы  жылына 

7000,0 мың теңге кҿрсетсе, ЖК Мамытова ол да саудамен айналысады, сауда жасау орны 

30 шаршы метр, оның да табысы жылына 7000,0 мың теңге. Сонда екеуі де жылына 3% 

пайыз кҿлемінде, яғни, 210,0 оның теңге салық тҿлеп отыр. 

Бұл жерде егер байқасаңыз екеуінің сауда жасау орнының кҿлемі екі түрлі болса да 

тҿлеп отырған салық сомалары бірдей. Ал осы жерде салық салудың ҽділеттілік, жалпыға 

бірдейлік  принциптері  сақталмай  отырғандығын  байқау  қиын  емес.  Бұл  бір  жағынан 

қарағанда  туындайтын  кҿзқарас,  ал  екінші  жағынан  салық  тҿлеушінің  сауда  жасайтын 

орнының  кҿлемі  ғана  емес,  оның  табысына  орналасқан  жерінің  де  немесе  жағрафиялық 

орны да ҿз ҽсерін тигізетіні сҿзсіз.  

Мысалы тұрғындары тығыз орналасқан аймақта сауда айналымы жоғары болатыны 

түсінікті  жай.  Сондықтан  да  салық  жүктемесінің  коэффициентін  есептеу  кезінде  салық 

тҿлеушінің  табыс  алуға  пайдаланылып  отырған  мүліктері,  құрал-жабдықтары,  тіпті 

орналасқан  орны  да  ескере  алатындай  деңгейде  болуы  тиіс.  Барлық  салық  тҿлеушіге 

бірдей  қолдануға  болатын  ҽмбебап  салық  жүктемесінің  коэффициентін  жасау  мүмкін  бе 

деген сұрақ туындайды.  

Ҽрине,  жалпы  салық  тҿлеушілер  салық  жүктемесін  бір  ҽдіспен  есептеу  мүмкін 

емес.  Мемлекет  салық  тҿлеушілерге  бюджетпен  есептесудің  түрлі  жолдарын  таңдау 

мүмкіндігін  беріп  отыр.  Ал  салық  тҿлеушілер  ҽрқайсысы  ҿзіне  ыңғайлы  режимдерді 

таңдайды.  Міне  осы  жерден-ақ  оларға  тиесілі  салық  жүктемелерінің  түрліше 

болатындығын түсіну қиын емес. Басқаша айтқанда салық жүктемесінің салмағы барлық 

салық  режимдерінде  бірдей  болса  салық  тҿлеушілер  үшін  таңдауда  қажет  емес.  Ҿйткені 

салық  жүктемесі  салық  тҿлеушінің кҿңіл  аударатын бірінші  кезектегі  мҽселелерінің бірі. 

Салық жүктемесін есептеу ҽдісі сол себепті алдымен салық тҿлеушілерге түсінікті болуы 

тиіс. 

Салық тҿлеушілердің елеулі бҿлігі ҿздерінің салық міндеттемелерін есептеуі жҽне 

де  салық  органдарына  шағымданудағы  ҿтініштер  жасауы  қисынсыз.  Себебі,  салық 

тҿлеушілер  салықтың  тҿлемдік  мҿлшерін  барынша  тҿмендетуге  тырысады.  Сондықтан 

салық  алынатын  объекті  алдымен  ҽрқашанда  тексерілуі  тиіс.  Салық  тҿлеушілер  ҿз 

мүддесінің пайдасына жасау үшін ҽрқашанда даулы мҽселелерді туғызады, немесе салық 

мҿлшеріндегі  сыбағалы  сыбайластықтарға  да  жол  берілуі  мүмкін.  Осыған  орай  салық 

органдарының  алдында  тұрған  мақсаттаға  қол  жеткізуі  қажеттілігін  бағалау  құқықтық 

құзыретін  күшейтудегі  ҽртүрлі  экономикалық  талдау  ҽдістерін  бақылау  процестерін 

күшейтуге қолдана білу мен құқықтық шараларды салық мәдениетін арттырып жетілуіне 

талап етеді. 

Қазіргі  жағдайдағы  салықтық  бақылауға  жетілдірудің  қажеттігі  тҽжірибе 

кҿрсеткендегі тҿменгі шарттарда байқалады. 

-

 

салықтық  бақылау  субъектісінің  ұйымдастырушылық,  ҽдістемелік  жҽне 

материалдық-техникалық қамтамасыз етілуі жеткілікті дҽрежеде еместігінен; 

-

 

салықтық  бақылау  субъектісі  мен  салық  тҿлеуші  арасындағы  қарым-

қатынастарда кездесетін қиындықтарды, салық тҿлеушілердің салық жүйесіне деген онша 

жақсы емес кҿзқарастарынан жҽне де салық тҿлеуден жалтарушылардың негізінен; 

 

217 

-  салықтық  бақылау  органының  қаржылай  жеткіліксіз  қамтылуынан,  яғни  салық 

жинауға байланысты  мемлекет шығынын үнемдеу тек экономикалық емес,  саяси фактор 

да болып отыр. 

Салықты  бақылаудың  тиімділігі  олардың  заңды  бұзушылықтарды  болдырмауына 

жҽне  салық  қарыздықтарын  болдырмау  мен  салық  салу  объектілерін  кҿбейту  арқылы 

бюджет тапшылығын жою.  Салықтық бақылауды негізінен салық  жүктемесі  тҿмен түсіп 

отырған  салық  тҿлеушілерге  жүргізу  керек,  яғни,  салық  жүктемесі  тҿмен  салық 

тҿлеушілерді  жиірек  тексеруден  ҿткізіп,  тҿмен  болу  себебін  анықтау  шараларын  жасау 

керек.  Салық  тҿлеушілер  ҿздеріне  деген  қарым-қатынастың  салық  жүктемесіне  тікелей 

байланысты  екендігін  тез  түсінеді  де  оны  кҿтеруге  ынталанады.  Яғни,  жасырын 

табыстарын да ашып, салық жүктемесін жоғары етіп кҿрсетуге тырысады.  

Бұл  жағдай  кҿлеңкелі  экономикаға  қарсы  күресте  де  оң  нҽтиже  береді  деп 

есептейміз.  Осылайша  салық  тҿлеушілердің  саналы  түрде  бизнесін  заңдастыруға  жол 

ашуға  болады.  Сондықтан  да  жоғары  да  айтып  ҿткеніміздей  салық  жүктемесінің 

коэфицентін  мемлекет  үшін  де,  салық  тҿлеуші  үшін  есептеудің  маңызы  зор  жҽне  де 

баршаға түсінікті ҽмбебап есептеу ҽдісін жасау қажеттігі туындап отыр деп ойлаймыз. 

 

УДК  338.22

 

Развития теории  о предпринимательства в экономической литературе 

Турабаева Т., НГУ., г. Наманган 

 

Проблемой  предпринимательства  в  различных  ее  формах  занимались  многие 

исследователи  –  представители  классической  теории  и  современные  авторы.  В 

соответствии  с  теорией  А.Смита  предприниматель  является  собственником  капитала, 

идущим  на  риск  ради  получения  прибыли.  При  этом  А.Смит  указывал  на  условия, 

которые делают предпринимательскую деятельность полезной для общества  – наличие у 

предпринимателя выгоды от предприятия и конкуренции, заставляющей предпринимателя 

придерживаться определенных норм, соответствующих интересам общества. 

По  мнению  одного  из  представителей  австрийской  экономической  школы 

Ф.Визера  экономическое  лидерство  предпринимателя  начинается  с  основания 

предприятия:  он  не  только  поставляет  необходимый  капитал,  но  и  выдвигает  идею, 

уточняет план и привлекает сотрудников. Когда предприятие организовано, он становится 

управляющим как в теоретических, так  и в коммерческих вопросах. 

Всестороннее  исследование  предпринимательства  осуществлено  Й.Шумпетером. 

Согласно  его  концепции,  функция  предпринимательства  состоит  главным  образом  в 

революционизировании  и  реформировании  производства  путем  использования 

технических изобретений или, шире, разнообразных возможностей  для выпуска товаров, 

открытия  новых  источников  сырья,  рынков  сбыта,  реорганизации  производства  и  т.п. 

Содержанием 

предпринимательской 

деятельности 

выступает, 

таким 

образом, 

«осуществление  новых  комбинаций»  факторов  производства  и  обращения  или 

разнообразные нововведения. 

Исследовательский центр по истории предпринимательства, созданный  в Гарварде 

в  1940  году,  определяет  предпринимательскую  деятельность  исходя  из  того,  что  это 

ориентированная  деятельность  (включая  целостную  последовательность  решений) 

индивида  или  группы  ассоциированных  индивидов,  предназначенная  для  того,  чтобы 

создавать,  поддерживать  единицу,  которая  стремится  получить  прибыль  за  свою 

продукцию  или  за  распределение  экономических  благ  и  услуг,  имеет  целью  или  мерой 

успеха  денежную  или  иную  выгоду,  взаимодействует  с  внутренней  ситуацией  этой 

единицы  (или  подчиняется  условиям,  установленным  ею)  и  с  экономическими, 

политическими  и  социальными  условиями  …  с  тем,  чтобы  реализовывалась  ощутимая 

свобода решения.   

 

218 

Ф.Хайек рассматривал предпринимательство прежде всего с точки зрения свободы 

человека,  исключающей  его  подчинение  воле  других  дюдей.  Личная  независимость 

позволяет  человеку  наиболее  продуктивно  распорядиться  своим  экономическим 

потенциалом.  Суть  предпринимательства  в  интерпретации  Ф.Хайека  –  поиск  и 

исследование новых экономических возможностей. 

Особенно ценным по нашему мнению является положение теории Ф.Хайека о том, 

что предпринимательство  – характеристика поведения, а не какого-либо рода занятий, и 

всякий  индивид,  чье  поведение  отличается  поисковым  стилем,  есть  потенциальный 

предприниматель. 

Экономическая  школа  ордолиберализма  сформировала  ряд  идей,  развивающих 

отдельные 

направления 

теории 

предпринимательской 

деятельности. 

Они 

рассматриваются в статьях В.Ойкена, К.Поппера, В.Репке, О.Вайта, Л.Микша. 

Особую роль предпринимательству и предпринимательской деятельности отводил 

Л.Мизес.  Его  воззрения  отличаются  оригинальностью  и  часто  идут  вразрез  с 

существующими  точками  зрения.  Согласно  Мизесу,  любой  человек  может  начать  свой 

собственный деловой проект, несмотря на то, что он беден и средства, находящиеся в его 

распоряжении скромны. Но если он удовлетворяет потребности потребителей наилучшим 

образом,  то добьется успеха. 

Формирование  нового  подхода  к  развитию  предпринимательства  требует 

переосмысления  исходных  понятий  теории  предпринимательства.  Их  неопределенность, 

по  мнению  некоторых  отечественных  ученых,  ведет  к  превращению  многообещающих 

идей в малопродуктивные действия. 

Методологической  основой  для  формирования  новых  понятий  может  служить 

синергетический  подход.  Под  синергетикой  в  данном  случае  понимается  теория 

самоорганизации  систем.  Такой  подход,  учитывающий  взаимодействие  организации  как 

открытой  системы  со  средой  своего  развития,  возможно,  является  главным  в  аспекте 

развития теории предпринимательства элементом. 

На  современном  этапе  развития  экономической  науки  предпринимательство  все 

более  рассматривается  как  полифункциональная  деятельность  во  взаимосвязи  с  ее 

макросредой.  Само  понятие  предпринимательства  анализируется  с  точки  зрения  двух 

основных  подходов.  Первый  фокусируется  на  предпринимателе  и  его  деятельности  в 

конкретных  условиях  внешней  среды,  воспринимаемой  в  качестве  объективного  и 

неизменного  во  времени  фактора.  С  точки  зрения  другого  подхода  –  акцент делается  на 

взаимозависимости  предпринимателя,  предприятия  и  среды  его  деятельности. 

Преимущества  того  либо  другого  подхода  зависят  от  целей  и  задач  исследования.  При 

анализе  задач  выживания  линейный  подход  вполне  правомерен  (например,  оптимизация 

налогообложения  при  конкретном  правовом  режиме).  Если  целью  является  анализ 

тенденций развития, то линейный подход не удовлетворяет этой цели. 

По  нашему  мнению,  для  адекватного  отображения  предпринимательской 

деятельности  необходим  диалектический  подход,  учитывающий  как  взаимодействие  со 

средой, так и внутренние факторы, оказывающие влияние на  ее эффективность. 

В  своей  трактовке  предпринимательства  авторы  концепций  предпринимательской 

деятельности  акцентируют  внимание  на  том,  что  его  результатом  является  прибыль. 

Раскрыть  сущность  предпринимательства  –  значит  показать источник  прибыли.  По  сути 

дела, об этом говорит  в докторском диссертации Муфтайдинов К.Н. в своей докторской 

диссертации:  «Как  основная  категория  рыночной  экономики  предпринимательство    это 

общественная- экономическая деятельность в условиях ограниченности производственной 

ресурсов,  и  рысков  в  целях    получения  частной  прибыли  и  обеспечения  общественных  

интересов,    в  процессе  производства  товаров  и  услуг,  как  один  из  основных  

интеллектуальных  факторов  организации  бизнеса,  основанной  на  частной  и  другие 

 

219 

источников      финансирования»

8

.  Правда  при  этом  он  оговаривается,  что  в  литературе 

отмечаются и другие факторы  – самоутверждение личности, когда предпринимательство 

становится не просто деятельностью, а образом жизни. 

К  значению  фактора  получения  предпринимательского  дохода  можно  подойти 

иначе, и это будет более верный подход. А именно, рассматривать получение прибыли как 

необходимое  (в  долгосрочной  перспективе)  условие  успешной  предпринимательской 

деятельности. Утверждать, что оно является движущим мотивом предпринимательства со 

всей  определенностью  нельзя,  поскольку  это  противоречит  имеющимся  фактам: 

значительная доля частных предприятий не в состоянии получить прибыль в течение как 

минимум  один года.  

На  постиндустриальной  стадии  развития  рыночной  системы  формой 

осуществления хозяйственной деятельности организации (предприятия) становится поиск 

лучших 

альтернатив 

преодоления 

рыночной 

неопределенности. 

Предприятие 

ассоциируется  с  «духом  рационализма»,  суть  которого  в  противопоставлении  рыночной 

неопределенности планомерно работающей организации. 

Мы считаем необходимым отметить, что, как показывает практика, в большинстве 

случаев  результатом  предпринимательства  является  новый  продукт.  Этого  требует 

сегодня конкуренция в экономической сфере, стремление начинающих предпринимателей 

к наибольшей коммерческой выгоде, растущие потребности общества и т.д. Содержанием 

инновационного  предпринимательства,  получившего  в  мире  особенно  широкое 

распространение,  является  создание  наукоемкой  продукции  и  высоких  технологий.  В 

развитых странах продукция инновационных фирм составляет 30 процентов экспорта. 

По  нашему  мнению,  критерием  определения  функций  предпринимательства 

должен быть именно его результат. Исходя из этого критерия нами обоснована и выделена 

основная  функция  предпринимательства  –  более  полное  удовлетворение    постоянно 

растущих  и  изменяющихся  потребностей  общества.  Она  получает  более  конкретное 

выражение в других функциях, которые можно рассматривать как производные: создание 

новых рабочих мест, увеличение доходной части бюджета и т.д. 

Краткий  анализ  существующих  в  экономической  литературе  определений 

предпринимательства  дает  нам  право  попытаться  дать  собственное  определение  этой   

сложной категории.  

Предпринимательство  –  это  деятельность,  связанная  с  использованием  и 

перераспределением  ресурсов,  основанная  на  личной  или  коллективной  (групповой) 

инициативе, сопряженная с риском, и направленная на достижение нового результата.  

 

УДК330.322 

жүктеу/скачать 4,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: