Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

297 
H 
М 
Шешуі: 
M 
мен 
F 
төбелері 
АC 
табанында, ал үшінші төбесі 
D 

АB 
қабырғасында жататын 
DEFM 
квадратын салайық (4-сурет бойынша). 
Сурет 4. 
DEFM 
квадраты 
Енді 
АE
түзуін жүргізіп, оның 
BC 
түзуімен қиылысу 
E

нүктесін 
белгілеп қояйық. Онда центрі 
A 
нүктесінде орналасатын, коэффициенті 
k 

AE

: 
AE 
болатын гомотетия 
DEFM 
квадратын іздеп отырған квадратқа 
түрлендіретіні айқын. Шынында да, 
DEFM 
квадратының көрсетілген 
гомотетиядағы бейнесі 
D

E

F

M 

те квадрат болады және оның төбелері 
шарттағыдай орналасады. Егер
АC
табанында доғал бұрыш болмаса, есептің 
жалғыз ғана шешімі бар. Ал қарсы жағдайда есептің шешімі жоқ [2]. 
№5-есеп.

және 

1
екі шеңбер 
A
нүктесінде іштей жанасады. Ішкі 
шеңбердің кез келген 
K 
нүктесі арқылы жанама жүргізілген. Сыртқы 
шеңбердің ішінде жататын жанаманың кесіндісі 
K 
нүктесі арқылы 
BК 
және 
CК 
екі кесіндіге бөлінеді. 
С А
ˆ
К

ВА
ˆ
К
екенін дәлелдейік. 
Шешуі. 
H
А

О


О
1
гомотетиясын қарастырайық (5-сурет бойынша). 
Сурет 5. 
H
А

О


О
1 
гомотетиясы 
Сонда, гомотетияның қасиеттері бойынша 
H
А





1
. 
Сондай-ақ, 
H
А

В


В
1
, 
H
А

С


С
1 
болсын. 
В
1 
және 
С
1
нүктелері 
АB 
мен 
АC 
түзулерінің 

1
шеңберімен сәйкес қиылысуында жатады. Бұдан әрі 

B
1
C
1


H
А 


BC 


болғандықтан, 

BC

|| 

B
1
C
1

және олай болса 
K 
нүктесі 
В
1
KC
1 
доғасын қақ 
бөледі. Ал 

В
1
К 


КС 
болғандықтан, 
С
1
А
ˆ
К 

В
1
А
ˆ
К 
немесе 
СА
ˆ
К 

ВА
ˆ
К
, 
дәлелдеу керегі де осы еді. 
№6-есеп. Сүйір бұрышты үшбұрыш биіктіктерінің табандары арқылы 
өтетін 

шеңбері, төбелері мен ортацентрлерінің арасында жатқан 
биіктіктердің кесінділерін қақ бөлетінін дәлелдейік. 
Шешуі. 
АВС 
үшбұрышының қабырғаларына қарағанда 
M 
орта центріне 
симметриялы 
M
1
, 
М 
2 
, 
М
3 
нүктелері, 
АВС 
1 
үшбұрышына сырттай сызылған 

1
шеңберде жатады (6-сурет бойынша). 
2
гомотетияны қарастырайық. 

298 
1 
1 
1 
1 
М 
M 
N 
P 
М 
N 
P 
М 
N 
H 
А 
М 
P 
А 
H 
2 

М 


А 
, 
H 
2 

М 


В 
және 
H 
2

М 


С 
екені анық, олай болса 
H 
2 





. 
М 
1 
1 
М 
2 
1 
1 
М 
3 
1 
М 
1 
Бұдан әрі 
H 
2 

А


К 
мұнда 
K
нүктесі - 

МА

ортасы. Бірақ, 
Р 


1 
онда 
К 


яғни 

шеңбері 

МА

- ны қақ бөледі. Дәл сол сияқты, 

шеңбері 

ВМ 

мен 

СМ 

- ді қақ бөлетіні дәлелденеді. 
Сурет 6. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
АВС 
 
 
 
 
 
 
 
 
үшбұрышына сырттай сызылған 

1 
шеңберде жататын 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1 
2
гомотетиясы 
 
№7-есеп. (Менелай теоремасы) 
M 
, 
N 
және 
P 
нүктелері 
АВС 
үшбұрышының 
сәйкес 
АВ
, 
BС
,
CA 
қабырғаларында 
(немесе 
олардың 
созындыларында) жататын және үшбұрыштың төбелерінен өзгеше нүктелер 
болсын (7-сурет бойынша). 
Сурет 7. 
M 
, 
N 
және 
P 
нүктелері 
АВС 
үшбұрышы 
 
M 
, 
N 
және 
P 
нүктелері бір түзудің бойында тек 
АМ 

BN 

CP 

1 
орындалғанда ғана жататынын дәлелдейік. 
ВМ CN AP 
Шешуі. Мына үш гомотетияны қарастырайық: 
H 
k
1 
, 
H
k
2
, 
H 
k
3 
, 
мұнда 
мұнда 
мұнда 
k
1

AM 
: 
BM 
k
2

AN 
: 
CN 
k
3

CP 
: 
AP 
Сондай-ақ 
k
1 

1, 
k
2 

1, 
k
3 

1 
екендігі 
түсінікті. 
Қабылданған 
гомотетиялардың анықтамасы бойынша 
H 
k
1 

В


A
, 
H 
k
2 

C


B
, 
H 
k
3 

A


C
. 
Қажеттілігі. 
M 
, 
N 
және 
P 
нүктелері бір түзудің бойында жатсын. 
H
k
1
, 
H
k
2
, 
k
3
H
k
3 

H
k
2 

H
k
1 

A



A 
гомотетиялардың 
композициясын 
қарастырайық. 
болсын, егер 
k 

k 

k 

k 

1 
болса, онда бұл үш 
P 
N 
M 
1 
2 
3 
гомотетияның композициясы – центрі 
A 
нүктесінде жататын және 
коэффициенті 
K 
гомотетия, яғни 
H 
k
 
. 
Онда, 
k
гомотетиясының 
A 
центрі 
MР 
H 
H 

299 
H 
А 
P 
N 
M 
түзуінде жатуы, яғни 
A 
нүктесінде жатпауы керек. Бұл алынған қайшылық, 
k
1 

k
2 

k
3 

1 
екенін көрсетеді. 
Жеткіліктілігі. 
k
1 

k
2 

k
3 

1 
болсын. Онда 
k
теңбе-тең түрлендіру. Бірақ, 
H
k
 

H
k
3 

H
k
2

H
k
1 
бұдан 
H 
k
3 
гомотетия 
H 
k
2 
∘ 
H 
k
1
композицияға кері – 
A 
P 
N 
M 
P 
N 
M 
гомотеотя, ендеше, 
k
3 
гомотетиясының центрі - 
P 
нүктесі 
k
2
және 
k
1
гомотетияларының центрлерін қосатын 
MN 
түзуінде жатады [3]. 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1.
Саранцев Г.И. Сборник задач на геометрических преобразования. Пособие для 
учителей.- М.: Просвещение, 2013. 
2.
Аргунов Б.И. Преобразования плоскости.- М.: Наука, 2014. 
3.
Столл Р.Р. Преобразования плоскости.- М.: Наука, 2012 
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП 
БИОЛОГИЯНЫ ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУДІҢ ЖАҢА 
ӘДІСНАМАСЫН ЖАСАУ 
Үйсін Маржан Байрамбайқызы 
М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті 
7M01505-«Биология педагогтарын даярлау» білім беру бағдарламасының 
ІІ курс магистранты 
Аннотация: 
В статье рассмотрены вопросы развития и внедрения новых технологий в 
учебный процесс, повышения интереса учащихся к предмету через использование новых 
технологий на уроках биологии. Выявлена эффективность использования новых технологий 
в преподавании биологии. 
Ключевые слова: 
система образования, технологии обучения, новые технологии. 
Abstract: 
The article deals with the development and introduction of new technologies in the 
educational process, increasing students' interest in the subject through the use of new technologies in 
biology lessons. The effectiveness of using new technologies in teaching biology has been revealed. 
Keywords: 
education system, learning technologies, new technologies. 
Білім беру жүйесі – басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі 
білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз 
ететін қаржы қорлары мен материалдық обьектілерден, ғылыми орталықтардан 
тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру 
жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру, 
мониторинг және т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, «білім беру 
технологиясы» деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген 
авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғымды тек қана 
оқытушы мен білім алушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған үдерістерге 
ғана қатысты қолданады. Егер бұл үрдісті оқыту үдерісі деп атайтын болсақ, 
онда оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің 
қарастыратынымыз да технологияның осы түрі [1]. 
H 
H 
H 

300 
«Технология» ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп 
қолданылатын 
ұғымдардың 
біріне 
айналды. 
Технология 
ұғымының 
дидактикалық ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың технологиясы, 
педагогикалық технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, 
қарым-қатынас технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, 
модульдік технология, топтық оқыту технологиясы және т.б. Бұл 
технологиялардың қайсы түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да 
әрбір автор «технология дегеніміз не?» - деген сұраққа немесе технологиямен 
байланысты жеке ұғымға өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижесінде, дәл 
қазіргі кезде білім беру жүйесінде жүріп жатқан үдерістердің технологиясына 
түсіндіретін жалпы анықтама жоқ. 
Оқыту технологиясы оқыту мазмұнын жүзеге асыру жолындағы алға қойған 
мақсатқа жетудің тиімділігін қамтамасыз ететін оқытудың әдіс, құрал және 
түрлерінің жүйесі болып табылады. Педагогикалық технология үш аспектіде 
қаралады: ғылыми, процессуалды – сипаттамалы, процессуалды – әрекеттік. 
Осындағы жолмен педагогикалық технология оқытудың тиімді жолдарын 
зерттеуші ғылым ретінде, принциптер мен зерттеуші қызметін атқарады. 
Технология — өнім алу үшін керекті материалдарды өндеу әдістері мен 
өнім шығаруға керекті жүйелі үрдіс. Кез-келген технологияның (өндірістік, 
әлеуметтік) негізгі бөлігі - түпкі нәтижені мұқият анықтау және оған 
жету.Әдістемеге қарағанда технологияның артықшылықтары көп. Біріншіден 
технологияда түпкі нәтиже дәл анықталады. Дәстүрлі педагогикада мақсатқа 
жету жолдары анық болмайды. Технологияда мақсат негізгі болғандықтан, оны 
дәл анықтауға мүмкіндік бар. Екіншіден, мақсат диагностикаға сүйеніп 
қойылғандықтан, оған жету үшін істелетін жұмыстардың нәтижесі объективтік 
әдістер арқылы тексеріледі.Үшіншіден, оқытушы дайындықсыз оқыту үрдісін 
жүзеге асыра алмайды. Төртіншіден, әдістемеде сабақ жоспарлары - 
оқытушының жоспары болып табылады, себебі оқыту үрдісінде жұмыс істейтін 
оқытушы. Әдістеме бойынша әр оқытушы сабақ жоспарын өзінше жасайды, 
демек сабақта білім алушылардың іс -әрекеті де түрліше ұйымдастырылады [2]. 
Жаңа технологияның басты мақсаттарының бірі білім алушыны оқыта 
отырып, оның еркіндігін, белсенділігін қалыптастыру, өз бетінше шешім 
қабылдауға дағдыландыру. Педагогикалық технология – педагогикалық 
іскерліктердің жетістігіне жеткізетін ғылыми жобалау және нақты өндіру. 
Сонымен педагогикалық үрдіс белгілі жүйе принциптерінде құрылатын 
болғандықтан, педагогикалық техналогия сыртқы және ішкі болып бөлінеді. Осы 
принциптерді жалғастырмалы орындау оларға объективті қарым– қатынастарында 
және педагогтың тұлғасын толық көрсететін жинағы ретінде қалыптастырылады. 
Педагогикалық технологияны жақсы меңгеру дегеніміздің өзі – шеберлік [3]. 
Жаңа технологияны қолдану келесі кезеңдер арқылы іске асады: 1-кезең - 
оқып үйрену; 2-кезең - меңгеру; 3-кезең - өмірге ендіру; 4-кезең - дамыту. 
Оқытушының міндеті білімді көбейту емес, осы білімдерін өз бетімен алуға 
мүмкіндік беретіндей құралмен қамтамасыз ету және оқушының жекелей дамуы, 
жеке тұлғаның қалыптасуы, өзін өзі жетілдіру және қоршаған әлемді 
жетілдірудің инновациялық қажеттіліктерін қалыптастыру. Білім беру үрдісінде 

301 
жаңа технологияларды дамыта оқыту, оқу-тәрбие үрдісінің сапасын жоғарлатуды 
көздейді. Осы тұрғыдан бүгінгі күні жаңа технологияның тиімді әдіс-тәсілдерін 
жас ұрпақтың бойына сіңіре отырып тәрбие беру мұғалімнің басты міңдеті. 
Жалпы білім беретін мектептегі биология пәні бастауыш білім беру 
сатысындағы дүниетану пәні негізінде құралады. Пәнді оқып үйрену барысында 
оқушылар дүниенің үш құрамдас бөлігі: адам, қоғам, табиғат саласынан білім 
алады және олардың өзара байланысты екендігін ұғынады. Биология, химия, 
география пәндерінің бастама негіздері қаланып, соның ішінде қоршаған дүние 
заттары, құбылыстары, табиғат экология туралы ғылыми түсінік қалыптасады. 
Биология - бұл орта буында алғаш қосылатын пән. Сондықтан орта 
буында өсімдік құрылысы өсімдік жайындағы білім берудің алғашқы 
баспалдағымен танысады. Осы пәнді оқытуда жаңа технологиялардың тиімді 
әдісін алып жетілдіру барысында есте сақтауға негізделген ақыл ойын дамыта 
отырып оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыруға болады [4]. 
Сын тұрғысынан ойлау жобасы арқылы стратегияларды пайдалануда 
оқушылардың ізденушілік, зерттеушілік әрекетін ұйымдастыруға жол ашады. 
Оқушы жүрегіне жол тауып, оның білімге деген құштарлығын арттырып, өзін- 
өзі тәрбиелеуін ғылыми деңгейде ұйымдастыру үшін, әр оқушының дара 
ерекшеліктерін ескере білім алуға қабілетін зерттей отырып, тұлғалық негізінің 
ашылуына жол ашатын ұстаз. 
Биология пәнін оқытуда қазіргі кезде қойылатын талаптары мынандай: 
оқыту мен оқуда АКТ пайдалану; жаңа форматтағы әдіс-тәсілдерді сабақта 
қолдану; негізгі білімділік ұғымдарды терең меңгерту; оқытудың жаңа 
технологиясын пайдаланып, оқушылардың пәнге деген -қызығушылығын 
арттыру; топтық негізде іздене білу дағдыларын қалыптастыру; тақырыптық 
зерттеу жүргізу; ойлау, есте сақтау қабілеттерін, өз ойын қорытуға 
дағдыландыру; шығармашылық тапсырмалар орындату арқылы қабілеттерін 
арттыру; сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін арттыру; тәжірибе жүзінде білім, 
біліктілік дағдыларын қалыптастыру; жаңа терминдер мен сөздіктермен жұмыс 
жасауға 
дағдыландыру; 
жаңа 
технологияларды 
сабақта 
пайдалану; 
оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай білім беру; тізбектелген сабақтар 
топтамасындағы сыни тұрғыдан ойлау модулі. 
Әрбір ұстаздың алдына келген бала да әртүрлі ойлау қабілетінде болады, 
мысалы кейбірі шапшаң ойлап, тез жұмыс істесе, кейбірі тақырыпты баяу қабылдап, 
оған тапсырманы (тақырыпты) қайтадан қарап шығу тиімді болып табылады. Осы 
орайда биология пәні бойынша, «құстардың құрылысы мен ерекшеліктері», «қан 
айналым жүйесі», «тіршіліктің пайда болуы» атты тақырыптардағы сабақтарда жаңа 
технологиялардың тиімді әдістерін қолдануға болады. Сонымен қатар сабақтарда 
«кубизм», «топтастыру», «бес жолды өлең», «түртіп алу жүйесі», «венн 
диаграммасы» стратегияларын жиі пайдалануға болады. Оқушылардың 
қызығушылығын арттыру үшін осындай тиімді әдістердің пайдасы бар. Бұл 
сабақтардың дәстүрлі сабақтардан өзгешелігі топтап отырып, оқушыларға жеке, 
жұпта, топта ойларын ортаға салып талдайды. Осы стратегияларды пайдаланып 
өткізген сабақтарда өз ойын анық айтып, өзін еркін ұстап, өз білімін өзі талқылауға 
оқушыларға мүмкіндік жасалынады [5]. 

302 
Жаңа 
технологияны 
қолдануда 
оқушылардың 
пәнге 
деген 
қызығушылығын арттырып қана қоймай, үлкен ізденіспен, шығармашылыққа 
жетелеуге де болады. Нәтижесінде оқушы: тіл байлығы жетіледі; еркін ойлауға 
мүмкіндік береді және өз ойын еркін жеткізе алады; оқыту процесінде жаңа 
технологияларды қолдана отырып білімін шыңдайды; жаңа оқыту үрдісін 
қалыптастырады; өздігінен ізденімпаздық қабілеті артады, жан-жақты ізденеді; 
ақпараттық сауаттылығы мен ақпараттық мәдениеті қалыптасады; ақыл-ойын 
дамытады; шығармашылық белсенділігі артады; 
Әр мұғалім сабақ өткізген кезде оқушыларға сапалы білім беру үшін жаңа 
технологияларды пайдалана отырып, сонымен қатар компьютерді, интерактивті 
тақтаны қолдану арқылы білім берсе, оқушылардың қызығушылығы арта түсері 
анық. Білім беруді ізгілендіру, оқушылардың әртүрлі тұлғалық ерекшеліктерін 
бағалы қарым- қатынас жасауды да көздейді . Білім оқудың мақсаты ретінде 
ғана емес, түрлі тәсілі ретінде де тұлғаның даму құралына айналу қажет. 
Қазіргі заманғы ақпараттық және коммуникативтік технологиялар (АКТ) 
көптеген мүмкіндіктер ұсынады. 
АКТ-ны биология сабақтарында пайдалану мұғалім мен оқушының 
қарқынды қызмет жасауына мүмкіндік береді, пәнді оқытудың сапасын 
арттыру, биологиялық объектілердің елеулі тараптарын көрсету, көрнекілік 
ретінде шынайы өмірді бейнелеу,алдыңғы қатарға ең маңызды ( оқу мақсаттары 
мен міндеттері тұрғысынан) сипаттамалары зерттелетін объектілер мен табиғат 
құбылыстары қарастырылады.Осы тақырыпты таңдауыма әсер еткен, қазіргі біз 
куә болып отырған қоғамдағы ақпараттандырудың күн сайын өсіп келе 
жатқандығы. Ақпараттандыру адамзат қызметінің барлық саласын, соның 
ішінде білім беруді де шарпыды. Биология оқу курсын ақпараттандыру 
негізінен жаңа ақпараттық технологияларды енгізу бойынша жүзеге 
асырылады, оның ішінде мультимедиялық құралдарды енгізу болып табылады. 
Интерактивті оқыту әдістері тұлғааралық қарым – қатынасқа негізделе 
отырып, «жеке тұлғаны дамытуға бағытталатын» қазіргі білім беру 
парадигмасын қанағаттандырады. Сонымен бірге, сапалы білім алудың 
алғышарттары болып табылатын таным белсенділігі мен ізденіс дербестігін 
қалыптастырып қана қоймай, ары қарай дамытады. 
Қазіргі мұғалімдердің алдында тұрған басты міндет- оқушылардың 
шығармашылық білім дағдыларын қалыптастыру. Бүгінгі таңда жас ұрпаққа 
пәнді тиімді ұғындырудың бір жаңа технология негіздері болып табылады. 
Сонымен бірге өскелең ұрпақтың ақпарат құралдарымен жұмыстана білуіне 
назар аударған жөн. Еліміздің келешегі қазіргі оқушылар қолында екені даусыз. 
Қазақстан халқының 60%-ы ауылдық жерде орналасқанын ескерсек, ауылдағы 
оқу процесіне АКТ-ны жалпы қолданысқа енгізудің қаншалықты маңызы зор 
екенін байқауға болады . Жоғарыда айтылған ой-пікірлерді тұжырымдай келе, 
оқытуды жетілдіре отырып, компьютерді қолдану негізінде мектеп пәндерін 
оқыту сапасын арттырып, білім беруді ақпараттандыру жүйелі түрде іске асады 
деуге болады. 

303 
Сурет-1. Биология сабағында қолданылған презентация үлгісі. 
 
Жоғарыда биология сабағында қолданылған интерактивті оқыту 
әдістерінің бірі қарастырылды. Жаңа технология әдістерін қолдана отырып 
биологияны оқытудың маңызы үлкен. Атап айтар болсақ, АКТ-ны биология 
сабақтарында пайдалану мұғалім мен оқушының қарқынды қызмет жасауына 
мүмкіндік береді, пәнді оқытудың сапасын арттыру,биологиялық объектілердің 
елеулі 
тараптарын 
көрсету, 
көрнекілік 
ретінде 
шынайы 
өмірді 
бейнелеу,алдыңғы қатарға ең маңызды (оқу мақсаттары мен міндеттері 
тұрғысынан) сипаттамалары зерттелетін объектілер мен табиғат құбылыстары 
қарастырылады. 

жүктеу/скачать 9,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: