Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференция международная научно-практическая конференция

211

 

–видеть проблемы; – самостоятельно разрабатывать варианты их решения, привлекая разно-

сторонние знания; 

 

–прогнозировать результат; 

 

–корректировать план своих действий в зависимости от ситуации. 

Связывание интересов учащихся с любым учебным предметом должно быть личностно-ориенти-

рованным, т. е. строго селективным [1, с.11]. Тогда будет результат. Отсюда следуют требования к 

организации проектной деятельности учащихся в сфере нанотехнологий и естествознания:

1. Наличие личностно интересной и социально значимой в исследовательском плане проблемы 

(задачи), требующей применения интегративных знаний для ее решения. 

2.  Практическая,  теоретическая  и  познавательная  актуальность  предполагаемых  результатов, 

стимулирующая высокую мотивацию деятельности на протяжении всего времени выполне-

ния проекта.

3.  Структурирование  содержательной  части  проекта,  а  именно  разработка  программы  дей-

ствий, а также различных заданий, учитывающих творческий характер деятельности.

4. Отбор содержания проекта в соответствии с принципом доступности в сочетании с высоким 

уровнем научности. 

5. Выбор технологических средств организации проектной деятельности школьников с учетом 

их возрастных и индивидуальных качеств. 

Моя задача – посредством выполнения научных проектов вовлечь в процесс изучения нанохимии 

талантливых и одаренных учеников, найти для каждого «его» интерес, заманить в «ловушку», как 

учили в Сингапуре, найти в каждом ученике заложенный талант к чему-либо, и предложить инди-

видуальный «hook» (крючок). Надеюсь, мне удалось «зацепить» пока нескольких учащихся из обыч-

ного изучения химии, для серьезных дел, достижения которых подтверждают выбранную тактику, 

стратегию, и требования по организации проектной деятельности учащихся. 

Инновационная образовательная интегрированная программа по химии позволяет реализовать 

проектный подход к обучению учащихся нашей школы в сфере нанотехнологий и естествознания, 

дает возможность потрогать «НАНО» объекты «руками», понять, что скрывается за этим модным 

на  сегодняшний  день  словом.  Для  этого  нанолаборатории  АОО  «Назарбаев  Интеллектуальные 

Школы» укомплектованы современными приборами в области сканирующей зондовой и атомно-

силовой микроскопии, высокоточными измерительными комплексами и аналитическими система-

ми. Первые свои шаги по исследованию наномира наши учащиеся делают на оборудовании фирмы 

NT-MDT «Nanoeducator», выполняя различные научные проекты. 

Приведу один практический пример, наглядно отражающий соответствие всех 5 требований 

к организации проектной деятельности учащихся в сфере нанотехнологий и естествознания и 

полученный результат. 

1) Наличие личностно интересной и социально значимой в исследовательском плане проблемы, 

требующей применения интегративных знаний для ее решения. 

Для  реализации  данного  требования  необходимо  подобрать  проблемную  тему,  например 

«Извлечение биологически активных веществ из зверобоя продырявленного, неизмельченного и на-

ноструктурированного», и потенциальных исполнителей, способных его выполнить. Все желающие 

пишут краткий литературный обзор по теме, объемом 2-3 страницы, коллегиально определяют луч-

ший,  как  наиболее точно отразивший суть и пути решения  проблемы. Исполнитель выбран, это 

ученица 8Д класса, Аубакирова Дана.

2) Практическая, теоретическая и познавательная актуальность предполагаемых результатов, сти-

мулирующая высокую мотивацию деятельности на протяжении всего времени выполнения проекта.

Для реализации этого условия совместно с исполнителем определяю цели, гипотезу, потенциаль-

ного партнера, например, имеющего волновую мельницу (ВМ) для стадии наноизмельчения исход-

ного сырья. Устанавливаю связь в рамках научного сотрудничества с лабораторией нанотехнологий 

Башкирцева А. А., конструктора ВМ-13. Параллельно осваиваем методику работы с современными 

приборами в области сканирующей зондовой и атомно-силовой микроскопии, «NANOEDUCATOR» 

фирмы NT-MDT, имеющегося в лаборатории нанотехнологий НИШ ХБН г. Усть-Каменогорска. 

Цель работы: Доказать влияние степени сверхизмельчения зверобоя продырявленного, произ-

растающего в Восточно-Казахстанской области, на выделение всех биологически активных веществ 

для создания антидепрессанта. 

Гипотеза: Если зверобой продырявленный подвергнуть механоактивации по методу волнового 

сверхизмельчения Башкирцева А. А. в присутствии фитонаночастиц овса, повысится ли степень из-

влечения всех его биологически активных веществ?! 

3) Структурирование содержательной части проекта, а именно разработка программы действий, 

а также различных заданий, учитывающих творческий характер деятельности. Исходя из поставлен-

ной цели и анализа специальной литературы, определяем проблему, задачи и методы ее решения.

212

Существует проблема: В Республике Казахстан фармакопейными являются два вида зверобоя: 

зверобой  продырявленный  (Hypericum  perforatum  L.)  и  зверобой  пятнистый  (Hypericum  maculatum 

Grantz.), однако они используются только для получения дешевых противомикробных и вяжущих 

препаратов. А по данным европейской и британской фармакопей их используют в качестве источ-

ника более дорогих, антидепрессантных лекарственных препаратов. 

Основная задача проекта: можем ли мы создать антидепрессант на его основе?!

Пути решения основной задачи: с целью обоснования создания импортозамещающих антиде-

прессантных препаратов на основе зверобоя продырявленного, «НЕГРУСТИН», «ГЕЛАРИУМ» и т. д., 

необходимо более полно изучить его химический состав и фармакологические свойства. А также, 

для более полного изучения сырьевой базы антидепрессантных лекарственных средств (ЛС) РК не-

обходимо провести более глубокий фармакогностический анализ травы зверобоя продырявленно-

го и изучить особенности его заготовки. Анализ литературных источников показал, что наличие 

зрелых плодов зверобоя влияет на качество сырья (высокое содержание ухудшает его качество). В 

исследованных авторами [2, с.113] качественных образцах сырья зверобоя содержание плодов варьи-

ровалось от 2,0 до 7,0%, ими рекомендовано использовать новый числовой показатель для травы зве-

робоя – «Содержание плодов не более 5%». Трава зверобоя содержит дубильные вещества, эфирное 

масло, β – ситостерин, тритерпеновые сапонины, витамины С, Е, флавоноиды, антрахиноны, макро- 

и микроэлементы, и др. биологически активные вещества. Поэтому, нарушение правил заготовки, 

особенно в фазу плодоношения, приводит к резкому снижению концентрации в сырье антраценпро-

изводных и флавоноидов, что отражается на его качестве. Результаты исследований взяты нами за 

основу при заготовке травы зверобоя продырявленного этим летом.

4) Отбор содержания проекта в соответствии с принципом доступности в сочетании с высоким 

уровнем научности. 

Сравниваем  классический  и  предлагаемый  нами  подходы  переработки  зверобоя  для  полу-

чения конечного продукта и констатируем, что создание эффективных антидепрессантов на основе 

зверобоя классическим способом – дорогостоящая экспериментальная задача и многостадийный 

процесс, а предлагаемый нами метод – одностадийный. И что очень важно – безотходный (так как 

лекарственным сырьем является вся трава зверобоя [2, с.113], содержащая много различных биоло-

гически активных веществ во всех частях: стебли с цветками, листья, бутоны и частично недозрелые 

плоды и потому оказывающая многостороннее лечебное воздействие). 

5) Выбор технологических средств организации проектной деятельности школьников с учетом их 

возрастных и индивидуальных качеств. 

Вся экспериментальная часть настоящей работы выполнена непосредственно исполнителем, кро-

ме стадии сверхизмельчения. 

Практическая часть решения проблемы: С учетом уникальности зверобоя продырявленного, 

выбираем метод безотходного получения антидепрессанта на его основе с использованием стадии 

сверхизмельчения с наноструктурированными частицами овса, которые в силу хорошо развитой по-

верхности выполняют роль адсорбента и синергетика практически всех его биологически активных 

веществ, многократно усиливая его лечебные свойства. Стадию сверхизмельчения проводим в ла-

боратории нанотехнологий Башкирцева А. А., в сконструированной им волновой мельнице ВМ-13, 

где происходит сверхтонкое измельчение исходного сырья. Регулируя циркуляционную нагрузку, 

можем получать порошки различной формы и размеров от единиц до тысяч нанометров. В лабо-

ратории нанотехнологий НИШ ХБН на наноэдъюкаторе методом атомной силовой микроскопии 

(АСМ) [3, с.50] нами были исследованы по три образца (разной концентрации) нанопорошков чисто-

го овса и его смеси со зверобоем. Для образца овса видны частицы преимущественно шарообразной 

формы, иногда немного продолговатой формы. Размеры частиц примерно равны и не сильно раз-

бросаны. Значения их находятся в диапазоне от 100нм до 200нм. Для образца смеси видны частицы 

разной формы и разных размеров. Некоторые частицы имеют размер в пределах 100нм, а некоторые 

в пределах 200нм. Но средние значения размеров частиц остаются в пределах 150-200нм. Анализ изо-

бражений поверхности образцов показывает, что смеси наноструктурированного зверобоя с овсом 

содержат и более мелкие вкрапления, а характерный размер «основных» частиц овса одинаков в обо-

их образцах. В целом можно говорить о поверхностно активной фазе материала, т. е. наноструктури-

рованных частицах овса, сканирующая зондовая микроскопия (СЗМ) это подтверждает. Полученные 

результаты говорят о том, что основная задача: можем ли мы создать антидепрессант на основе зве-

робоя решена положительно.

Оформлена заявка на изобретение для получения Инновационного патента РК «Способ 

производства антидепрессантов на основе зверобоя продырявленного с фиточастицами овса».

Заключение:  Создание  условий  для  научно-исследовательской  деятельности  учащихся  в  сфе-

ре нанотехнологий и естествознания позволяет реализовать стратегические цели АОО «НИШ» на 

получение качественного образования. В рамках развития программ школьного нанообразования 

213

группа учащихся НИШ ХБН г. Усть-Каменогорска, при поддержке АОО «НИШ» участвовала в ра-

боте  летней  нанотехнологической  школы  на  о.  Ольхон,  Байкал.  Казахстанская  сборная  в  составе: 

Аубакирова Дана, Социялова Даяна, Абдукаримов Нуржан по результатам конкурса научных про-

ектов в сфере нанотехнологий получили специальную премию «За сокращение разрыва между на-

укой и производством».

Использованная литература

1. Intel – «обучение для будущего»: Учебное пособие – 8-е издание, исправленное и доплненное. – 

М.:Интернет – Университет Информационных Технологий, 2006 г. – 148 с.

2. Зимина, Л. Н. Совершенствование методов стандартизации сырья и препаратов зверобоя проды-

рявленного / Л. Н. Зимина // Тезисы докладов XXXI Самарской областной студенческой научной 

конференции. – Самара, 2005. – С. 113.

3.  Мир  физики  и  техники.  В.  Л.  Миронов.  Основы  сканирующей  зондовой  микроскопии 

Москва:Техносфера, 2009г.-144с.

БИОЛОГИЯ ПӘНІНЕН ОЛИМПИАДАҒА ДАЙЫНДАУДЫҢ 

ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ

Қасымова Л. Т. 

Дарынды балаларға арналған «Зерде» мектебі 

Қарағойшин Ж. М.

Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Астана қаласы 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

Аңдатпа

Бұл  мақалада  биология  пәнінен  олимпиадаға  дайындалудың  тиімді  жолдары  туралы  баяндалады.  Бірнеше 

жылғы  тәжірибеге  сүйене  отырып,  оқушылар  мен  мұғалімдерге  нәтижелі  еңбек  ету  үшін  бірнеше  әдістер 

көрсетілген. Біз оқушыларды таңдаудан бастап, олармен нәтижелі еңбек ету жолдарын қарастырамыз.

Аннотация

В данной статье предлагаются формы работы с учащимися при подготовке их к олимпиадам. В настоящее 

время сложность подготовки учащихся заключается в большом объеме информации, расположенной в различных 

источниках: учебниках, энциклопедиях. Авторы обобщают свой опыт по отбору детей и особенностям работы 

при подготовке к олимпиадам.

Abstract

The article is about the effective ways of preparing students for olympiads based on several-year experience. The actual 

problem is the big amount of information in different sources. In the article we show how to choose students and work with 

them.

Білімді,  заман  талабына  сай  еңбек  етіп,  қызмет  атқаратын  кәсіби  шебер  жастар  –  еліміздің 

болашағы. Білімі жоғары ел басқа дамыған елдермен бәсекеге түсе алады, бәсекеге түсе алатын елдің 

болашағы жарқын. Елбасы: «Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары 

елге айналуымыз керек», – деп талап қойды [1].

Оқушыларды  олимпиадаларға  дайындау  –  дарынды,  зияткер  жастарды  анықтау  мен  тәрбилеу 

жолындағы  маңызды  фактор  болып  табылады.  Оқушыларды  әр  түрлі  зияткерлерлік  сайыстарға 

қатыстыру,  ғылыми  ізденістегі  жұмыстармен  айналыстыру,  кез  келген  білім  ордасының 

жоспарындағы жұмыстардың бірі. Ол дәстүрлі түрде бірнеше жылдар бойы жалғасып келеді және 

әлі де жалғасын табады деп санаймын. Негізгі көзделген мақсат – дарынды оқушыларды анықтау, 

олардың  шығармашылық  дамуына  көмек  жасау,  білім  көрсеткіштерінің  сапасын  анықтау  болып 

табылады. Алғашқы халықаралық деңгейдегі биология пәнінен олимпиада 1985 жылдан 1989 жыл 

аралығында  Чехославакия  мен  Польша  елдерінің  арасында  жүрді.  Сондықтан  UNESCO  бұрынғы 

Чехославакия  еліне  халықаралық  деңгейдегі  биология  олимпиадасын  ұйымдастыруды  тапсыр-

ды. 1990 жылы Оломоуц қаласында өткен олимпиадада алғаш рет 6 ел қатысса, 1991 жылы қазіргі 

Ресей елінің Махачкала қаласында 9 ел қатысты [2]. Сөйтіп жылдар өткен сайын олимпиадаға деген 

көзқарас пен қызығушылық арта түсті. Қазіргі күні халықаралық олимпиадаға жер бетінен 60 елден 

214

астам  жерден  келген  оқушылар  өздерінің  білімін  сынға  қойып,  ел  намысын  қорғап,  өз  елдерінің 

білім  деңгейін  көрсетіп  келеді.  Қазақстандық  оқушылар  да  жыл  сайын  осы  аталған  олимпиадаға 

қатысып,  бірнеше  жылдан  бері  жақсы  көрсеткіш  көрсетіп  келеді.  Бұл  біздің  ұстаздарымыз  бен 

оқушыларымыздың біліктілігін, еңбекқорлығын, дарындылығын, зияткерлігін көрсетеді. 

Сондықтан олимпиадалар мен түрлі зияткерлік сайыстарға оқушыларды дайындау мұғалім үшін 

өзекті мәселе болып отыр. Себебі біздерде оқушылармен дайындық жүргізу туралы арнайы құрылған 

әдіснамасы жоқ деп айтуға болады. Бірақ осы олимпиадаларға оқушыларды дайындау қажеттілігі 

туындағандықтан,  мұғалімдер  өздігінше,  өзі  білгенінше  оқушылармен  жұмыс  жасап  келеді. 

Осы  таңда  ұстаздардың  алдында  көптеген  қиындықтар  мен  сұрақтар  туындайды.  Әр  мұғалімнің 

көкейінде:  -Олимпиадаға  қалай  дайындау  керек?  Неден  бастаймын?  Олимпиадаға  дайындаудың 

қандай  әдіснамасы  бар?  -деген  сұрақтар  туындайды.  Бұл  әрине  жаңадан  жоғары  оқу  орындарын 

тәмамдаған жас мамандар үшін немесе бірнеше жылғы еңбек өтілі мен тәжірбиесі бар, бірақ бұрын 

олимпиадаларға дайындаумен айналыспаған мұғалімдер алдындағы даудамайлы мәселе. 

Ең бірінші олимпиаданың мақсаты мен міндеті не екенін түсінуіміз керек. Олимпиада оқушылар 

мен мұғалімдер үшін өздерінің қабілеттерін анықтауға және сыни тұрғыдан бағалауына мүмкіндік 

береді. Олимпиада басқа білім алу тәсілдерімен, мысалы ғылыми жобалармен айналысып, белгілі 

бір тақырыптағы зерттеу жұмыстарымен, реферат жазумен салыстырғанда кең ауқымда білім алуға 

мүмкіндік береді және бірнеше жылғы тапжылмас еңбектенуді талап етеді [3]. 

Олимпиадалардың мақсаты – дарынды балаларды қолдау, олардың ғылыми еңбектенуіне деген 

қызығушылығын арттыру және шығармашылық дағдыларын анықтау әрі дамыту.

Олимпиадалардың міндеттері- жүйелі ойлауды дамыту, шығармашылық қабілеттерін арттыру. 

Олимпиаданың  тиімділігі:  Олимпиада  оқушының  пәнге  деген  қызығушылығын  арттыра-

ды,  баланың  жеке  тұлға  болып  қалыптасуына  септігін  тигізеді,  болашақта  өздігінен  білім  алып, 

ақпаратты  іздеу,  оны  талдау,  өңдеу,  қорытынды  жасау  қабілеттерін  дамытады.  Бұл  қабілеттердің 

барлығы  да  болашақта  жоғары  оқу  орнында  да  білім  алғанда  да  өте  маңызды.  Олимпиадаларға 

жүйелі  дайындықтың  арқасында  оқушы  өз  көзқарасын  қоя  алады  және  оны  басқаларға  дәлелдей 

алады,  өзгенің  де  сол  сияқты  өзінің  де  қатесін  көре  алады,  өзінің  жұмысына  жоспар  құра  алады, 

мәселелерді анықтап, оның шешу жолдарын қарастыра алады және баланың өзіне деген көзқарасы 

өзгеріп, өзін бағалауы жоғарлайды.

Олимпиада дегеніміз сабақта алған білімнің жалғасы деп санауға болады. Негізгі мақсат оқушының 

орын алуында немесе бір немесе бірнеше жүлдегер дайындауда емес. Оқушының терең білім алу-

ына көмектесу, өздігінен білім алуына жол салу, өздігінен білім алуына бағыт беру. Көп жағдайда 

мұғалімдер  сыныптың  ішінен  тек  бір  немесе  екі  баланы  ғана  таңдап  алады,  сондықтан  сыныпта 

көптеген оқушылар сыртта қалып жатады. Сол үшін сыныптан қабілеті, осы пәнге қызығушылығы 

бар  бірнеше  оқушыларды  өзіне  қарай  баулуы  қажет.  Себебі:  бәсекелестік  болған  жерде  нәтиже 

де жоғары болады. Олимпиадаға бір оқу жылы немесе бірнеше айлар ғана дайындау дұрыс емес. 

Олимпиадаға дайындау үздіксіз еңбекті талап етеді, бірнеше жылғы қажырлы, екі жақты еңбекті қажет 

етеді. Тағы біздердің жіберетін қателіктеріміздің бірі- оқушыны тек жоғары сыныптарға барғанда 

ғана  олимпиадаларға  қатыстыру.  Олимпиада  8-11-сыныптар  аралығында  аудандық  деңгейде,  ал 

облыстық  және  одан  жоғары  деңгейде  9-11-сыныптар  аралығындағы  оқушылар  қатыса  алатынын 

білеміз.  Сол  себептен  9-сыныпта  оқитын  оқушыларды  қазан  айында  анықтап,  желтоқсан  айында 

болатын  олимпиадаға  қатыстыру  үшін  дайындықты  бастаймыз.  Әрине,  бұл  жерде  ешқандай  сіз 

жақсы нәтиже алмайсыз. Баланың дарындылығы қаншалықты жоғары болса да, олимпиадаға қатысу 

дайындықты талап етеді. Бірнеше айдың ішінде бірнеше жылда өткен тақырыптарды қайта оқуға, 

еске  түсіруге,  жаттауға,  жаттығуға  уақыт  тапшы.  Бұл  кезде  оқушының  тек  шаршауына,  қажуына, 

соңында қызығушылығын жоғалтуына әкеп соқтырамыз. Кез келген оқушы үшін сайыстарға қатысу 

үлкен стресс. Олар сайыстарға қатысып, жеңімпаз болғылары келеді және бола аламын деп санай-

ды,  өзінің  сыныптастарының  алдында  абыройын  сақтауға  тырысады.  Осыны  біле  тұра  баланың 

көңілімен ойнауымызға ешқандай қақымыз жоқ. Сондықтан оқушыны 6-сыныптан, яғни биология 

пәні жаңа пән ретінде басталған күннен бастап дайындау керек. Өзіңіздің күнделікті сабағыңызда қай 

оқушының қабілеті, дарындылығы бар екендігін аңғару қиын емес. Сонда үш жылдың ішінде оқушы 

дәстүрлі  мектепте  оқитын  биологияның  сыртында  көптеген  қосымша,  тереңдетілген  әдебиеттерді 

де оқиды. Себебі олимпиаданың тапсырмалары көп жағдайда оқушылардың дарындылығын ескере 

отырып берілген тапсырмалар мектеп бағдарламасынан әлдеқайда күрделірек болып беріледі. 

Сондықтан біз мұғалімдер мен оқушылар үшін маңызды деп ойлаған 

төмендегі кеңестерді ұсынамыз

Ең  бірінші  мұғалім  өзінің  сабағын  оқушы  үшін  қызықты  етіп  өткізу  міндетті.  Оқушылар  көп 

жағдайда қызыққан пәніне көбірек көңіл аудара бастайды. Ол үшін мұғалім өз ісінің нағыз шебері 

215

болуы шарт. Оқушылар сабақ кезінде тек қана шектеулі білім ғана алып қоймай, сабақ үстінде ын-

тасы  жоғарлап,  танымдық  белсенділігі  артып,  шығармашылық  қабілеттері  артуы  керек.  Ол  үшін 

ең бірінші мұғалімнің күнделікті сабағына дайындығын талап етеді, сабаққа кіргеннен шыққанша 

дейінгі  әр  қадамы,  алдын  ала  ойластырған  болуы  және  сабақ  баланың  білім  алу  мүддесіне  қарай 

ұйымдастырылуы қажет. 

Екіншіден,  еңбек  нәтижелі  болуы  үшін  алдын  ала  ұйымдастырылған  жоспар  құрылуы  керек. 

Мұғалімінің тарабынан оқушы үшін тиімді элективті курстарды, қолданбалы курстарды атауға бо-

лады.  Элективті  курстар  ботаника,  зоология,  анатомия,  физиология,  молекулалық  биология  тағы 

да басқа салалар бойынша жасалуы мүмкін. Оны 34 сағатқа не одан да көп сағатқа құруға болады. 

Элективті  курстарда  лекциямен  қатар,  олимпиадалық  тест  сұрақтары  мен  практикалық  тапсыр-

малары  болады.  Мұғалім  өзінің  таңдауы  бойынша  қарапайымнан  күрделі  курстарға  көше  ала-

ды.  Элективті  курстардың  арқасында  мектеп  бағдарламасында  қарастырылмаған  тақырыптарды 

оқытуға, оқыған тақырыптарды күрделендіре немесе тереңдете отырып оқыта алады. Элективті кур-

стар арқылы мұғалім оқушыны жүйелі түрде дайындай алады. Осы қосымша сабақтардың арқасында 

терең білім алып, олимпиадаға қатысу дағдылары шыңдалады.

Үшіншіден, мұғалім оқушының деңгейін бірнеше уақыт өткен сайын тексеріп отыруы қажет. Яғни 

білімді тексеретін тест сұрақтары, сызба нұсқалар, кестені толтыру, суреттер бойынша салыстыру-

лар айту сияқты түрлі тапсырмалар арқылы оқушы тақырыпты қалай меңгергендігін анықтап отыру 

керек. Бұл кезде оқушы және оқытушы өздерінің жетістіктері мен кемшіліктерін анықтай алады. Ол 

көбінесе бір тарауды аяқтаған сайын өткізіліп отыруы керек. Сонымен қатар бірнеше жылдан бері 

жиналған  аудандық,  облыстық,  республикалық  және  халықаралық  тапсырмалар  жинағы  болғаны 

үлкен септігін тигізеді. Осы тапсырмаларды көп орындаған кезде оқушыдан ең бірінші «білмеймін» 

деген қорқыныш кетеді, түрлі тапсырмаларды орындауға дағыланады, логикалық ойлауы дамиды, 

тапсырмаларды орындауда уақытты үнемдеуді түсінеді.

Төртіншіден,  олимпидаларға  қатыстыру  үшін  ең  бірінші  топтың  ішінен,  сыныптың  ішінен 

мықтыларын  анықтау  мақсатында  мектепішілік  олимпиадаларды  өткізіп  отыру  керек.  Ол  жы-

лына  бір  рет  емес  әр  ай  сайын  болғаны  дұрыс.  Бір  рет  қорытындысы  жоғары  болған  оқушының 

нәтижесі сіз ойлағандай жоғары болады деп сенуге болмайды. Егер ай сайын мектепішілік олим-

пиадалар  ұйымдастырылса,  әр  оқушының  көрсеткен  қорытындысы  бойынша  рейтинг  жүргізіп 

отырса,  оқушылардың  білім  деңгейін  нақты  анықтай  аласыз.  Бұл  кезде  оқушылар  арасында 

бәсекелестік  арта  түседі,  жоғары  қорытынды  көрсеткен  оқушылардың  мотивациясы  жоғарлайды, 

төмен  нәтиже  көрсеткен  оқушылар  көбірек  еңбек  ету  керектігін  түсінеді,  сонымен  қатар  бірнеше 

рет  жоғары  нәтижелер  көрсеткен  оқушыны  олимпиадаларға  қатыстыру  дұрыс  екендігін  өзіңіздің 

де, оқушылардың да дұрыс екендігіне көздері жетеді. Мектепішілік олимпиада алғашқысында оңай 

тапсырмалар  мен  сұрақтар  қойылсын,  егер  бірден  қиын  оқушыға  түсініксіз  тапсырмалар  болса, 

қолымыздан келмейді деген үрей туындайды. Келесі жолдары ақпаратты есте сақтауға арналған тап-

сырмалар, кесте және сызбалармен жұмыс жасайтын тапсырмалар, байқампаздықты талап ететін 

тапсырмалар,  қатесін  немесе  артығын  табатын  тапсырмалар,  бір  немесе  бірнеше  дұрыс  жауапта-

ры бар тапсырмаларды енгізіп отыру қажет. Тапсырмалар әртекті болған сайын оқушылар тапсыр-

маларды орындаудан жалықпайды. Оқушылар тапсырмаларды дұрыс орындап, жақсы нәтижелер 

көрсеткен кезде, еңбекқорлығы үшін әрқашан  «марапатталуы» тиісті. Оқушы үшін мұғалім тара-

пынан «жарайсың», «кереметсің» деген жылы сөздер қандай болмасын алда тұрған қиындықтарға 

шыдауға қатты әсер етеді.

Және ең бастысы – еңбекқор, өздігінен білім алуға дағдыланған оқушы. Оқушы өздігінен білім алу 

кезінде есте сақтау қабілеті жоғары болады. Сонымен қатар бірнеше жылдар бойы өзіңіз дайындаған, 

дағдыланған оқушыға «мұғалімнің рөлін» беру керек. Яғни, бірнеше жылдар олимпиадаға қатысқан, 

дағдысы мол оқушы енді өз білгенін, үйренгенін өзінің ізбасарларына үйрету керек. Мұны ұжымдасып 

білім алу деп қарастыруға болады. Бұл жерде оқушының пәнге деген көзқарасы мен олимпиадаға 

деген дайындығы басқаша өзгеріске апару мүмкін. Себебі оны енді өзі сияқты оқушы оқытады. Бұл 

төмен  сыныптағы  оқушыларға  үлкен  ұмтылыс  жаңа  дем  береді.  Өзінің  аға-апалары  секілді  олар 

да жоғары нәтижеге жеткісі келеді, әрі жетуге болатындығына жоғары сыныптағы оқушылар үлгі 

болады.

Ал енді оқушыларға арналған кейбір тиімді ақыл- кеңестер

•  Олимпиадаға неліктен қатысқың келетініңді бірінші түсініп ал. Өзіңнің алдыңа мақсат қой, 

мақсатқа жету үшін қандай жұмыстар жасау керектігін ойлан. Олимпиадаға тек қана жеңіске 

жетіп, орын алу үшін емес, ең бастысы терең білім алу үшін, болашақта осы пәнмен байланы-

сты маман болуға дайындалу екендігін есте сақта.

•  Өзіңе дайындық үшін алдын ала жоспар құр. Сабақ беретін мұғаліммен ақылдас. Қосымша 

білім  алу  үшін  қандай  курстары  бар  екендігін  сұрастыр.  Олимпиадаға  дайындыққа 

216

барып  жүрген  оқушылармен  кездесіп,  олардың  қалай  дайындалып  жатқанына  назар  ау-

дар.  Дәптерлерін  ашып,  қандай  тапсырмалар  жасап  жатқанын  қара,  өзіңді  биология 

қызықтыратындығына толық көзіңді жеткіз.

•  Алғашында  мұғалімнен  қандай  тақырыптарды  оқитыныңды  анықтап  ал.  Өзіңе  қосымша 

ретінде үлкен қалың дәптер баста. Кітапханада бар биология оқулықтарын өзіңе алып ал. 

Сабақтан соң биология пәнінен қосымша сабаққа қатыс.

•  Өзің  түсінбейтін  сұрақтарды  бір  қағазға  жазып  отыр  және  сол  сұрақтардың  жауабын 

іздестіріп, табуға тырыс. Өзің таба алмаған сұрақтың жауабын мұғалімнен сұра. Ең бірінші 

өзің оқы, сол кезде ғана ол тақырып көбірек есіңде қалады.

•  Көбірек  ақпаратты  алу  үшін,  тақырыптарды  тереңірек  оқу  үшін  өзіңе  олимпиадаға 

дайындыққа  қажетті  әдебиеттерді  мұғалімнен  анықтап,  кітапханадан  болмаса  кітап 

дүкенінен өзің сатып ал. Әдебиеттерден тақырыптарды оқыған кезде қызықты, есте сақтау 

керек  деп  ойлаған  беттерге  арнайы  түрлі  түсті  қағаздармен  белгі  жасап  қой.  Керек  кезде 

оңайлықпен аталған беттерді қайта таба аласың. Кітап қорыңда жалғыз ғана оқулық болмау 

керек, мысалы әр түрлі авторлар жазған Ботаника кітабының бірнешеуін тауып ал. Тақырып 

бір  болғанымен,  әр  түрлі  әдебиеттерден  оқып,  бір-бірімен  салыстыр.  Себебі  әр  автор 

тақырыпты түрліше жазуы мүмкін, бірі айтпаған ақпаратты келесі автор қозғауы мүмкін. 

Өзіңнің арнайы қалың дәптеріңе қажетті ережелерді, сызбаларды, кестелерді көшіріп алып 

отыр. Тек кітаптар ғана емес, сол сияқты ғаламтор желісіне де көңіл аудар. Оқулықтан оқыған 

тақырыпты қалай түсінгеніңді тексеру үшін, ғаламтор желісін пайдалан. Ғаламторда биоло-

гиядан өте көптеген онлайн тестерді таба аласың. Сұрақтарға жауап бере отырып, бірден қате 

не дұрысын анықтайсың, бірнеше рет қайталап жаттап алуға болады. Сонымен бірге қатемен 

жұмысты  бірден  жасап  отыруға  мүмкіндігің  бар.  Сол  тақырыптқа  байланысты  суреттерді 

міндетті түрде қара. Себебі практикалық турда өте көптеген тапсырмалар суретті түсіндіру 

негізінде беріледі. Суреттерді ғаламтордан қағазға көшіріп шығарып ал да, дәптеріңе жапы-

стырып қой. Міндетті түрде осындай әдістер жақсы көмекші бола алады.

•  Мұғалімнің көмегімен тақырыптарды «оңай» – өзім оқып түсіне алатын, «орташа»- бірнеше 

рет  оқу  қажет,  «қиын»-  мұғалімнің  көмегі  қажет  деп  бөліп  ал.  Уақытты  дұрыс  пайдала-

ну  үшін,  қиын  тақырыптарды  қайталау  үшін,  уақыт  қалдыруды  ұмытпа.  Ең  бірінші  оңай 

тақырыптардан  баста,  ал  бірақ  мұғалім  осы  тақырыптар  бойынша  қиындатылған  және 

ситуациялық сұрақтар қойсын. 

•  Өзіңнің жан жағынды биологиямен толтыр. Тіпті далаға қыдырып жүргеннің өзінде бұрын 

көңіл бөлмеген табиғат жағдайларына көңіл аудар. Қарапайым балалық сұрақтарды өзіңе 

қойып отыр. Неліктен жапырақтар сарғаяды, жасыл жапырақтарға қарағанда неліктен жер-

ге түсіп жатады. Әрине бұл пластидтер, фотосинтез, тірек ұлпасы, фотопериодизм сияқты 

тақырыптарды оқыған кездегі білімің есіңе бірден түсінеді. Үйде отырған кезде теледидар-

дан жануарлар, өсімдіктер, табиғат туралы көрсететін телебағдарламаларды тамашала. Кей 

тапсырмаларда оқулықтарда болмайтын белгілі бір жануарлардың мінез қылығы, тіршілік 

әрекеті туралы болады. Сондықтан далада не үйде дем алғанда да, тамақ ішіп отырғанда да, 

жай ғана тыныш отырғанда жан-жағыңа көңіл аударып, биологиямен байланыстырып отыр.

•  Және ең бастысы-ерінбе. Дайындығың жүйелі болсын. Үздіксіз еңбектің арқасында міндетті 

түрде өзіңді жоғарыдан көрсете аласың.

Міне, осы аталған кеңестерді пайдалана отырып, біздер де көптеген оқушыларды түрлі сайыстарға, 

олимпиадаларға,  ғылыми  жобалар  жарыстарына  дайындаймыз.  Білгенімізді  балаларға  үйретіп, 

олардың дайындалуы арқылы тиімді жолдарды іздедік. Оқушылардың еңбекқорлығының арқасында 

оқушыларымыз бірнеше жылдан бері аудандық, қалалық, республикалық, халықаралық деңгейдегі 

білім сайыстарының жеңімпаздары. Бірақ біз жасай алатын жұмыстың бұл тек бастамасы деп ой-

лаймыз.  Сондықтан  өзіміз  секілді  әріптестерімізден  олимпиадаға  дайындаудың  тиімді  әдістерін 

үйреніп, әлі де елімізге адал еңбек жасауға даярмыз.

жүктеу/скачать 4,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: