Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

0 
 
 
 
 
 
 
 

1 
 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖҼНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 
М.ҼУЕЗОВ атындағы ОҢТҤСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ 
 
МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 
ЮЖНО-КАЗАХСТАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ  
имени М.АУЭЗОВА 
 
  MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN 
  M.AUEZOV SOUTH KAZAKHSTAN STATE UNIVERSITY 
 
 
 
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҤСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК 
УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ҚҦРЫЛҒАНЫНА 70-ЖЫЛ ТОЛУЫНА  АРНАЛҒАН 
«ҚАЗІРГІ ЖАҺАНДЫҚ СЫН-ҚАТЕРЛЕР ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ТӘУЕЛСІЗ 
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҒЫЛЫМЫ, БІЛІМІ МЕН МӘДЕНИЕТІНІҢ ДАМУЫ» 
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ТӘЖІРИБЕЛІК КОНФЕРЕНЦИЯНЫҢ 
 
ЕҢБЕКТЕРІ 
 
 
ТРУДЫ  
МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ 
«РАЗВИТИЕ НАУКИ, ОБРАЗОВАНИЯ И КУЛЬТУРЫ НЕЗАВИСИМОГО 
КАЗАХСТАНА В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛЬНЫХ ВЫЗОВОВ СОВРЕМЕННОСТИ», 
ПОСВЯЩЕННОЙ 70-ЛЕТИЮ  ЮЖНО-КАЗАХСТАНСКОГО 
ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМ. М.АУЭЗОВА 
 
 
WORKS  
 
OF THE INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE 
«DEVELOPMENT OF SCIENCE, EDUCATION AND CULTURE OF INDEPENDENT 
KAZAKHSTAN IN CONDITIONS OF GLOBAL CHALLENGES OF MODERNITY», 
DEVOTED TO 70 YEARS ANNIVERSARY OF M. AUEZOV 
SOUTH KAZAKHSTAN STATE UNIVERSITY 
 
 
ТОМ 1 
 
Шымкент 2013 

2 
 
УДК 378 
ББК 74.58 
Ҽ 82 
 
М.Ҽуезов  атындағы  Оңтҥстік  Қазақстан  мемлекеттік  университетінің  қҧрылғанына  70-жыл 
толуына    арналған  «Қазіргі  жаһандық  сын-қатерлер  жағдайындағы  тҽуелсіз  Қазақстанның 
ғылымы,  білімі  мен  мҽдениетінің  дамуы»  халықаралық  ғылыми-тҽжірибелік  конференциясы– 
Шымкент: М. Ҽуезов ат. ОҚМУ, 2013ж.  
1 Т. 310 б. Тілдері: қазақ, орыс, ағылшын. 
 
Международная  научно-практическая  конференция  «Развитие  науки,  образования  и  культуры 
независимого Казахстана в условиях глобальных вызовов современности», посвященная 70-летию  
Южно-Казахстанского  государственного  университета  им.  М.Ауэзова 
–
–
 
 
Ш
Ш
ы
ы
м
м
к
к
е
е
н
н
т
т
:
:
 
 
Ю
Ю
К
К
Г
Г
У
У
 
 
и
и
м
м
.
.
 
 
М
М
.
.
А
А
у
у
э
э
з
з
о
о
в
в
а
а
,
,
 
 
2
2
0
0
1
1
3
3
 
 
г
г
.
. 
 
 
1
1
 
 
Т
Т
.
.
 
 
3
3
1
1
0
0
 
 
с
с
.
.
 
 
Я
Я
з
з
ы
ы
к
к
и
и
:
:
 
 
к
к
а
а
з
з
а
а
х
х
с
с
к
к
и
и
й
й
,
,
 
 
р
р
у
у
с
с
с
с
к
к
и
и
й
й
,
,
 
 
а
а
н
н
г
г
л
л
и
и
й
й
с
с
к
к
и
и
й
й
.
.
 
 
 
The  international  scientific-practical  conference  «Development  of  science,  education  and  culture  of 
independent Kazakhstan in conditions of global challenges of modernity» devoted to 70 years anniversary 
of M. Auezov South Kazakhstan state university – Shymkent: M.Auezov SKSU, 2013 у. 
1 V. 310 p. Languages: kazakh, russian, еnglish. 
 
I
I
S
S
B
B
N
N
 
 
 
 
9
9
9
9
6
6
5
5
-
-
0
0
3
3
-
-
2
2
9
9
5
5
-
-
5
5
 
 
 
 
Бас  редактор:
  Мырхалықов  Ж.Ҥ.  -  М.Ҽуезов  атындағы  ОҚМУ  ректоры,  т.ғ.д.,  профессор,  ҦҒА 
корреспондент мҥшесі.  
Редакциялық  алқа  мҥшелері:  Сатаев  М.И.  –  тҿрағаның  орынбасары,  ҒЖ  жҽне  ХБ  жҿніндегі 
проректор,  т.ғ.д.,  профессор,  ҦҒА  корреспондент  мҥшесі;  Горяинов  К.К.  –  з.ғ.д.,  профессор,  Рессей 
Федералды  қызметінің  жазасын  орындау    ҒЗИ,  Ресей;  Дырка  Стефан  –  э.ғ.д.,  профессор,  экономика 
ғылымдарының докторы, Верхнесилез экономикалық университеті, Польша; Меор Мохаммед Фаред – 
ассоциациялық  профессор,  Путра  университеті,  Малайзия;  Олден  А.  -  академик,  Лондон  Батыс 
университетінің есептеуші техника жҽне  технология мектебі, Ҧлыбритания; Окуян М.Д. - профессор, 
Балыкесир  университеті,  Тҥркия;  Линда  Лоутон  -  PhD  докторы,  профессор,  Робер  Горден  атындағы 
университеті,    Ҧлыбритания;  Мохд  Хасан  Бен  Селамат  -  PhD  докторы,  профессор,  Малайзия 
университеті,  Малайзия;  Ивахненко  А.П.-  PhD  докторы,  директор,  Мҧнай  зерттеу  орталығы,  Heriot-
Watt университеті, Шотландия; Елизавета Ф. - PhD докторы, профессор, Басел университеті, Австрия; 
Мишо  Ж.  -  т.ғ.д.,  профессор,  Лорейн  университеті,  Франция;  Петров  В.  -  доктор,  профессор,  Левон 
Католик  университеті,  Бельгия;  Радюк  С.Н.  -  PhD  докторы,    ассоцияциялық  профессор,  Оңтҥстік 
ҽдістемелік  университеті,  АҚШ;  Славинская  Н.А.  -  бас  ғылыми  қызметкері,  неміс  аэрокосмостық 
агенттігі,  Германия;  Жонго  Ок  -  PhD  докторы,  профессор,  Сеул  ҧлттық  техникалық  университеті, 
Корея, Беккерман М. - профессор, Ньюрски университеті, АҚШ; Крючкова О.Ю. -  ф.ғ.д., профессор, 
Н.Г.Чернышевский  атындағы  Саратов  мемлекеттік  университеті,  Ресей;  Марфенин  Н.Н.  -  б.ғ.д., 
профессор,  М.В.  Ломоносов  атындағы  Мәскеу  мемлекеттік  университеті,  Ресей;  Бишімбаев  У.Қ.  - 
т.ғ.д., профессор, ҚР ҦҒА академигі, Қазақстан; Жҧрынов М.Ж -  х.ғ.д., профессор,  ҚР ҦҒА академигі, 
Қазақстан;
 
Айменов  Ж.Т.  –  т.ғ.д.,  профессор;  ҚР  ҦЖҒА  академигі,  М.Ҽуезов  атындағы  ОҚМУ,  
Қазақстан  Байтанаев  Б.А  -  т.ғ.д.,  профессор,  ҚР  ҦҒА  корреспондент  мҥшесі,  М.Ҽуезов  атындағы 
ОҚМУ;      Калменов  Т.Ш.  –  ф-м.ғ.д.,  профессор,  ҚР  ҦҒА  академигі,  Қазақстан;  Молдабеков  Ш.М.  – 
т.ғ.д., профессор, ҚР ҦИА, Қазақстан; Надиров Н.К. – х.ғ.д., профессор, ҚР ҦҒА академигі, Қазақстан; 
Есимов  Б.О.  –  г-м.ғ.д.,  профессор,  М.Ҽуезов  атындағы  ОҚМУ;  Шакиров  Б.С.  -  т.ғ.д.,  профессор, 
М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ; Қалыбекова А.А. - п.ғ.д., профессор, М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ; Мҧсаева 
Н.Р.  -  филос.ғ.д.,  профессор,  М.Ҽуезов  атындағы  ОҚМУ;  Мырзахметов  М.  -  ф.ғ.д.,  профессор, 
Қазақстан;  Назарбекова  С.П.  –  х.ғ.д.,  профессор,  М.Ҽуезов  атындағы  ОҚМУ;  Ташимов  Л.Т.  –  т.ғ.д. 
профессор,  ҚР  ҦҒА  корреспондент  мҥшесі,  М.Ҽуезов  атындағы  ОҚМУ;  Ниязбекова  Р.К.  -  э.ғ.д., 
профессор, М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ; Волненко А.А. - т.ғ.д., профессор, М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ; 
Тлеулов Э.М. – п.ғ.к., доцент, М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ. 
УДК 378 
ББК 74.58 
I
I
S
S
B
B
N
N
 
 
 
 
9
9
9
9
6
6
5
5
-
-
0
0
3
3
-
-
2
2
9
9
5
5
-
-
5
5
 
 
М.Ҽуезов атындағы Оңтҥстік Қазақстан мемлекеттік университеті, 2013 
Южно-Казахстанский государственный университет им.М.Ауэзова, 2013
 
 

3 
 
«ҚАЗАҚСТАН-2050» СТРАТЕГИЯСЫ – ҚАЗАҚСТАН ҤШІН ЖАҺАНДЫҚ ЖӘНЕ 
АЙМАҚТЫҚ КӚЛЕМДЕГІ ЖАҢА САЯСИ БАҒЫТ, ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚҦҚЫҚ ЖҤЙЕСІНІҢ 
ЖЕТІЛДІРІЛУІ 
 
СТРАТЕГИЯ «КАЗАХСТАН-2050» - НОВЫЙ ПОЛИТИЧЕСКИЙ КУРС ДЛЯ КАЗАХСТАНА В 
РЕГИОНАЛЬНОМ И ГЛОБАЛЬНОМ ИЗМЕРЕНИИ, СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПРАВОВОЙ 
СИСТЕМЫ КАЗАХСТАНА 
 
STRATEGY «KAZAKHSTAN – 2050» - A NEW POLITICAL POLICY FOR KAZAKHSTAN IN THE 
REGIONAL AND GLOBAL SCALE, IMPROVING THE LEGAL SYSTEM OF KAZAKHSTAN
 
_________________________________________________________________________________________ 
 
ПРАВА И ОБЯЗАННОСТИ ЧАСТНЫХ НОТАРИУСОВ 
 
Абдуллаев Ж., Гайсанов А.А., Тоханова Р.Ж.  
ЮКГУ им. М. Ауэзова, Шымкент, Казахстан  
 
Түйін 
Бұл  мақалада  саяси  және  экономикалық  реформалардың  жолдарындағы  Қазақстандағы 
нотариустардың қазіргі бейнесі жазылған. 
Summary 
This  article  describes  the  modern  look  of  notaries  in  Kazakhstan,  which  is  on  the  path  of  political  and 
economic reforms. 
 
История развития нотариата в постсоветском пространстве берет свое начало еще с XV века. 
Назревшая  необходимость  в  совершенствовании  нормативной  базы  в  области  нотариата  была 
вызвана стремительным развитием рыночных отношений складывающихся в обществе в первые годы 
после  распада  СССР  и  обретения  Союзными  Республиками  независимости.  Увеличивалось  число 
субъектов хозяйствования негосударственной (частной) формы собственности, возрастало количество 
совершаемых  сделок,  повышалась  их  сложность.  Существовавшие  на  тот  момент  государственные 
нотариусы  уже  не  справлялись  с  большим  потоком  необходимых  в  нотариальном  удостоверении 
документов. Закон Казахской ССР принятый еще 13 августа 1974 года « О государственном нотариате» 
уже не отвечал реалиям дня. 
Современный облик нотариата в Казахстане стал складываться с начала 90-х годов, когда страна 
встала  на  путь  политических  и  экономических  реформ.  Изменение  отношений  собственности, 
приватизации,  качественная  государственная  реформа  правовой  системы  и  гражданского 
законодательства, потребовали более эффективных форм защиты прав и интересов его участников. Все 
это востребовало к жизни и нотариат. 
Все это послужило причиной принятия 14 июля 1997 года Закона Республики Казахстан « 155-1 
«О нотариате». 
Данный Закон положил начало становлению нотариата существующего на сегодняшний день в 
Казахстане,  где  наряду  с  государственными  нотариусами  на  рынок  оказания  нотариальных  услуг 
вышли  и  нотариусы  занимающиеся  частной  практикой  (далее  -  частные  нотариусы),  т.е.  был  создан 
институт частного нотариата. 
В  соответствии  Конституцией,  Гражданским  Кодексом  Республики  Казахстан,  действующим 
законодательством,  нотариус  с  одной  стороны  -как  гражданин  своей  страны  обладает  гражданскими 
правами  и  несет  обязанность  наравне  со  всеми  гражданами  Республики  Казахстан  (  право  на  жизнь, 
личную  свободу,  равенство  перед  законом  и  судом,  право  на  неприкосновенность  частной  жизни, 
личную  и  семейную  тайну,  защиту  чести  и  достоинства,  обязанность  оплачивать  законом 
установленные  налоги,  сборы  и  другие  обязательные  платежи  и  т.п.),  с  другой  стороны  нотариус 
наделен  особыми  полномочиями,  направленными  на  защиту  этих  же  прав  граждан  и  несет 
юридическую ответственность при осуществлении своей деятельности, т.е. совершении нотариальных 
действий. 
Закон  «О  нотариате»  Республики  Казахстан  предъявляет  много  требований  к  лицам, 
претендующим  или  уже  исполняющим  обязанности  нотариуса.  Поскольку  цена  ошибки  нотариуса 
может быть достаточно высокой и серьезно отразиться на судьбе, как одного человека, так и больших 
организаций.  Одно  из  главных  требований  к  нотариусу  -  профессиональное  знание  современного 
законодательства:  гражданского,  семейного,  земельного,  жилищного,  пенсионного,  налогового  и 
других, которые определяют существо нотариальных действий. 
В  соответствии  со  ст.  1  названного  Закона  правом  на  совершение  нотариальных  действий 
законодательство наделило четыре категории: 

4 
 
1)  нотариусов,  работающих  в  государственных  нотариальных  конторах(государственные 
нотариусы) и нотариусы, занимающиеся частной практикой (частные нотариусы); 
2) должностные лица местных исполнительных органов; 
3)лица, исполняющие  консульские  функции  от  имени  Республики Казахстан; 4) иные лица, 
уполномоченные на совершение нотариальных действий. 
При  совершении  нотариальных  действий  нотариусы  обладают  равными  правами  и 
обязанностями  независимо  от  того,  работают  ли  они  в  государственной  нотариальной  конторе  или 
занимаются  частной  нотариальной  практикой.  Оформленные  нотариусами  документы  имеют 
одинаковую юридическую силу ( п.2. ст.6 ЗРК « О нотариате») . 
Кроме  того,  существует  ряд  требований,  которым  должны  отвечать  лица  желающие  стать 
нотариусами. 
В  статьях  17,  18  Закона  Республики  Казахстан  «  О  нотариате  »  нотариусы  наделены 
определенными правами и обязанностями, а именно: 
Права нотариуса 
1.Совершать  нотариальные  действия,  предусмотренные  действующим  законодательством  РК  в 
интересах физических и юридических лиц, обратившихся к нему; 
2.Составлять проекты сделок, заявлений и других документов; 
3.Изготовлять копии документов и выписки из них; 
4.Давать консультации по вопросам совершения нотариальных действий; 
5.Истребовать  от  физических  и  юридических  лиц  документы  и  сведения,  необходимые  для 
совершения  нотариальных  действий,  с  соблюдением  установленных  законодательными  актами 
Республики Казахстан требований кразглашению сведений составляющих коммерческую, банковскую 
и иную охраняемую законом тайну; 
б.Заниматься  научной,  педагогической  и  творческой  деятельностью,  в  том  числе  по  договору 
найма ; 
7.Оказывать иные платные услуги технического характера. 
Обязанности нотариуса 
1.Совершать  нотариальные  действия  в  соответствии  с  требованиями  Законов  и  других 
нормативно правовых актов Республики Казахстан, регулирующих деятельность нотариата; 
2.Разяснять  гражданам  и  юридическим  лицам  права  и  обязанности,  предупреждать  о 
последствиях совершаемых нотариальных действий, с тем, чтобы юридическая неосведомленность не 
могла быть использована им во вред; 
3.Хранить  в  тайне  сведения,  которые  стали  ему  известны  в  связи  с  осуществлением  его 
профессиональной деятельности; 
4.Отказывать  в  совершении  нотариального  действия  в  случае  его  несоответствия 
законодательству Республики Казахстан; 
5.Соблюдать профессиональную этику; 
6.Представлять  по  жалобам  на  свое  действие  в  органы  юстиции  и  (или)  нотариальную  плату 
сведения  о совершенном нотариальным  действии,  иные  документы  в необходимых случаях  -  личные 
объяснения, в том числе по вопросам несоблюдения требований профессиональной этики. 
Кроме  того,  следует  учесть,  что  законодатель  пунктом  2  статьи  15  этого  же  Закона  наделил 
частного Нотариуса самостоятельными дополнительными правами, а именно: 
1. Иметь в любом банке расчетный и другие счета, в т.ч. валютный; 
2. Нанимать и увольнять работников согласно трудовому законодательству; 
3. Распоряжаться доходом, полученным от совершения нотариальных действий; 
4. Выступать в судах от своего имени; 
5. Должен быть членом нотариальной палаты; 
6.  Обязан  иметь  помещение,  пригодное  для  беспрепятственного  доступа  граждан  и 
представителей юридических лиц, соблюдения тайны совершения нотариальных действий; 
7. Обеспечить сохранность нотариального делопроизводства; 
8. Совершать другие действия, в соответствии с законодательством РК. 
Наряду с предоставленными правами нотариусам в статье 19 ЗРК «О нотариате» предусмотрены 
и ограничения деятельности нотариуса, которые заключаются в следующем: 
а)  Запрещено  заниматься  иной  предпринимательской  деятельностью,  кроме  совершения 
нотариальных действий; 
б)  Не  вправе  оказывать  посреднические  услуги  при  заключении,  изменении  и  расторжении 
договоров; 
в) Не вправе совершать нотариальные действия на свое имя и от своего имени, на имя и от имени 
своих супругов, их и своих родственников (родителей, детей, внуков); 
г)  Исполнять обязанности нотариуса в случае избрания депутатом представительного органа; 

5 
 
д)   Не вправе состоять в трудовых отношениях в качестве наемного работника. 
Статья  6  Закона  РК  «О  нотариате»  предъявляет  следующие  требования,  которым  должен 
отвечать будущий нотариус, это: наличие гражданства Республики Казахстан, высшего юридического 
образования, стаж работы по юридической деятельности не менее двух лет, прошедший стажировку у 
государственного  или  частного  нотариуса,  сдавший  квалификационный  экзамен,  и  получивший 
лицензию на право заниматься нотариальной деятельностью. 
В  отличие  от  нотариуса,  работающего  в  государственной  нотариальной  конторе,  нотариус, 
занимающийся частной практикой, несет личную имущественную ответственность по решению суда в 
случае  причинения  ущерба  нотариальными  действиями,  противоречащими  действующему 
законодательству. 
Таким  образом,  нотариусом,  занимающимся  частной  практикой,  признается  гражданин, 
занимающийся  нотариальной  деятельностью  без  образования  юридического  лица  на  основании 
лицензии,  застраховавший  свою  гражданско-правовую  ответственность  по  обязательствам, 
возникающим  вследствие  причинения  вреда  в  результате  совершения  нотариальных  действий,  и 
прошедший учетную регистрацию в территориальном органе юстиции (ст. 15 ЗРК «О Нотариате»). 
 
Литература 
1.
 
Конституция Республики Казахстан 
2.
 
Гражданский Кодекс Республики Казахстан 
3.
 
Закон « О нотариате» 
4.
 
Правовые  основы  нотариальной  деятельности:  Учебное  пособие  /  Под  ред.  В.  Н.  Аргунова.  —  М.: 
БЕК, 1994. 
5.
 
Лепидевский Н. История нотариата // Нотариальный вестник. 1997. 
 
ҼОЖ:574(56)4 
 
ОҢТҤСТІК ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ХАЛЫҚТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК – ЭКОНОМИКАЛЫҚ 
ДАМУЫ  (XIX Ғ. II - ЖАРТЫСЫ) 
 
Абдухаимов. Е. Ф., Таштанов Ж.А., Тастанбекова С.С.  
М. Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 
 
Бҥгінгі  таңдағы  республикамыздың  экономикалық  ахуалының  астары  ҿткен  дҽуірмен  тығыз 
байланыста  жатқандығы  тҥсінікті.  Ҽлеуметтік  даму  саласындағы  ҥрдістер  мен  даму  ерекшеліктері 
жайлы  нақтылы  мҽліметтер  мен  ғылыми  тҧжырымдар  кҿпшілік  қауым  назарына  ҧсыныла  бастады. 
Тарихи  ізденістерге  одан  ҽрі  серпін  бере  тҥсу  ҥшін  ендігі  жерде  аймақтық  ерекшеліктерге  де  назар 
аудару  қажеттігі  туындады.  Жекелеген  аймақтардың  халқының  санын,  ҽлеуметтік  –  экономикалық 
ерекшеліктерін зерттеу арқылы кҿп нҽтижеге қол жеткізе аламыз. Оңтҥстік Қазақстан ҿлкесі Орталық 
Азия  мемлекеттерімен  тығыз  байланыс  орталығы  болып  табылатындықтан  республиканың  саяси  – 
экономикалық дамуындағы стратегиялық мҽні ерекше. 
Патшалық  Ресей  Тҥркістан  ҿлкесін  біржолата  жаулап  алғаннан  кейін  осы  аймақтағы  жер  ҥсті 
жҽне жер  асты  байлықтарын игеруге  ҽрекет жасады.  Қазақтың ежелгі  дҽстҥрі  бойынша бір  – бірімен 
кездескенде  ең  алдымен  «Мал  –  жаның  аман  ба?»  деп  сҧрайтынын  байқаған  орыстар  мал 
шаруашылығына ерекше кҿңіл аударып, оның ҿнімдерін Орталық Ресейге тасымалдауға кҥш жҧмсады. 
Тҥркістан  губернаторлығы  қҧрылған  кҥннен  бастап,  ол  жерде  патша  ҽкімшілігі  мал  санының 
қаншалықты  дҽрежеде  екендігіне  қызықты,  1876  –  жылы  жҥргізілген  санақ  бойынша  бір  ғана 
Сырдария облысындағы барлық мал саны 30 916 900 болған. [1] 
Патша  ҥкіметі  қазақ  халқына  отарлық  саясатын  жҥргізу  арқылы  орыс  шаруаларын  қоныс 
аудартты.  Тҥркістан  ҿлкесінде  орыстарды  қоныстандыру  ҽрекеті  жылдан  –  жылға  ҥдей  тҥсті.  Қоныс 
аударушылар  ҿлкеге  кҿптеп  келіп,  қазақтардың  шҧрайлы  жерлерін  басып  ала  бастады.  Тҥркістан 
генерал  –  губернаторы  Кауфман  жҽне    Жетісу  облысының  ҽскери  губернаторы  Калпаковский  қазақ 
жеріне  қоныс  аударушыларға  барлық  жағдай  жасады.  Мысалы  Жетісу  облысының  43  елді  мекеніне 
1815  жанҧя  қоныстанды.  Облыста  жер  мҽселесі  бойынша  1867  жылғы  арнайы  «Қаулы»  қабылданды. 
1868 – 1883 жылдары 36 жерге 2075 шаруа отбасы қоныстанды. Облыста барлығы 20411 қазақ тҧрды. 
1884 – 1895 жылдары Жетісу облысының алты уезінде қазақтар 35569 тҧрғын ҿмір сҥрді. 1895 жылды 
1884  жылмен  салыстырғанда  шаруалардың  саны  185%  -  ға  кҿбейді.  [2]  Осындай  жағдайда 
қоныстанушылар  кҿбейген  сайын  Тҥркістанда  капиталистік  қатынастар  барлық  салаға  ене  бастады. 
Қазақ халқының ата кҽсібі мал шаруашылығы болғандықтан, тіршілік кҿзі қой, жылқы, тҥйе, ірі қара 
мал  болып  есептелді.  Сонымен  бірге Сырдария  ҿзені  жағалауында  балық  шаруашылығы кҿп  тарады. 

6 
 
Балықшылық бҧрындары қазақтар арасында кең тарамаған, тек балығы мол сулардың жағасында жҧт 
не  болмаса басқа  себептермен кҿшіп  – қонуға  шамасы келмей  қалған  қазақтардың  ғана  айналысатын 
тіршілігі  еді.  Балық  аулау  ерте  кезеңде  қарапайым  тҥрде  болды.  Ҽуелі  балықты  тҧйық  жерге  қуып 
қамап, қолмен ҧстады. Оңтҥстік Қазақстанда орыс қоныстанушылары санының ҿсуіне жҽне Ресеймен 
сауда – экономикалық байланыстардың кеңінен ҿрістеуіне байланысты балық ҿнімдеріне сҧраныс ҿсе 
бастады.  Сол  себепті  балықшылық  ХІХ  –  ғасырдың  аяғында  ҿзен  жағасындағы  халықтың  кҥн  кҿріс 
кҽсібіне айналды. Балықшылықты кҽсіп етуге кҿшкен қазақтар қыстауларын ҿзеннің жағасына салып 
балықшылықты кҽсіп еткен қазақ қауымдары пайда болды. Ҿзен жағалауы кҿшпелілері балық аулауға 
кҿмекші азық ретінде қыстауға қоныстанғаннан кейін аулауға кірісті. Аулау қҧралдары шанышқы, ау, 
ілме болды. Ілме ҧзын таяққа аттың қҧйрық қылын бекіту арқылы жасалды. Ілмені суға жіберген кезде 
жерге етпетінен жатып, ілмені балық тҥсуіне асықпай кҥтеді де, ілме қозғалғанда оны тартып алады. 
Қысқа қарай балық су жиегіне шыққанда суды кешіп жҥріп қолмен ҧстап жағаға лақтыра береді, екінші 
адам жинап жҥреді. [3] 
ХІХ  ғасырдың  аяғында  қазақтар  арасындағы  балық  шаруашылығының  дамуына  Орынбор  – 
Ташкент темір жолының салынуы оның одан ҽрі дамуына ҽкеліп соқты. 1895 жылы бір балық Орынбор 
кҿпестеріне  3  сом  60  тиыннан  сатылды.  Балықшылар  баспанасы  «шалаш»  деп  аталды.  Шалаш 
дарбазалары қамыстан соғылды. Тор, аң, қайықты кҿбіне қайықшылар ҿздері даярлады. Балықты кейде 
орыс кҿпестеріне ҧн, тҧз сияқты тағамдарға да айырбастап отырды. Рҧқсат қағаз 1896 – 1897 жылдары 
13 сом 80 тиын тҧрды. Тор, қайық жасауға керекті шикізат шығыны тҿмендегідей болды: тор жасайтын 
жіптің  20  фунты  -    11  сом,  сетканы  су  бетіне  қалқытып тҧратын ағаш  қабықтарының  15  фунты  –  60 
тиын, ширатылған жіптің 10 фунты – 2 сом, торды суға батырып тҧратын кҥйдірілген қыштың 2 фунты 
-  90 тиын. Ал қайық жасау ҥшін: ағашы мен ағаш ҿңдеуі -  12 сом, май мен қапсырма -  1 сом, ескек 
тҧтқасы – 30 тиын, ҥш ескек – 40 тиын қайық ҥшін жалпы 13 сом  70 тиын керек болды. [4] 
Қазақ жеріне қоныстанған шаруалардың халыққа тигізген зияны мен тиімді жақтары да болды. 
Қазақ  шаруаларына  қала  ҿмірін  ҥйрете  бастады.  Қалалар  қҧрылып  халқы  ҿсе  бастады.  Мысалы  сол 
кезеңде Шу даласынан Нарынға дейінгі аралықта орыстарға дейін қҧрылып ҥлгерген қоныстардың бірі 
Пішпек болды. [5] 
Қырғыздар  сарттардың  отарлауына  соншалық  кҿңілдері  толмағанын  мынадан  кҿруге  болады. 
Қоқан қорғандары, бекіністері қҧлап, сарттар қырғыздардың жерінен кете бергенде, олардың жерлерін 
кҿшпенді  жерлерге  айналдырған.  Сондықтан  сарттардың  тҧрған  жерлерінің  ізі  де  қалмаған.  Бірақ 
сарттардың орнына ҽлдеқайда берік жҽне қырғыздар ҥшін жағымсыз орыс отаршылары келді. Орыстар 
осылайша  Оңтҥстік  Қазақстанда  сарттардың  жерлерінің  отарлауын  тҥгелімен  жойды.  Бірақ  қалалық 
сарттар мен саудагерлер ҽлі де тҧрақтанды.  
Орыстардың  «христиан  еместерге»  шығарған  заңдарын  мҧсылмандарға  қарсы  пайдаланды, 
мҧсылмандардың  қалада  ҿзін  -  ҿзі  басқаруларына  жол  бермеді.  Верныйда  1879  жылы  қала 
басшыларының, думаның қҧқықтық органдардың жҥзеге асуы бедел алды. Жетісудың бес уезінде 1892 
жылы шыққан заңдары, қоғамдық басқармалар жҥйесі бойынша жҧмыстар жҥзеге асты. 1902 – жылы 
бес  уездің  ішіндегі  Қапалда  ғана  бір  мҧсылман  қала  старостасының  кҿмекшісі,  ал  1904  жылы  қала 
старостасының қызметін атқарды. 
Оңтҥстік Қазақстандағы қазақтардың ХІХ ғасырдағы Қоқан хандығының қоластындағы кезеңде 
барлық мал тҥріне қарағанда қойды кҿп ҿсірген. Қойдың еті мен сҥті азық болып, терісі мен жҥні киім 
–  кешек,  аяқ  –  киім,  ыдыс  –  аяқ  жҽне  шаруашылыққа  қажетті  басқа  да  кҿптеген  заттар  дайындауға 
жҧмсалды. Қойдың майы мен хош иісті шҿп кҥлін араластыру арқылы қазақтар сабын дайындап, оның 
тҥсі қошқылтым келіп, киім – кешектен қандай да болсын дақтарды жойып отыруға кҿмегін тигізген. 
Кҿшпелі қазақ халқы ежелгі заманнан мал шаруашылығында тҥйе малына ерекше мҽн беріп, оны 
ҿсіруде  де  біршама  жетістіктерге  жеткен.  Оның  негізгі  себебі  Орталық  Азияда  Ҧлы  Жібек  жолының 
пайда  болуы  мен  дамуы,  табиғи  су  кҿздерінің  тапшылығы,  шҿп  жҽне  шҿлейтті  жерлердің  кеңдігіне 
байланысты  болды.  Тҥйе  шҿлге  тҿзімді  жануар  болғандықтан,  қазақтар  тҥйені  «шҿл  кемесі»  деп 
ерекше  ардақ  тҧтқан.  Оңтҥстікте  тҥйенің  екі  тҥрі  (қос  ҿркешті  айыр  тҥйе  жҽне  жалғыз  ҿркешті  нар 
тҥйе)  ҿсірілді.  Оңтҥстік  табиғат  жағдайларына  бейім  тҥрі  –  қос  ҿркешті  тҥйелер  кҿп  ҧсталған.  Тҥйе 
ҿсіру  маңызды  орынға  шығып,    1895  жылғы  мҽліметтер  бойынша  тҥйелердің  жалпы  саны  501 200 
басқа жеткен.  
Кҿшпелі ҿмірде жылқыны қазақтар салт мініп, кҥш кҿлігі ретінде пайдаланып қана қоймай, оның 
еті мен терісін азық – тҥлікке, киім – кешек жасауға жҽне сҥтін сусынға жаратты. Бірде – бір қазақтың 
той – томалақтары ат жарысынсыз, кҿкпар тартысусыз ҿтпей, қазақ жылқылары ҿзінің тҿзімділігімен, 
кҥй  талғайтын  қасиетімен  ерекшеленіп,  мҧз  астынан  тебіндеп,  жыл  бойы  жайлаудың  қатаң 
жағдайларына біршама оңай кҿндігетін. Ал ірі қара мал басқа малға қарағанда саны ҿте аз болды. 1885 
жылы оңтҥстікте ірі қара мал басы 214 400 болды. [6] Сиырдың сҥтінен май, ірімшік, айран, сҥзбе жҽне 
қҧрт  тағамдары  дайындалды.  Ҿгіздерді  кҿлік  ретінде  пайдаланып,  арбаға  жегіп,  жер  жырту 
жҧмыстарына қолданған. 

7 
 
Оңтҥстік  Қазақстан  ҿлкесінің  халқы  қоныс  аударушылардан  қосымша  бақша  ҿнімдерін  ҿсіруді 
ҥйренді. ХІХ ғасырдың аяғында ауыл шаруашылық мҽдениеті ҿзгерді. Ҿлкеде дҽнді дақылдар бидай, 
тары, арпа, сҧлы, кҥріш, жҥгері жҽне мақта ҿсірілді. Ҿсірілген дҽнді дақылдар шҧңқырларда сақталып, 
бетін  сабан  шҿппен  жауып  қоятын  болған.  Қазақ  халқы  кҿшпелі  шаруашылықтан  жартылай 
отырықшылыққа  бейімделе  бастады.  Қазақтарда  бақша  орта  азиялықтар  жҽне  орыс  шаруаларымен 
араласқаннан  кейін  дамыды,  сҽнді  ағаштар  алма,  алмҧрт,  ҿрік,  жҥзім  ағаштары  да  бой  тҥзеп  ҿсті. 
Сонымен бірге картоп, асқабақ, қырыққабат, сҽбіз, қызылша, пияз, қауын, қарбыз ҿсірілді. 
Дҥнгендер  тілі,  киімі  жағынан  Қытайға  жақын,  ал  діні  мҧсылман  болды.  Оңтҥстікке  кҿшіп 
келген  дҥнгендер  бҧл  жерде  ауыл  шаруашылығын  дамытуда  айтарлықтай  ҥлес  қосты.  1899  жылы 
кҿрсеткіш  бойынша Жетісу  ҿңіріне  кҥріш  тек Сырдария  облысынан  ҽкелетін болса,  дҥнгендер  алғаш 
рет  жергілікті  жерде  кҥріш  ҿндіретін  болды.  Дҥнгендер  қала  мҧсылмандарына  да  ықпалын  тигізді. 
Ташкенттің ҿзінде сарттар дҥнгендердің бас киімін киуді сҽнге айналдырды. 
Қол ҿнеркҽсібі, ҥй шаруашылығы, киіз ҥй ҿңдеу, мақта, киім тігу, бас киім, тері ҿңдеу кең дами 
бастады.  Ҽйелдердің  ҿңделген  бҧйымдары  шаруашылықта  ҥнемі  қолданылып,  кейбіреулерін 
жҽрмеңкелерге  шығара  бастады.  Ресейден  ҽкелінген  қара  жҽне  тҥрлі  –  тҥсті  металдар  нҽтижесінде 
темір  ҧсталығы  дамыды.  Ҽшекей  бҧйымдар  ҿңделе  бастады.  Сҿйтіп  қазақ  жерінде  ҽр  ҧлттардан 
қҧралған  қолҿнершілер  болды.  Зергер,  темір  ҧсталары  орыс  жҽне  орта  азия  кҽсіпшіліктерінің 
арқасында  дамыды.  Бірте  –  бірте  темір  ҿндіру  саласының  ҿз  орындары,  қҧрал  сайманы  болды.  Олар 
темірден  арба,  шана,  қҧлып,  тіпті  ыдыстар  да  соға  бастады.  Тері  былғары  ҿңдейтін  жаңа 
технологиялар, теріден аяқ киім ҿндіретін орындар пайда болды. 
ХІХ  ғасыр  соңында Оңтҥстік  Қазақстан  территориясына  қоныс  тепкен  тҥрлі  ҧлт  ҿкілдері қазақ 
ҧлтымен біте қайнасып, ҿлкенің ҽлеуметтік – экономикалық ҿміріне біршама ҿзгеріс ҽкелді.