ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
І. Сыршылдық салт өлеңдер.
1. Жалпақ елдің салтымен байла-
нысқан шер өлеңдер.
а) Жоқтау; ә) Естірту; б) Қоштасу;
в) Көңіл айту.
2. Дін салты мен дін ұғымынан ту-
атын өлеңдер.
а) Жар-жар; ә) Қоштасу-танысу;
б) Беташар.
ІІ. Әңгімелі өлеңдер.
1. Батырлар әңгімесі.
а) Ұлы батырлар; ә) Кіші батыр-
лар.
2. Ел поэмалары.
3. Тарихи өлеңдер.
ІІІ. Ертегілер.
ІV. Айтыс өлеңдер.
а) Ақындар айтысы, ә) Билер ай-
тысы.
Қарап отырсақ, қазақ ауыз әде-
биетінің қазіргі қалыптасқан жанр-
ға және түрге бөлінуінің алғашқы
ғылыми-теориялық ұғымдары тұң-
ғыш рет осы еңбектен басталған.
Батырлар жырын «ұлы батыр», «кі-
ші батыр» деп олардың дүниеге ке-
лу ерекшеліктеріне байланысты бө-
луіне қосылмаған күннің өзінде,
жырлардың шығуын халық өмірімен
байланыста тарихилық принципі не-
гіздерінде қарауының өзі 1920 жыл-
дардағы әдебиеттану ғылымы үшін
үлкен бастама екенін айту қажет. Сол
сияқты лиро-эпостық жырлардың көп
нұсқалығына назар аударып салыс-
тыра зерттеуге талпынуы, ертегілер-
ді мазмұндық жағынан тұрмыс-салт,
қиял-ғажайып,
сатиралық-күлкілі
ер тегілер деп топтастыруы, жыр-
лар дағы күрделі образдарды әсі-
ресе, батырлар бейнесін салысты-
ру – өз кезеңі үшін үлкен жаңалық
қана болып қоймай, басқа да ауыз
әдебиетімен шұғылданушыларға жа-
ңа жол, соны соқпақ болды. «Әде-
биет тарихында» сол кездегі қазақ
әдебиеттану ғылымындағы ғылыми-
зерттеушілік ой-пікірде болған қате
көзқарастар да орын алған. Ауыз
әдебиетін қоғамдық тенденциядан
тысқары өнер деп тануы, жеке леген
шығармаларды талдағанда сыр шыл-
дық, эстетикалық жағына көп көңіл
бөлуі, ескі мұраның бәрі мінсіз деп
қарауы «бірыңғай ағым» теориясы-
на бой ұрғанын байқатады. Солай
бола тұрса да М. Әуезовтің еңбегі сол
кезеңде қазақ фольклорының тари-
хын тексеруде тың мәселелер көтере
білген күрделі зерттеу болды.
Қазақ фольклорын ғылыми негіз-
де зерттеуге үлкен қадам жасаған
еңбектің бірі – Х. Досмұхамедовтің
Ташкент қаласынан басылып шық-
қан «Қазақтың халық әдебиеті» ат-
ты қысқаша очеркі. Бұл Қазақ педа-
гогикалық институтында жасалған
баяндамасының негізінде басылған.
Автор алғы сөзде халық ауыз әде-
биетін зерттеуде жүйелі ғылыми
ең бек жоқ екенін атап көрсете оты-
рып, «Біз, әрине, халық әдебиетінің
даму тарихын мүлде сөз етпейміз,
сол секілді бұл әдебиеттің осылай-
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У