Тұрпайы қателер: Бір ыдыстан екінші ыдысқа сынаманы (үлгіні) аударғанда жоғалтып алуы мүмкін, бюреткадан, пипеткадан дұрыс мән алмауы мүмкін, экспериментатордың көзінің ақаулылығынан, есептеу кезінде арифметикалық қателер кетуі мүмкін. Бұл қатені жақын мәндер арасында бір не бірнеше мән ерекшеленіп тұрса, ол мәнді алып тастау арқылы есепке алуға болады.
Жүйелік қателер. Жүйелік қателерді көбінесе аспаптар қателігі береді, сонымен бірге реактивтердің кірлігінен, калибрленбеген өлшегіш колбалар, пипеткалар, бюреткалармен жұмыс орындау нәтижесінде болады, әдістемелерде қате кетуі мүмкін.
Жүйелік қате кезінде эксперимент қоюшы адам нәтижелердің үлкен ауытқуларын байқалмайды.
Кездейсоқ қателер. Эксперимент нәтижесіне температура, атмосфералық өзгерістер не эксперимент қоюшы адамның жеке ерекшелігі әсер етуі мүмкін. Сонымен бірге кездейсоқ қателер жеткілікті дәрежеде титрленбеуі, тұнбаға түспеуі, фильтрленбеуі мүмкін. Кездейсоқ қатені байқау және жою мүмкін емес, сондықтан қателер теориясы деп кездейсоқ қателер теориясын айтады. Кездейсоқ қателердің статистикалық сипаттамалары. Орта шама. Аналитикалық анықтаулардың мақсаты - анықталатын заттың шын мәніне жақын мәнді анықтау.
ИЮПАК кепілдемесі бойынша орта арифметика шама хорта деп белгіленеді, оны өлшенген мәндерді қосып, жалпы өлшенген мәндер санына бөліп, анықтайды:
хорта = (х1 + х2 + х3 + ... + хn) /n = ∑ х /n
Ауытқу. d әріпімен белгілеп, әр өлшенген мәннен орта арифметикалық мәнді алып тастап, анықтайды: d = (х-хорта), оң және теріс орта мәннен ауытқыған мәндер қосындысы өзара тең және қосындысы ∑ d=0 болады. d - орта шамадан ауытқу. Стандартты ауытқу (S): S=√∑ d2 /(n-1), ол орташа мәнге қатысты ауытқуларды сипаттайды, яғни анықтаудың дәлдігін көрсетеді. Кейде практикада салыстырмалы стандартты ауытқуды Sг қолданады: Sг=S/хорта . Көбінесе орташа мәннің стандартты ауытқуын санайды: Sхорта = S/√n.
Дисперсия. Стандартты ауытқудың квадратын дисперсия деп атайды – V. V = S2. V мәні аз болған сайын анализ дәлірек болады.
