И. А. Зимняя педагогикалық психология

206 
2 тарау. Оқу мотивациясы 
 
§ 1. Мотивация психологиялық категория ретінде 
 
Мотивацияны зерттеудегі негізгі тәсілдер 
Мотивация отандық және шет елдік психологиясындағы іргелі 
проблемалардың бірі болып табылады. Қазіргі кҥнгі психологиядағы 
зерттеме ҥшін оның маңыздылығы адамның белсенділігінің кӛзін, оның 
іс-әрекетін, мінез-қҧлқын қозғаушы кҥшін талдаумен байланысты. 
Адамды іс-әрекетке не итермелейді, оның тҥрткісі қандай, ол оны не 
ҥшін жҥзеге асырады деген сҧрақтарға жауап оның сәйкес 
тҥсіндірмесінің негізі болып табылады. «Адамдар бір-бірімен қарым-
қатынас жасаған кезде ең алдымен, оларды осындай байланысқа 
итермелеген, түрткілер жайлы және де олар алдына азды кӛпті 
мӛлшерде саналы түрде қойған мақсаттары жайлы сұрақ 
туындайды». Ең жалпы тҥрде тҥрткі – бҧл адамды осы тҥрткімен
анықталатын іс-әрекетке енген қандайда бір әрекетке итермелеуші, 
ынталандырушы, анықтаушы.
Мотивация проблемасының кҥрделігі мен кӛп аспектілігі оның 
мәнін, табиғатын, қҧрылымын, тҥсінуде және де оны әр тҧрғыдан 
зерттеу әдістерінің кӛп болуымен шартталады (Б.Г. Ананьев, С.Л. 
Рубинштейн, М. Аргайл, В.Г. Асеев, Дж. Аткинсон, Л.И. Божович, К. 
Левин, А.Н. Леонтьев, М.Ш. Магомет-Эминов, А. Маслоу, Ж. Нюттен, 
З. Фрейд, П. Фресс, В.Э. Чудновский, П.М. Якобсон және т.б.). Отандық 
психологияда мотивациялық аясын зерттеуді анықтаушы негізгі 
әдіснамалық принцип мотивацияның динамикалық пен мазмҧндық-
мағыналық жақтарының бірлігі жайлы ереже болып табылады. Осы 
принципті белсенді жетілдіру адамның қатынастар жҥйесі (В.Н. 
Мясищев), мән мен мағына арақатынасы (А.Н. Леонтьев), тҥрткілер 
ықпалдасуы және олардың мәндік контексті (С.Л. Рубинштейн), тҧлға 
бағыттылығы мен мінез-қҧлық динамикасы (Л.И. Божович, В.Э. 
Чудновский), іс-әрекеттегі бағдар (П.Я. Гальперин) сияқты және т.б. 
проблемаларды зерттеумен байланысты.
Отандық психологияда мотивация адамның ӛмірлік іс-әрекетінің - 
оның мінез-қҧлқының кҥрделі, кӛп деңгейлі реттеушісі ретінде 
қарастырылады. Осы реттеудің жоғарғы деңгейі саналы-еріктік деңгей 
болып табылады. В.Г. Алексеев кӛрсеткендей, адамның мотивациялық 
жҥйесі берілген мотивациялық тҧрақтылардың қарапайым қатарына 
қарағанда неғҧрлым кҥрделі қҧрылымға ие. Ол тек кең аямен

207 
сипатталады, оған автоматты тҥрде жҥзеге асырылатын ҧстанымдар да, 
ағымды ӛзекті ҧмтылыстар да, идеалды аясы да жатады. Соңғысы дәл 
қазір ӛзекті болмағанымен де, бірақ оның тҥрткілерінің ары қарай 
дамуының мәндік болашағын беретін адам ҥшін маңызды функцияны 
атқарады. Мҧның барлығы, бір жағынан, мотивацияны қажеттіліктердің 
кҥрделі, кӛпдеңгейлі біркелкі емес жҥйесі және қажеттіліктерді, 
тҥрткілерді, қызығушылықтарды, мҧраттарды, ҧмтылыстарды, ҧстаным-
дарды, эмоцияларды, нормаларды, қҧндылықтарды және т.б. қамтитын 
жҥйе ретінде анықтауға, ал келесі жағынан – адамның іс-әрекетінің, 
мінез-қҧлқының кӛпмотивтендірілуі жайлы және олардың қҧрылымын-
дағы 
ҥстемдеуші 
тҥрткі 
жайлы 
айтуға 
мҥмкіндік 
береді. 
«Мотивациялық 
аяның 
бағыныстылық 
құрылымы 
тұлғаның 
бағыттылығын анықтайды, ал тұлға бағыттылығы ӛз мазмұны мен 
құрылысы бойынша қай түрткілер үстем болса, соған байланысты 
түрлі сипатқа ие» [31, 52 б.]. 
 

жүктеу/скачать 2,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: