И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010


-ман, -мен,  -бан, -бен, -пан, -пен



Pdf көрінісі
бет88/88
Дата25.11.2022
өлшемі10,59 Mb.
#52648
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   88
-ман, -мен, 
-бан, -бен, -пан, -пен 
тұлғалы етістіктер де жиі қолданылады: 
Ескі бише 
отырман 
бос мақалдап, Ёскі ақынша мал үшін 
тұрман 
зарлап (Абай). Мен келелі қара бұлтпын, Келе жаумай 
ашылман 
(Махамбет). Зерттеушілер 
-ман, -мен, -бан, -бен, 
-пан, -пен 
формасын ауыспалы осы (келер) шақтың 
(-ма-й- 
мын, -ме-й-мін, -ба-й-мын, бе-й-мін, -па-й-мын, -пе-й-мін) 
болымсыз тұлғасының 1-жақ түрінің қысқарған варианты деп 
анықтайды. Және әдеттегімен салыстырғанда бұл түлғаның 
семантикасында үзілді-кесілділік реңк бары, ол тұлғаның өлең 
сөзде көбірек ұшырасуы стильдік мән үстеп, өлеңге батырлық, 
жігерлілік сипат беретіні де көрсетіледі (Б. М., 54 және СР., 
56-57). А. Ысқақов былай деп жазады: «Жазуда да, ауызекі 
тілде (лебізде) де екінші үлгі бойынша жіктеліп, өкінбеймін, 
аямаймын, жібімеймін деген сияқты болып келетін көсемшенің 
ауыспалы формасының орнына өкінбен, аяман, жібімен де- 
ген форма қолданылады. Мысалы: Ризамын туғаныма адам 
болып, 
Өкінбен 
қаламын деп бір күн сөніп (Қ. Аманжо- 
лов). Тіпті 
жібімен 
деп-ақ едім, сай сүйегімді сырқыратты 
(Е Мүстафин). Сүйексіз қызыл тілімді 
жаңылдырман. 
Бұл фор- 
ма етістіктің жекеше түрінің болымсыз формасының бірінші 

жүктеу/скачать 10,59 Mb.
Достарыңызбен бөлісу:

1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   88




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет