I. Қыс өтіп, күлімдеп көктем, жарқырап жаз келгенде, шұрқырап жатқан қалың жылқы

156 
 
 
9. 
Құмырсқаның: «Қолдан келмейтін әрекеттің камын жеп, босқа әуреленбей- ақ 
қойыңдар» деген сөздері кандай мақсатпен айтылған? 
A) Көңілін көтеру үшін 
B) Қанаттандыру үшін 
C) Жігерлендіру үшін 
D) Қол ұшын беру үшін 
E) Босқа үміттендірмеу үшін 
10. 
Мәтіннің тақырыбына лайық атау 
A) Орындалған арман 
B) Гүлдер айтысы 
C) Қызыл канат көбелек 
D) Қызғаншақ кұмырсқа 
E) Арманшыл гүлдер 
 
12.Мәтіннің тақырыбына сәйкес мақал-мәтел 
A) Шірік шірітеді, бұзық бүлдіреді 
B) Арманның үлкен, кішісі болмайды 
C) Таң атпаймын десе, күн қоймайды 
D) Жол мұраты - жету 
E) Жақсы сөз - жарым ырыс 
11.Құмырсқа мен гүлдердің диалогынан 
гүлдердің қандай қасиеті керінеді? 
A) Талапшылдығы 
B) Қайрат-жігері 
C) Мансапшылдығы 
D) Даукестігі 
E) Арманшылдығы 
 
1.Ұрыс сәрсенбі күні таң ата басталды. Абылай да, Цеван-Доржи да елшілер арқылы уәделескен 
мезгілдерінде  өз  әскерлеріне  «Аттан!»  деп  бұйрық  берді.  Көлденеңі  он  шақырымдай  жазық 
далада қан төгіс қырғын тез-ақ қызып кетті. Алып майданның екі жақ шетіндегі Сырынбет пен 
Батыр Баян бастаған казақ әскері қиын да болса алға қарай жылжып бара жатқаны   сезіледі. 
Тек екі жақтың екі бас қолбасшысы тұрған майданның орта шебі мызғыған жоқ. Тағы: 
2.-  Аттан!  Аттан!  -  деген  ұран  шықан.  Сол  сағатта-ақ  Сеңгірбай,  Сағымбай,  Қанай  бастаған 
сұлтанның  мың  жігіті  зеңбірек  оғы  жетпейтін  қалың  жыңғылды  сайдан  шыға  сала  Цеван- 
Доржидың  тұрған  төбесіне  қарай  лап  қойған.  Бірақ  бір  шақырымдай  шапқан  кезде  кенет 
гүрсілдей жөнелген зеңбіректерден жауған жойқын оқтар дәл аттарының мандай алдынан кеп 
гүрс- гүрс жарылған. Алдыңғы шептегі жүз қаралы ер жүрек жігіттер ат-матымен омақаса жер 
қауып, заматта арттарында келе жатқан жауынгерлерге бөгет болды. Амал жоқ, лапылдап келе 
жаткан қалың қол еріксіз кейін шегінді. Абылай бұйрықпен жігіттер тағы шапқан. Бұл жолы да 
жүзге  таяуы  қаза  тауып,  қалғаны  кейін  серпілді.  Зеңбіректі  Цеван-Доржиды  бұлай  ала 
алмайтынын білген Абылай, енді шабуыл шебін басқаша құрды. Зеңбіректерге тікелей шаппай, 
оны ат тағасындай қоршап, жан-жағынан анталауды бұйырды. Бірақ ұш рет шабуылға шығып, 
ең  батыр  деген  үш  жүзге  тарта  ер  жігіттерінен  айрылған  әскер  не  істерін  білмей,  тағы 
дағдарып қалды. Бұған Абылай: 
3.-  Япырмай,  осыншама,  қазақтан  жауға  шабар  бір  еркек  кіндікті  тумаған  ба?  -  деді  қатты 
дауыстап.  -  Қайсың  барсың?  Осы  кезде  топ  ішінен  «Абылай!»  деген  дауыс  шықты.  Бұл  ұран 
салған Абылайдың он жеті жасар баласы Жанай еді. Ол тебініп қап, зеңбіректерге қарай атой 
салды, Бірақ бұдан бұрын гүрсілдеген тажалдардан әбден үркіп қалған астындағы басы қатты 
кертөбел, бала жігітті жау шебіне емес, бір бүйірдегі жиде тоғайына қарай ала жөнелді. Жұрт 
тағы  Tынa  қалды.  Дәл  осы  кезде,  Абылайдың  зеңбіректерді  қоршаған  жігіттерінің  оң  жақ 
тұсынан Цеван-Доржи тұрған төбеге қарай, басында үкілі камшат бөркі бар, ақбоз атты бір қыз 
бала  «Қабанбай!  Қабанбай!»  деп  ұран  тастап,  суырылып  шыға  берді.  Ақбоз  ат  көсіле  сермеп 
келеді. Қыздың қолында не сойыл, не найза жоқ, бар болғаны тобылғы сапты қамшы. Осынау 
қарусыз қыздың ерлігін көрген қызба қалың топ, енді шыдай алмады, лап қойды. 
4.-  Абылай!  -  Атығай!  -  Ақжол!  -  Қарақожа!  -  Қабанбай  -  Абылай!  Абылай!  «Қабанбай»  аты 
аталған  тұстағы  Найман  жігіттері  гуілдей  шапқан  топтың  алдарында  келеді.  Зеңбіректер 
ортадағы  топтың  алдыңғы  қатарына  ғана  оқтарын  жіберіп  үлгерді.  Бірақ  екі  бүйірдегі 
сойылгерлер  сапы  тез-ақ  жетіп  қалды.  Ар  жағындағы  жоңғар  атты  әскері  келіп  үлгергенше, 
түйелі  зеңбіректерді  түйе-мүйесімен  таптап  кетті,  Ақ  болат  сауыты  жарқылдап, 
Жалынқұйрығын көсілте Абылайдың өзі де шапты. Төбе басындағы қонтайшы көк шатырын 
жинай  бастады.  Сөйткенше  болған  жок,  Жоңғардын  шаян  құйрықты  сары  жібек  жалауы 
шығысқа қарай шегіне берді... 
5.Осылай  жоңғар  мен  қазақ  арасындағы  қанды  айқастардың  жаңа  белесі  ашылды.  Бұл  қазақ 
елінің  жоңғар  коңтайшыларын  мүлдем  жеңіп,  атамекен  жерінен  қуудың  ең  алғашқы  айқасы 
еді.  Абылай  өз  шатырына  келгеннен  кейін,  бағанағы  қалмақ  зеңбіректеріне  жападан-жалғыз 
қарсы  шауып,  бүгінгі  жеңіске  жол  салған  қызды  іздетті.  Бұл  Қабанбай  батыр  мен  қазақтың 
батыр қызы Ғауһардан туған жас Назым екен. Бүлдіршіндей жас қыздың осыншама ерлік 

157 
 
 
көрсеткеніне риза болған Абылай, беліндегі сом алтыннан соғылған жаңа белбеуін шешіп 
берді. Абылай басқарған осы соғыс екі айға созылды. 

жүктеу/скачать 4,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: