«Құқық негіздері, Экология, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет негіздері» модулі «Экология»
Аутоэкология – анықтау, мақсаттары, міндеттері, сипаттамасы, зерттеу объектісі
жүктеу/скачать 1,22 Mb.
|
Құқық негіздері, Экология, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет негіздері емтихан сұрақтары Асылтас
- Бұл бет үшін навигация:
- Тірі жүйелерді ұйымдастыру деңгейлері. Организм және оның тіршілік ету жағдайлары.
| Аутоэкология – анықтау, мақсаттары, міндеттері, сипаттамасы, зерттеу объектісі.
Аутэкология (грек. autos – өзім және экология) – қоршаған орта факторларының жеке организмдерге, популяцияға, түрлерге әсерін зерттейтін экологияның бір саласы. Ол адамның шаруашылық әрекеттерінің нәтижесінде енгізілетін және тірі табиғат пен өлі табиғаттың көптеген элементтерінен құралады. Аутэкология түрлердің алуан түрлі экологиялық жағдайларға (ылғалдану режиміне, жоғары және төмен температураларға, топырақтың құнарсыздануына (өсімдік үшін) физиологиялық, морфологиялық және өзге бейімділіктерін анықтайды. Соңғы жылдары аутоэкология бұларға қоса, орта ластануының химиялық және физикалық түрліше нұсқауларына организмнің жауап қайтару ерекшеліктерін зерттейді. Кейде аутоэкологияны тірі организмдерді, көбінесе сыртқы ортаның абиотикалық факторларына байланысты зерттейтін әдістемелік тәсіл деп санайды. Аутэкология ең алғаш рет экологияның жеке саласы ретінде ІІІ Халықаралық ботаникалық конгресте (1910) қабылданды. ІV Халықарарлық экологиялық конгрестің (Ұлыбритания, 1994) І сессиясында аутэкология тақырыбына арналған бірнеше баяндама жасалды. Экологияның бұл саласындағы зерттеулер жаңа әдістерді пайдаланып, жүргізіледі. Мысалы, Испанияда сұңқарлардың қоректенуі мен орын ауыстыруы радиотелеметрия көмегімен, ал Жапониядан ұшып келетін даур тырналары мен қара тырналардың тіршілік ету аймағы спутниктік бақылау арқылы зерттелді. Тірі жүйелерді ұйымдастыру деңгейлері. Организм және оның тіршілік ету жағдайлары. Атом - барлық материяны құрайтын негізгі бірлік. Бұған тірі заттар, сонымен қатар бейорганикалық заттар жатады. Атомдар протондардан, нейтрондардан және электрондардан тұрады. Бұл элементтер өз ішінде заттың толық бірлігін құрай алмайды, сондықтан атом ең кіші бірлік болып саналады. Молекулалар екі немесе одан да көп атомдар арасындағы байланыстың пайда болуынан пайда болады және олар заттың маңызды және тұрақты компоненттерінің бірін құрайды. Органикалық молекулалар негізінен көміртек атомдарының басқа элементтермен, мысалы, сутек, оттек, азот және күкіртпен байланысымен түзіледі. Бұл химиялық қосылыстар жасушаларды және олар арқылы бүкіл адам ағзасын біріктіреді. Органеллалар - бұл олардың жұмыс істеуі үшін қажетті функцияларды орындау үшін жасушалардың ішінде болатын кішігірім құрылымдар. Мысалы, митохондриялар мен хлоропластар - бұл тіршіліктің дамуында маңызды рөл атқаратын жасуша бөліктері. Митохондрия жасушаларды отынмен қуаттандырады, ал хлоропласттар өсімдіктердің фотосинтезделуіне мүмкіндік береді. Жасушалар - тірі заттардың құрылымы мен қызмет етуіндегі ең кіші бірліктер. Бұлар прокариоттар және эукариоттар болып жіктеледі. Прокариотты жасушаларда жасуша ядросы жетіспейді және көп жағдайда толық бір жасушалы организм құрайды. Екінші жағынан, эукариотты жасушаларда өздерінің генетикалық ақпаратын орналастыратын жасуша ядросы болады. Бұл типтегі жасушалар анағұрлым күрделі және басқа типтегі жасушалармен біріктіріліп, тұтас ұлпалар, мүшелер мен организмдер түзеді. Мысалы, адам денесі бір-біріне топтастырылған әр түрлі типтегі жасушалар тобынан тұрады. Терінің, нервтердің және сүйектердің жасушалары сияқты. Көп жасушалы организмдерде құрылысы мен қызметі жағынан ұқсас жасушалар бірігіп ұлпалар түзеді. Осылайша олар белгілі бір функцияны орындау үшін немесе сол организмдегі басқа тіндерді толықтыру үшін ұйымдастырылған. Адам ағзасында 4 негізгі ұлпа бар: дәнекер, эпителий, бұлшықет және жүйке. Алайда өсімдіктерде болсын, басқа жануарларда болсын табиғатта ұлпалардың алуан түрлілігі бар. Өз кезегінде ұлпалар әр организмнің белгілі бір қызметін атқаратын мүшелер болып бөлінеді. Барлық тіршілік иелерінің, өсімдіктер мен жануарлардың ағзаның жұмыс істеуі үшін белгілі бір іс-әрекеттерді жүзеге асыруға жауап беретін күрделілігі аз немесе үлкен мүшелері бар. Мысалы, адамда жүрек, өкпе, асқазан, ішек т.б. Бұл органдардың әрқайсысы жеке функцияларға ие, бірақ басқа органдармен байланысты. Әр түрлі органдар бір-бірімен байланысты және байланысты, белгілі бір функцияларды орындау үшін мүшелер жүйесін құрайды. Мысалы, адамда ас қорыту процесі асқазан мен ішек сияқты әр түрлі мүшелер арасындағы қатынастың арқасында жүреді. Бұл функциямен айналысатын жүйе ас қорыту жүйесі деп аталады. Жалпы алғанда, сүтқоректілер барлық тіршілік әрекеттерін дамыту үшін әр түрлі мүшелер жүйесін біріктіреді. Мысалы, адамда он бір: қан айналымы, ас қорыту, эндокриндік, экскреторлық, иммундық, бүтін, бұлшықет, жүйке, репродуктивті, тыныс алу және қаңқа жүйелері бар. Бұл органдар жиынтығы түрдің жеке тіршілік иелері болып табылатын организмдерді құрайды. Мысалы, кез-келген өсімдік, әр ағаш және адам организмдер. Бір клеткалы тіршілік иелеріне мүшелер жетіспейді, бірақ олар толыққанды организмдер болып саналады, өйткені олар өз бетінше жұмыс істейді. Халық Белгілі бір аумақта өмір сүретін түрдің бірнеше жеке организмдерінің тобы популяция ретінде белгілі. Мысалы, ормандағы қарағайлар белгілі бір географиялық кеңістікті алып жатқан адамдар сияқты популяцияны құрайды. Қоғамдастық Бір географиялық кеңістікті алып жатқан екі немесе одан да көп популяциялар қоғамдастық құрайды. Қауымдастықтар әр түрлі популяциялар арасында дамитын қатынастармен сипатталады. Әр түрлі популяциялардың өзара байланысының бәсекелестік, паразитизм, жыртқыштық, комменсализм және мутуализм сияқты әртүрлі формалары бар. Көптеген жағдайларда популяцияның аумақ ішінде тіршілік етуі оның басқа түрлермен орнататын қатынастарымен байланысты. Экожүйе Экожүйелер белгілі бір аумақта туындайтын барлық тіршілік иелерін сол ортаның тірі емес бөліктерімен қатар атайды. Мысалы, орманда ағаштар мен жануарлар сияқты тірі адамдар топырақ пен жаңбырмен байланысты, оларда тіршілік жоқ, бірақ олардың тіршілігі үшін өте қажет. Биомдар - бұл әр түрлі экожүйелерді біріктіретін биологиялық құрылымдар. Ұйымдастырудың бұл деңгейі белгілі бір қауымдастық тобының өмір сүруіне қажетті жағдайлар тұрғысынан анықталады. Мысалы, Амазонка тропикалық орманы - бұл белгілі бір географиялық аймақтағы бірнеше түрлі экожүйелерді біріктіретін биом. Бұл оның дамуына мүмкіндік беретін нақты геологиялық және атмосфералық жағдайлардың арқасында мүмкін болады. Биосфера Соңында, ұйымдастырудың жоғарғы деңгейінде биосфера тұр. Бұл барлық экожүйелердің жиынтығына қатысты және тіршілік бар жердің барлық аймақтарын білдіреді. Оған континентальды аймақ, мұхиттар, тіпті атмосфераның кейбір тіршілік мекендері де кіреді. жүктеу/скачать 1,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|