I теоретические основы логопедии

290 
Клиникалық көрінісінде экспрессивті сөйлеу тілінің терең бұзылуы 
байқалмайды: құрылысы жай сөйлемдерді қолданалады, жай құрылған тілді 
түсінеді, бірақ сөйлеу тілінің грамматикалық жағын қиындатқан кезде науқас 
оны түсінбейді, абыржиды.
Науқастар жеке көмекші сөздердің мағынасын 
жақсы түсінеді. Мысалы, олар кітап астына қаламды немесе қаламды 
дәптердің оң жағына дұрыс қоя алады, бірақ «қасықты шәнішқының оң 
жағына, пышақтың сол жағына қой» деген сияқты нұсқау бойынша үш затты 
орналастыруда қиналады. Геометриялық фигураларды орналастыру кезінде 
оданда көп күйзеліске түседі. Келесідегідей логикалық-грамматикалық 
есептерді шеше алмайды: шеңбердің астына және шаршыңың үстіне нүкте 
қой. Мысалы, «Әсеттің бойы Маржаннан биік, Ерланнан аласа. Кімнің бойы 
ең биік? Кімнің бойы аласа?» сияқты салыстырмалы сөз тіркестерін 
түсінбейді, Дәл осындай қиындықтар алыс-жақын, оң-сол жақта, т.б. 
үстеулер кездесетін салыстырмалы сөз тіркестерін қолдануда байқалады. 
Науқастар себеп-нәтиже, уақыт және кеңістік байланысын, көсемшелі және 
есімшелі тіркестерді білдіретін синтаксистік құрылысы күрделі сөйлемдерді 
түсінуде қиналады. Мысалы, «Мен киноға анамнан рұқсат алғаннан кейін 
бардым». Дұрыс берілмеген сөйлемдердің мағынасы бұзылғанын түсінбейді: 
«Айналаның су болғанынан жаңбыр жауды», т.б. Семантикалық афазияда 
«қарым-қатынас байланысын» білдіретін логикалық-грамматикалық сөз 
тіркестерін, мысалы, «әкемнің інісі» - «інімнің әкесі» түсінуі өте қиын 
болады, өйткені оларды түсіну үшін белгілі бір мағыналы категориялармен 
байланыстыру қажет («аға» - «іні», «әке»). Семантикалық афазиясы бар 
науқас мақал-мәтелдерді, қанатты сөздерді, астарлы сөздерді түсінбейді. 
Экспрессивті тілінде сөйлеудің артикуляторлы жағы сақтаулы болады, бірақ 
амнестикалық қиындықтар айқын байқалады, бірінші дыбысты немесе 
буынды айтып есіне салған науқасқа көмектеседі. Заттың атауын оның 
қызметімен шатастырады: «уақытты көрсететін», «шашты тарайтын», т.б. 
Вербальді парафазиялар семантикалық афазияға тән емес, олар бір 
парадигманы екіншіге ауыстырмайды. Сын есімдерді, үстеу, есімшелі мен 
көсемшелі тіркестерді, мақал-мәтіндерді сирек қолдануы, науқастың сөздік 
қорының кедейлігіне байланысты. Есте сақтау қабілеті төмен, ой-өрісі тар 
адам сияқты көрінеді. Кеңістікті әзер бағдарлайды. 
Афазияның бұл түрінде жазбаша сөйлеу тілі кедейлігімен, 
синтаксистік формалардың стереотипті болуымен сипатталады, бағыныңқы 
құрмалас және салалас құрмалас сөйлемдер, сын есімдер аз қолданылады.
Семантикалық афазия симультантты агнозия, астереогноз, өз денесін 
бағдарлауының бұзылуы, кеңістік және конструктивті апраксия және 
алғашқы акалькулияның (есептеу қабілетінің бұзылуы) нейропсихологиялық 
синдромының негізінде жүреді.
Сонымен, семантикалық афазияда сөз грамматикалық ұғымдар 
жүйесінен түсіп қалады және тек белгілі бір мағынаны білдіретін 
тасымалдаушы ретінде қабылданады.
Семантикалық афазияны түзету-педагогикалық жұмысы 

291 
 
Семантикалық афазияны түзету-педагогикалық жұмысының негізгі 

жүктеу/скачать 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: