Графикалық транслитерациялаудың төрт типі қолданылуы мүмкін:
бір таңбаны бір таңбамен;
бір таңбаны таңбалар тізбегімен (диграфпен);
бірнеше таңба тізбегін бір таңбамен;
бірнеше таңба тізбегін бірнеше таңба тізбегімен.
Транслитерацияның қажеттілігі ХІХ ғасырдың соңында пруссиялық ғылыми кітапханаларды жасақтағанда түрлі қаріптермен және түрлі системадағы тілдерде жазылған еңбектерді ортақ каталогқа енгізу үшін туындаған. Латындық емес тілдерді латындық жүйеге аудару мақсатында қалыптасқан
«Латындық жүйеге ауысудың негізгі артықшылықтарының өзі де сол жүйедегі тілдерді оңай меңгеруге ұмтылу болып табылғандықтан да, біз латындық жүйеден енген, еніп жатқан сөздерді, әсіресе терминдік мәндегі сөздерді бұрынғыдай орыс тілі арқылы емес, тікелей транслитерациялау қажет деп ойлаймыз» дейді Р.Сыздықова.
1.Гамбәге- hamburger ['hambə:ɡə]
физик- physics [ˈfɪzɪks ]
медешін-medicine [ˈmedsn ]
инәбезин- innovation[ ˌɪn.əˈveɪ.ʃən ]
кірәйзис-Crisis ['kraɪsɪs] ]п
техноложій-technology [ tekˈnɒlədʒi ]
кәрәктә-character [ ˈkærəktə(r)]
транскрипшн-Transcription [træn'skrɪpʃn] ], т.т.
Толық транслитерация: (орыс тілінен қазақ тіліне) король – король, вассал – вассал, камердинер – камердинер; (ағылшын тілінен орыс тіліне) boss – босс, (неміс тілінен қазақ тіліне) Herzog герцог, Kanzler – канцлер, Skat – скат, Oktoberfest – октоберфест.
Аудару тілінің сөз жасау және морфология ережелеріне сәйкес, шет түбірінің жұрнақтары немесе жалғаулары арқылы транслитерация жасалады: Nazi – нацист, Gestapomann – гестапашы, Marke – марка, Kegeln – кегли, Uniform – униформа т.с.с.
Сонымен, транслитерация сөзді бір әліпбиден екінші әліпбиге аударуда қолданылады. Ағылшынша Лодно,Бостон сөздерін қазақ тілінде сай келетін әріптермен алмастырамыз. (Стокгольм) , ал транскрипция арнайы белгілер арқылы тіл дыбыстарының дәл бейнеленуі: қиын – қыйын, сиыр – сыйыр.
Зерттегендер:
2. Суперанская А.В. Транслитерация//Лингвистический энциклопедический словарь/М.:Советская энциклопедия, 1990
М.И. Матусевич. Введение в общую фонетику. — М., 1941. — С. 106.Л.Р. Зиндер. Общая фонетика. — М., 1979. — С. 297
Достарыңызбен бөлісу: |
