Қазақстанның ежелгі тайпалары тарихи-географиялық, экономикалық және саяси жағдайларына байланысты үш негізгі этникалық шаруашылыққа топқа бөлінді. Олар: Ұлы, Орта және Кіші жүз. Әрбір жүздің тайпалары жалпы шаруашылық мүдделер негізінде топтасқан, өз шекарасында экономикалық жағынан оқшауланған еді. Олардың тілі, материалдық тұрмыс мәдениеті жөнінен басқа жүздердің тайпаларынан ешбір айырмашылығы болған жоқ. XV ғасыр қарсаңында бұл тайпалар түрік тектес халық болып топтасты да, кейінірек «қазақ» деген этникалық ортақ атауға ие болды, сөйтіп халықтың қалыптасу процесі негізінен аяқталады. Бірақ ол кейбір себептерге байланысты кешеуілдеп барып іске асты. Оған қазақ халқының этникалық құрамына кірген тайпалардың бірнеше мемлекет құрамына енгені, кейбір жеке тарихи қалыптасқан бөлшектердің бытыраңқылығы себеп болды. XIV-XV ғғ. көптеген жұрттың көшіп-қонып, сапырылысуы орын алды.
XV ғ. – II жартысы мен XVI ғ. қазақ халқының негізгі этникалық территориясын мемлекет етіп біріктіру, халықтың да қалыптасу процесінің аяқталуын тездетті.
Оңтүстік Қазақстан мен Оңтүстік Батыс Жетісудың территориясы баяғыдан бері қазақ халқының құрылып, қалыптасуының басты этникалық торабы болды, мұнда Қазақстанның ірі екі этникалық қауымдастығының тоғысқан жері жатты. Олар – Орталық, Солтүстік және Оңтүстік Қазақстандағы қыпшақ тайпалар одағы мен Оңтүстік – Шығыс Қазақстандағы үйсін тайпалар одағы, бұларға Сырдарияның төменгі ағысы арқылы Кіші жүз тайпалары келіп қосылады.
43
Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарындағы большевиктердің экономикалық саясатын сипаттаңыз.
Жалпы осы кезеңдегі большевиктердің саясаты өте аралас болды. Іс жүзінде 3 кезеңді бөлуге болады:
1)Азамат соғысына дейін - алғашқы қайта құрулар; 2) Азамат соғысы кезінде - соғыс коммунизмінің саясаты; 3) Азаматтық соғыстан кейін – жаңа экономикалық саясат (ЖӘС).
I кезең:
Негізгі мәселе - ұлттандыру, яғни мемлекет меншігіне түрлі мүлік пен ресурстарды көшіру. Ұлттандырылған секторды халық шаруашылығының Жоғарғы Кеңесі басқарды (1917 жылғы 2 желтоқсаннан бастап). Жер туралы жарлық тек көктемде басталды, бірақ оны қысқа мерзімде өткізу мүмкін болмады. Кейбір аудандарда шаруалар бұл Жарлықтан ештеңе алған жоқ. Әр түрлі аудандарда жер беру әр түрлі болды.
Орталық проблема – қалаларды азық-түлікпен қамтамасыз ету. 1918 жылдың 11 маусымынан бастап қалаларда “Кедейлер комитеттері” (комбедтер) құрыла бастады, олар отрядтарға көмектесуі керек еді. Олар ауқатты шаруаларды құлатты. Бұл шаралар кешені халықтың үлкен наразылығын тудырған "Азық-түлік диктатурасы" деп аталды. Осыған байланысты комбедтер таратылды.
II кезең:
Ішкі саясат күшейтілуде. Елдің басқаруы соғыс режіміне көшті. Билік толығымен Ленин мен оның кеңесіне (1918 ж.) тиесілі болды. Басқару жүйесі қатаң әскерилендірілген. Жұмысшы Шаруа Қызыл Армиясының қатарына жалпы жұмылдыру жарияланды, яғни 1920 жылға қарай оның саны 5 миллион адамды құрады.
Экономикалық саясат "Әскери коммунизмі саясаты" деп аталды :
а) 1919 жылғы 11 қаңтарда азық-түлік салымы енгізіледі. Шаруаларға белгілі бір мөлшерде азық-түлік, мал азығы және егін егуге арналған астық қалды. Қалған астықтың бәрі ақшаға алынды. Сол кезде ақша өз мәнін жоғалтқандықтан, іс жүзінде шаруалардан артық нан тегін алынды;
б) барлық кәсіпорындарды, оның ішінде орта және шағын кәсіпорындарды мемлекет меншігіне алу жеделдетілді;
в) жалпыға бірдей еңбек қызметі енгізіледі;
III кезең:
Ресей коммунистік партиясының (большевиктер) Х съезі-РКП (б) – бағытты өзгерту және жаңа экономикалық саясатқа көшу туралы шешім қабылдады.Жаңа экономикалық саясат - бұл басқарудың экономикалық әдістерін бірінші орынға қоятын жаңа, әскери коммунизмді алмастыратын саясат.
ЖЭС-тің экономикадағы негізгі сәттері:
а) нан және басқа да өнімдердің еркін саудасын қайтару;
б) шағын және орта өнеркәсіпті ішінара денационализациялау (жеке меншікке, халыққа қайтаруы)
в) концессия арқылы шетелдік капиталды тарту (кең таралмаған);
г) орталықсыздандыру, главкизм саясаты құлатылды;
д) жалпыға бірдей еңбек міндеттілігін жою және жұмыс күші нарығын құру;
е) мемлекет экономикадағы командалық биіктікті өзінде сақтап қалды (жерге, ресурстарға және негізгі өнеркәсіп салаларына меншік).
44
Қазақ халқының материалдық мәдениетінің дамуын сипаттаңыз.
Қазақтардың материалдық мәдениеті халықтың шаруашылық өмірінің ерекшеліктерін көрсетті, дала малшыларының алдыңғы ұрпақтарының мәдениет дәстүрлеріне негізделген. Экономикалық өмір салты, тамақ, киім олар өмір сүрген табиғи жағдайларға бейімделген.
Қазақтардың тұрғын үйлері, үй жабдықтары, киімдері мен тамағы ғасырлар бойы жайылымдық мал шаруашылығына және көшпелі өмір салтына бейімделді. Олардың бір бөлігі жартылай көшпелілерге, ал жатақтар отырықшы өмірге көшкеннен кейін дәстүрлі материалдық мәдениеттің жекелеген элементтері өзгере бастады. Бұл процесс әсіресе өткен ғасырдың ортасында және соңында болды. Оған себеп қазақтардың өнеркәсіптік өндіріске қызығушылығымен байланысты, қазақ жұмысшыларының өндіріс жағдайлары мен өмір сүру жағдайлары өзгерген кезде тез жүрді.
45
Түркі қағанатының қалыптасу процесін сипаттаңыз.
Негізі «Түрік» сөзі «мықты, күшті» деген мағынаны білдіріп, билік етуші ашина әулетіне байланысты айтылды. Кейін олардың қарамағындағы барлық тайпалардың ортақ атауына айналды. Бұл тайпалардың біраз бөлігі теле деп аталды.
Батыс Қытай билеушісі жақын қоныстанған түркілер жайлы дерек жинай бастайды, олар түрік тарихының ерте кезеңі туралы негізгі білім көзіне айналды.
Қытай деректері бойынша түркілер алғашында Қытай шегарасының батысында, Алтай тауларының етегінде өмір сүрді. Кейін түрік тайпаларының көсемі Бумынның басшылығымен иеліктерін Хуанхэ жағалауларына дейін кеңейтті. Түркілер Алтайдан Хуанхэ жағалауларына дейін жеткен кезде Бумын ордасына 545 жылы Қытай елшілігі келеді. Осы сәттен бастап түркілер сол замандағы ірі мемлекеттердің бірі ретінде танылып, тарих сахнасына шығады.
Қытай елімен бейбіт қарым-қатынас орнатқаннан кейін жужандардың тепкісін көрген түркілер оларға қарсы бас көтере бастайды. Бумын қаған жужандарға шабуыл жасайды. 552 жылы жужандар әскері талқандалады. Бумын түркі елінің қағаны болып жарияланады. Орталық Азиядағы жаңа мемлекет — Түрік қағанаты осылай пайда болды.
46
Қазақстан аумағындағы этногенез кезеңдерін сипаттаңыз.
Қола дәуірі - б.з. д. III мың-б. з. д. I мың қола дәуіріндегі Қазақстан халқының моңғолоид элементтерінің қоспасынсыз прото-еуропалық нәсіл ұсынған жалпы антропологиялық негізі бар.
Темір дәуірі. Сақтар мен ғұндар кезеңі. – Б.з. д. I мың – V ғасыр. Темір дәуірінде моңғолоидтық нәсілдің белгілері біртіндеп басым бола бастады, өйткені рулардың шығу тегіндегі, нәсілдік және тілдік айырмашылықтардан туындаған күрделі этникалық процесс болды.
Түркі кезеңі - VI-XIII ғасырлар. Қазақстанның жергілікті халқын түріктендіру, антропологиялық типін біртіндеп монополияландыру, белгілі бір аумақтарға түркі тайпаларының топтасуы.
Моңғол кезеңі-XIII-XV ғасырлар. Моңғолдарды жергілікті тайпалармен ассимиляциялау процесі жүрді.
Монғолдан кейінгі кезең. Қазақ хандығының қалыптасу кезеңі - XV-XVI ғасырлар. Моңғолдарды жергілікті қазақтармен алмасу процесі жүрді.
47
«Алаш» ұлттық идеясының тұжырымдамалық негіздерін сипаттаңыз.
