Институты ежелгі дәуір әдебиетінің антологиясы бес томдық ислдмғд дейімгі әдеби жәдігерлер I том ежелгі д ә у ір ә д е б и е т ін ің а н т о л о г и я с ы

ЕЖЕЛГІ Д Ә У І Р Ә Д Е Б И Е Т ІН ІҢ А Н Т О Л О Г И Я С Ы
ФДКСИМИЛЕСІ
- J
0
* 
Мй
О <■ J
*7
—
^ « g » 1И* 
«Wjfljjfty >Mijfrr» 4ЙР J M M i 
^
-
* &
^
г ііГ М і^
**-**<#■- 
*~"Ур*> ь~-
щт**»т
Л
«4І0Н> 'llHf 
Г « » И«ъ> **
М *¥+
J f i ^
?-Ле- 
*М **Ь
§ - * jjii lQlTiit
м а««б ^
цдр
' *ч
«* •'-** > іШу»". ^ 4 « ь
*g«t 
Ш
Ллш лттм ^ й ^ гм
 ttn Іһу rfft 
±кевш
Л агщ
У;ҢЛІ
■■■ 
т лшч 
ЛЫИЬ 
*****
-ЛЫГ4ЫМ 
d t t f a b t , ШЛ(Л*Ш
у
4Л&!
'
іц
—
4щ /*ЦЛШ »т~ 4 * І£ * * Я Ь '& ІР
**+
‘*V «3BL - l ift 4 Г «
,,
__ _
____ ____ 
ІП-_ДГІГ
~1
І Ц ) « «
—^ e w >
ІІГ^Г|Т*»"Г" ^ * Ь
;М |Г<У> 
W
_0ІІИЫҺ 
'*'*’
<* Н 
ІІІІІ» \
мттгпяЛ*
т**^Л
ИфМЬ------- --V-;
m 
^
4 
V 
Г ***. *Ш9*І
«Х уастуаниф т» ж эдігерін ің С ан кт-П етербург нұсқасы

И С Л А М Ғ А Д Е Й ІН Г І Ә Д Е Б И Ж Ә Д ІГЕР ЛЕР
2**
ГмЖШЪя
!■■■ 
4Л*Ч &
ТІТЧ^Г - 
^
» 4 Ц І І Ь / Ц »
j t f c t f t *
и м ^ Г У і і і і і в - ‘ 
‘Х & & т * Н
І р р Ш
4 * « b * .j w +
^
- W
11- 
.* * + '• * 4 .
л л *
^ 0 U S * ^ ~ 4 l£trlt!gO>
«« * Щ | «М 6
• 
* г г ; і *- у г ^nirtfctrt* 
агі Ц у ,
> х* * ь 0 * &
■ i n < t ¥
4
^ ^ 
/fc t
1
- ' ^ Г ' - j
» | ^ Ц Ц
5
4* 6 » <І І
^
-<Ц* 
0 Л $ * r q ^ T t t -
Ж * я ^
Ж -^ 0 d *M . * Г ёа, 
^ ц ^
М % ^W t n a 
»4ГІ**и 
■
--■*
J £ 0 * >& & * b * > 0 * * * + 4 * C
ф Х *
'^ллщ
C rV rtr^ g - nr Tflf > < К < Ц 'А 4*^W jjP
4 « 1 Л й « < ■fNwfe 
^ а » ,< и п у г ш ч
^ * 1*» 
^
> ^ £ Ю Ь - ^ 4 0 * » АЙР -***%& 
Л ъ£*—~ * *
Jj)g«rt>rt% * N -
f l , f J "
r f r l И Г Ц ^ І 
^Г^ПГИСі
<
4 (Х
2 65
f ҺГТНҺ

ЕЖЕЛГІ Д Ә У І Р Ә Д Е Б И Е Т ІН ІҢ А Н Т О Л О Г И Я С Ы
ЛГйя
4r**fn 
flih^tff 
ІҒіІГ1Иі<
^ : ііеЗ**** *«*■* ~ ,лик* і <йіггі64іЗ»,і>ііі ,<|^ммп> «гч» *а» 
ллщш* 4& е&
...ШЩШ
іііС|
6
іМФ 
4*£|S p
Слtjrtdj
К Mi 
ЛГЛл
J
* 
<1Л*Л* ЛЛЛМЛАй*
4 «f-I^Hflfti 
-^УІЩі Д**Ц* Гч
'f jn to p n g »
^ ц т г і»
V
4
J * - ...
• 
ллд^ .й & т п & м а* **& ьь^ М & *Ь ^ л м ллт
Л Л & % іЛ * £ * 'Л и
>Ф іЦ гіф ЗР .*лЛлг
+1 
М *Ч *
1
>* Т > 
^ П И м іі
> - £ * * »
«^ДгЧ* 4g№ o* 
..«и»
*ямАМкЛД/к£2Я^ДЙ^ф 
0£4йСШ А
jddNfcJKfcL^^^te
^ " Г
—
Шаг > ■ 
■■**&?•?» ^S^k^W bS^ Ц > „ *
1
^ Ь V
> м і ^ Л ч >
6
< % > £ <«к
<а* 
А <йі«»
.^с*м& 
« у t > »« 
£ »
м * * ь
>*>■■■ *
1
>
« < и 4 і «
* згб л * \4 ь
j i i a b i . n n
— ^ І Г — Гг ( ^ Т і r i ^
J f r< ri 
^
r t t r t ^ i f г
г ^
, 
сш
C W P «дд
* 
&Ш9 m *J& & **t> 4*& е*т * * шЛА М & < * & J * * * js* b
.

И С Л А М Ғ А Д Е Й ІН Г І Ә Д Е Б И Ж ӘД ІГЕР Л ЕР
Л* и
^
* ү с * Ч >
i* W M
 
Щ 0 І
//
. ^ Ч »
t y r t g l
6
»
‘ І
6
і «
^ Л * * Ь
-# ^ | ц у Ү | ^ і
j f r ^ ' 
t r m r r f ^ i
~*rt
* j r * i W ^ i n i ^ n
JL H >**£r4 * * t0 JkVOM t
ll j1*H(^l. 
р ъ * *+ 4 &
ал
*0Л*Л*
и ш и ^ ц т »
t i y ^ М П
_ f r i
І У ч г
«0*-<»Е »«Ьаз40И Ь 
« * И І ^
> 
W m r M H J H f > ь » ц у І Ц « А І І І Ц
W r w i
J c * * b
* & j x *6 d fiy & > j f & ф і
~Ч* 
* T y e £ i £ t
I ^ t i i i ^ г ү м г ^
jg fliifa ^ 2 P
„., 
П ы +Ш A M * J f&
* & £ *&
 
r
^ l
f l i ' t
f \ y
J U & І # & * Ъ
4и*'(1ш M M J+ J * & -
* r g « M 6 i b l l
■ 
^ * > , 4 ,МИН ,»
J & Mt /* &
j r ^ )
J
1 2 Ы + *
* to **?***«« n f e d
-* « y * * ^ b
^ Жіа 4 л * £ Ц £0* ь jc g j'жсом+ы**
^м& к 
^^ШЛЛшш0^й/^МЛтш00М^лЯЛ^
" 
43» 
* 4 « * « і м й о і і і
ДГііДЫПі
і
- * И * Ц П Г И і
ллл
Л 4*>4
ь л
+ 4 & >
j m
*X>
267
f ҺГТН һ

И С Л А М Ғ А Д Е Й ІН Г І Ә Д Е Б И Ж Ә Д ІГ ЕР Л ЕР
^
-
■
Г'ГГ**1
^ 
^ Д Ү |У |- | 
<УУ 
■
і (ГЩ ГІІ 
f f n ^ l
«бС ы лА Ь
і«ц * %
t * * + % £ *л ь.4* ш ш
* и л<ы% J t* * b
Ч У
, 
СШ
1
> 
 « ф >
« 1 * # * * _5іУ|*»і 
^ r # | V O
^ r t s
A r t »
<«Ііі4һимм^^Івйіы 
i t —fr НЪ » M i , 
f f l r t l l U
\
4
I , .«««<6
+ * * + * * & a t 
~^-*<МжМ*АШ Ы4**-*сА>* Ш(Ы<*%*М
j
'•.; £'\Д=Д '“ -
.
. 4 1 .
; 
І
-1. 
■
* 
J&r
*rt
-
2 6 9
f ҺГТНҺ

ЕЖЕЛГІ Д Ә У І Р Ә Д Е Б И Е Т ІН ІҢ А Н Т О Л О Г И Я С Ы
ДЛТЫН Ж ДРЫ Қ
Д
лтын ж аръщ — ж азб а ж эдігерін ің т үркі халъщтары эдеби ет ін де алар
орны ерекш е. Т үркі-согды әліппесімен хат ца т үскен ескерт кіш т е
б уд д а дінінің философ иясы ахлақ т әрби есі р ет ін д е берілген. А лгаш ы нда
біздіц зам аны м ы зды ц I га сы р ы н д а ж арат ы лган ж эд ігер берт ін келе т үркі
ж а зб а т іліне т әрж імаланып, X —XVIII гасы рл ар аралы гы н да он шақты рет
көш ірілген.
«Алтын ж арыцт ыц» цолж азбадагы толъщ ат ауы - «Алтын түсті, (жарық,
ж ы лт ы раган) барш адан ж огары болган нум патшасы болган нум ж азу» деп
ат алады. Нум - ңасиетті заңдар, цагидсиіар деген ді білдіреді.
Түркі ж азба тіліне аударылуы туралы тәрж імашы ж әдігерде былай деп
өз цолтаңбасын ңалдырган: «Мен, Амогаш ири Ачари, үнді тілінен т үркі үйгы р
тіліне т әңрі бүрхан туылган сиыр ж ылыныц төртінші айы, он төртінші
(күнінде) аударып, өз қольіммен аяцтадым, соңына ж еткіздім. Осы заңды
оқы ганда ең алдымен көріп, цүрметін ж асап, осы сегіз гибадат ханага құрмет
корсетіп, бас (ию керек). Ж әне нумныц бір жол үндіш е немесе түркише атын
айтып, бас иіп, дарманы аіітып, (кейін) осы нумды оцу керек».
«Алтын ж ары қ» ж азба ескерткішін гылым әлеміне танытңан белгілі
т үркіт ануиш
С.Е. М алое болатын. 
Ол 
1910 ж ылы Қыт айдың Гансу
провинциясындагы Виньигу цы ст агы ндагы гибадат ханадан тауып, ж арияла-
ган. Бүл қолж азба 1687 ж ылы көш ірілген болып, ж алпы к о л е м і- 355 парац (710
бет). Асылмәтін бүгінде С анкт -П ет ербургт а сацталгандыцтан да, гылым
әлеміне СП б нүсцасы рет ін де белгілі.
С .Е .М алое пен В .В .Р адлое осы цолж азбам ен ж ү м ы с ж асап, 1913—
191 7 ж ы лд ар ар а л ы гы н да ж а р ы щ а ш ы гарды . К іт ап т а қолж азбаны ң
ф аксим илесініц қат ар б ер іл уі кейін гі зерт т еуш ілерге жол аш ып берді.
А лгаш болып К .М ю ллер «Алтын ж аръщ т ы » неміс т ілінде сойлет ті.
В .В .Р адлоет ы ң нем ісш е аударм асы ө зі дүниеден от кен соң С .Е .М алоет ы ц
ал гы сөзім ен ж а р ы қ көрген. М алое пен Радлоет ы ц ж ари ялаган нүсқасы ны ң
кейбір ж ерлерін нем іс гал ы м дары В .Б анг пен А .Г абэн т ранслит ерация
ж асап, қайт а ауд арды . С одан кейін Г.Елхерс, Р.Финч, П .Зиеме, К .Рохборн
баст аган аударм аш ы лар да «Алтын ж аръщ т ы » өз т ілдерін де цайта
сойлет т і.
Р.Р.Арат, С.Чигатай, Ш.Текин, РТениш ее, Ж .Кая, М.Өлмез, Н.Рахмоное
секілді т үркі халъщтарынан шъщцан галы м дар да көне ж әдігер ді зерт т еп-зер-
делеуде оз үлестерін қосты.
«Алтын жаръщтың» СП нүсңасы - жалпы 10 кітап, 31 болімнен түрады.
Әр болім іштей сутралардан ягни даналъщ создерден ңұрылган. Тэцірлердің
т әңірі бүрхан мен басқа да тәңірлердің арасы ндагы сүрақ-ж ауапт ан түратын

И С Л А М Ғ А Д Е Й ІН Г І Ә Д Е Б И Ж Ә Д ІГЕР ЛЕР
бүл ж әдігер Б уддага сауал т аст алады да, сол сауалдарды ж ауап беру үст інде
түрлі хикаячар мен аңы з-әпсаналарга орын беріледі.
«Алтын ж ары қт ы ң» кіріспесінде Інчію деген иіаһарда чаң тайпасынан
Ку Тау деген бір шаһардың б егі үлан-асыр той ж асаймын деп, есепсіз ж ан-
ж ануарларды сойып, ы сырапш ылдыққа бой алдырады. Содан коп үзамай ауы -
рып, дүниеден өтеді. Содан ңайта тіріліп келген Ку Тау о дүниеде баст ан
кешкендерін хикаялап береді.
А ра-арасы н да оцырманга т үсінікт і болу үшін тәңірлер арасы н да сүраң-
ж ауапт ар орбиді. Ә рбір ж ауаптыц аст ары нда адам зат баласын ж ақсылықңа,
ізгілікке баулу, қолдан келгенше қайырымдылы қ ж асау мәселелері т ащ ы ланады .
«Алтын ж арықт а», негізінен, үш қазы на туралы соз болады. Олар: еш кімге
ж ауыздъщ ж асамау, қолдан келгенше ж аңсылык ж асау ж әне сананы тазалау.
Осы үш қагиданы бойына сіңірген адам гана цогамда оз орнын т абады.
«¥лы Д ала ж ауһарлары » сериясымен ж ары ққа ш ы щ алы ж ат қан «И сламга
дейінгі әдеби ж әдігерлер» антологиясына «Алтын ж ары қ» ж азба ж әдігерінің
алгашқы 18 парагы (36 беті) аударылы п берілді. Қ азаң тіліне а удару бары сы н-
да С.Е. Малое — В .В .Радлов159 ж ариялаган СП б нүсцасының асылмәтіні, СПб
ж эне Германия нүсқаларын зерттеп, кітап етіп ж ариялаган Ж еуал К аяны ң160,
сондай-аң түркітануш ы Носимхон Рахмоноет ың16' ж ары ққа ш ы гарган
еңбект ері кеңінен пайдаланылды.
159
 
М а л о в ъ С . Е . , Р а д л о в ъ
В .В. Syvam aprabhasa. (Сутра Золотого блеска). Ст.-Петербург:
Типография Императорской академии наук. 1913-1917.
160
 
C e v a l К а у а .
Uygurca Altun Yaruk. Ankara, 1994.
161
 
Олтун яруг. Тошкент: Фан нашриёти, 2 0 0 9 й.
271 -------------------------------------------- f
Һ Г Т Н 
Һ

ЕЖЕЛГІ Д Ә У ІР Ә Д Е Б И Е Т ІН ІҢ А Н Т О Л О Г И Я С Ы
ДУДАРМДСЫ
К ір іс п е ж и н а қ
1 а (Бірінш і парақ)
Буддаға бас ию , д а р м ,62ға бас ию, с а н г а 163ға бас ию. О сы н у м 164ны ң ш ы найы
себебін (аны қтап) қалауы м ы збен ам алға асы райы қ, тэлім берейік. Бүлар - ал ­
ты н түсті, ж ары қ, ж ы лты рақ, барш адан ж оғары тұраты н нум патш асы атты нум 
қазы н асы н сақтап , ұстап тұруш ы , оқуш ы , ты ңдауш ы , көш іруш і, көш іртуш ілер -
асы л тектілер ұлы , асы л тектілер кы зы , будда иесі, ты ңдауш ы ұл мен қы з(дан 
тұраты н ) төрт түрлі жамағат. О ларға деген көң ілдерің ізде ой-н иеттерің із бол­
са, бүгінгі зам ан да осы нум н ы ң себебін ен ж ақсы ж етістікке қол ж еткізген жа- 
раты лы с бар м а? «Тек қана ж ақсы ж етістікке қол ж еткізгендер болса, кім дер 
қол ж еткізді?» деп ой ласаң дар, енді осы ой -н иеттерің із б ойы нш а осы нум 
қазы н асы н ы ң сауабы м ен ізгілікке
2 а (Е кінш і парақ)
қол ж еткізген ж араты лы стар туралы баяндау керек. О ны ж эн е бүтіндей таза, 
сап көңілм ен ты ңдағандар. Бір зам ан дарда кемел, дан а тэңрі бұрхан бүл әлем де 
туы лы п, қы ры қ бес ж ы л барш а ж араты лы сқа пай да алы п келіп, есебі жоқ 
ж араты лы сты ң б алалары н қүтқарды , азат етті, өзі н ируанға кіріп, мейірім тап ­
ты. С одан кейін нум ж арлы ғы Ш ы ғы стан - Табғаш елінен кең тараған да, тэңірі 
Т абғаш хан ы ны ң зам ан ы н да К итсу С ам аста атты буддисатв үстаз оңтүстіктен 
- Інгек суы н ы ң бойы м ен кетіп, А наткак ж үрты н а барды. Ол бүтіндей дана, 
Т әң ірлердің Т әңрісі бұрхан ны ң киелі сегіз ғи бадатханасы н түрғы зған ж ұрттарды
толы қ көріп ш ы қты . О ты здан аса үлкен ел-ж үртты кезіп, ж иы рм а ж ы л түнім ен 
ж үріп, осы нум қазы насы н аударуды бастады . Елу түм ен ж олдан түраты н, ж ал­
пы көлем і төрт ж үз
2 
b
үнді нум ж азбалары н қалды рм астан табғаш тіліне (аударды), осы нум 
қазы наны табғаш (тілінде де) аяқтады . С ондай-ақ, (осы нум) ж ақсы таралм аған 
уақы тта Інчію деген ш аһарда чаң тай п асы н ан Ку Тау деген бір бек ш аһар бегі
162

жүктеу/скачать 24,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: