Issn 2226 1176 индекс 75756

ISSN 2226 – 1176
ИНДЕКС 75756
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі 
«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамы  
Қазақстан Республикасы Білім беру жүйесінің басшы және ғылыми-педагогикалық 
қызметкерлерінің біліктілігін арттыратын республикалық институты
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ
______________
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Акционерное общество «Национальный центр повышения квалификации «Өрлеу»
Республиканский институт повышения квалификации руководящих и научно-
педагогических работников системы образования Республики Казахстан
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ
______________
№1 (76) 2015
Алматы

Журнал  Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат 
министрлігінде 02.04.2013 ж. қайта тіркелген. Куәлік  № 13497-Ж
МЕНШІК ИЕСІ:  «Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Қазақстан Республикасы Білім беру 
жүйесінің басшы және ғылыми-педагогикалық қызметкерлерінің біліктілігін 
арттыратын республикалық институты
Редакциялық алқа:
Г.К. АхМЕТОВА – профессор, Ж.А. ҚАРАЕВ – профессор, Г.Т. БАЛАҚАЕВА – профессор, бас редактор, 
И.М. УАЛИЕВА – доцент, А.Қ. МЫҢБАЕВА– профессор, Ш.Т. ТАУБАЕВА– профессор, 
Р. АБАЗОВ – адъюнкт-профессор, АҚШ, Н.Н. НАЙДЕНОВА – доцент, Ресей, 
И. КОЛЕВА– профессор, Болгария, К.С. ҚҰДАЙБЕРГЕНЕВА – доцент,
 С.Т. МҰхАМБЕТЖАНОВА – доцент, К.Н. САРИЕВА – профессор, С.Қ. СУАТАЙ– доцент
Редакциялық кеңес:
Б.О. Арзанбаева, Д.С. Джантемирова, Л.А. Дорожкина, С.Ж. Зейнолла, Н.О. Қойлық, Г.Қ. Меңдіғалиева, 
А.Қ. Рсалдинова, А.А. Семченко, А.Д. Таңатова , А.Ш. Тоқмағамбетов
Басылым 1996 жылдан бастап жарық көреді, алғашқы тіркеу куәлігі №476. 
Жылына 4 рет шығады.
Мақала авторларының пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді.
 
РЕДАКЦИЯНЫҢ МЕКЕН-ЖАЙЫ: 
Алматы қаласы, Амангелді көшесі, 61 үй, 103 каб, 
Тел: + 7(727) 267-46-59, +7(727) 267-45-82
e-mail: emj@ripkso.kz
© ББЖ ҚБАРИ, 2015

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
4
МАЗМҰНЫ 
СОДЕРЖАНИЕ
БІЛІМ БЕРУ ТЕОРИЯСЫ МЕН ӘДІСНАМАСЫ
ТЕОРИЯ И МЕТОДОЛОГИЯ ОБРАЗОВАНИЯ
Balakayeva G., Ualiyeva I., Tsoy A. 
 The realization of smart technologies in distance learning for the 
universities pedagogical staff of the republic of Kazakhstan  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
4
Таубаева Ш.Т., Құдайбергенева К.С. Құзырлылықтың педагогикалық категория ретінде дамуын 
зерттеудің  әдіснамалық тұғырлары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
Қасымова Р.С., Шағырбаева М.Д. Қазіргі педагогикалық технологиялардың теориялық-
әдіснамалық негіздері . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
ТРЕНЕР. КОУЧ. МЕНТОР
Абуханова Р.Н. Тренердің мұғалімдердің кәсіби дамуына  жетекшілік ету тәжірибесінен . . . . .  . 
15
Насырова Г.У. Среднесрочное планирование – структурирование конструктивистского обучения  
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
20
Оракова А.Ш., Корнилова Т.Б., Жартынова Ж.А. Бірлескен оқу – өзара іс-әрекет жасау 
философиясы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
28
Тайтанова Н.К., Жаксылыкова К.З., Сахова А.Т. Посткурсовая  поддержка учителей  по 
совершенствованию практики менторинга . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
33
Маханбетова А.А., Турдакынова К.К, Касымова А.А., Қыдырбек О.К. Совершенствование 
тренерской практики по поддержке учителей уровневых курсов . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
38
БІЛІМ БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
Таубаева Ш.Т., Барсай Б.Т., Булатбаева А.А. Магистранттардың кәсіби-дидактикалық 
құзыреттілігін  қалыптастырудың технологиялары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
41
Джубанова Г.Д. Некоторые вопросы модульного обучения профессионально-ориентированному 
русскому языку студентов неязыковых специальностей . . . . . . . . . . . . . . . . . 
49
Оракова М.С. Қазақ тілі сабағында оқушылардың мотивациясын көтерудегі жаңа әдіс-
тәсілдердің тиімділігі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
53
Акбембетова А.Е., Мадьярова А.М. Обучение образным средствам русского языка в нерусской 
аудитории . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
57
Ярышева Н.А. Групповая работа, как фактор, способствующий повышению учебной мотивации 
учащихся . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
61
Нурлибекова Е.Б.Дарынды оқушылармен жұмыс жасаудың жаңа жүйесі . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
64
Сарсенбаева А.Қ. Мұғалімнің дарынды балалармен шығармашылық жұмысының  нәтижесі
69
ТӘРБИЕ ТАҒЛЫМЫ
ВОПРОСЫ ВОСПИТАНИЯ
Саудабаева Г.С. Профессиональная ориентация и самоопределение личности . . . . . . . . . . . . . . . 
73
Саурықова Қ.Е. Болашақ маманның ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырудағы 
көп тілді меңгерудің мәні . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
76
Мурзалинова А.Ж. 
Ценностно-содержательный аспект образовательно-воспитательной 
работы в школе  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
79
Айдарова З.Ш. Нұрлы жол – ұлттық рухани құндылықтарды жаңғыртудың негізі . . . . . . . . . . . . 
83
Есенова К.А. С
туденттерді жоғары оқу орнындағы білім беру  ортасына бейімдеу жолдары . 
86
БІЛІМ БЕРУДІ БАСҚАРУ
УПРАВЛЕНИЕ ОБРАЗОВАНИЕМ
Меңдіғалиева Г.Қ. Мониторинг негізінде оқушылардың дербес даму траекториясын айқындау..
91
Хизирова А.К. Модернизация школы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
95
Валиева Д.Г., Есендаулетова Ж.Т., Мұханмедина К.Т. Білім беру ұйымының кадр бөлімінің 
құжаттарын өңдеуде Lotus Notes/Domino жүйесін пайдалану . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
100
Дәуеева Ж.Ә. Зерттеу университеті қызметін өлшеудің индикаторлары . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
105
Зарубаева В.В.  Әлеуметтік педагогтың замануи мектепте кәсіби қызметін басқарудың негізгі 
аспектілері. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
112
МЕРЕЙТОЙ
ЮБИЛЕЙ
Абдрасилова Б.А. Қаһарман батыр ұстаздар. Ұлы жеңіске – 70 жыл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
116
БИБЛИОГРАфИЯЛЫҚ  ДАЙДжЕСТ . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
121

БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 1,  2015 г. 
5
БІлІМ БеРУ ТеОРияСы МеН ӘдІСНаМаСы
ТеОРия и МеТОдОлОГия ОБРаЗОВаНия 
THEORY AND METHODOLOGY OF EDUCATION
УДК 378
G. Balakayeva, I. Ualiyeva, A. Tsoy 
Republican institute for development of leading and research-pedagogical staff of education system of 
the Republic of Kazakhstan, Almaty, Kazakhstan
THE REALIZATION OF SMART TECHNOLOGIES IN DISTANCE LEARNING FOR THE UNIVERSITIES 
PEDAGOGICAL STAFF OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Abstract. 
The paper examines the current SMART technology in distance learning for the universi-
ties pedagogical staff of the Republic of Kazakhstan, their practical implementation and effectiveness in 
terms of distance learning process.
Key words:
 SMART technology, distance learning, universities pedagogical staff.
Г.Т. Балақаева, И.М. Уалиева, А.В. Цой
қазақстан Республикасы жоғары оқу орындары педагог қызметкерлерінің қашықтықтан 
білім беруде SMART технологияларды жүзеге асыруы 
Түйіндеме. 
Мақалада қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарын-
да  педагог  қызметкерлерінің  SMART  технологияларды  қолдану  жағдайына  талдау  жасалған, 
қашықтықтан оқыту үдерісінде оларды практикалық тұрғыдан тиімді жүзеге асыру жолдары 
қарастырылған.
Түйінді сөздер:
 SMART технология, қашықтықтан оқыту, ЖОО педагогикалық стаф.
Г.Т. Балакаева, И.М. Уалиева, А.В. Цой
Реализация смарт технологий в дистанционном обучении для педагогических 
работников вузов Республики казахстан
Аннотация. 
Статья анализирует современную SMART технологию в дистанционном обучении 
для педагогических работников вузов Республики Казахстан, их практическую реализацию и 
эффективность с точки зрения процесса дистанционного обучения.
Ключевые слова:
 SMART технология, дистанционное обучение, педагогический стаф ВУЗов.
Evolution of the information and communica-
tion technologies and high rates of their integra-
tion into society and in educational processes at all 
educational levels demand from the modern teach-
er of reconsideration of a paradigm of efficiency of 
techniques and training strategy. In the conditions 
of the prompt growth of ICT competences of young 
generation of students of higher educational insti-
tutes, globalizations of the educational market and 
MOOC (massive open online courses) [1] distribu-
tion,  developments  of  new  abilities  and  compe-
tences of the requirement to the faculty of higher 
education institutions steadily grow and extend. In 
these realities of one of the main tasks set for JSC 
“National  Centre  for  Professional  Development” 
Өrleu”  branch  Republican  Institute  for  Develop-
ment  of  Leading  and  Research-Pedagogical  Staff 
of Education System of the Republic of Kazakhstan 
(further  RIDSES  RK)  is  formation  at  teachers  of 
higher education institutions of necessary profes-
sional  competences,  including  for  application  a 
SMART   of technologies in educational process [2]. 
Competence-based  approach  allows  estimating 
knowledge and abilities of the teacher in a com-
plex. In education, such approach, which includes 
professional and personal, professional and peda-
gogical competences, is very important.
Feature of the program of professional devel-
opment  of  teachers  of  pedagogical  specialties  of 
higher education institutions, developed in RIDSES 
RK, the new format of professional development 
is: educational process is based on a combination 

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
6
of distance learning, internal trainings and foreign 
training  at  leading  universities  of  Great  Britain, 
Germany, Japan, Spain and Portugal.
The  program  is  developed  on  the  basis  of 
trends  in  the  development  of  distance  learning 
Coursera, FutureLearn, MOOC (Massive Open On-
line Courses), “blended learning”, uses the SMART-
technology  for  building  individual  learning  path, 
intensive  training  to  full-time  training.  Creative 
discussion  platforms,  master  classes  of  listeners, 
reflexive total certification – a portfolio, etc. tech-
nicians and methods are included in the program 
effectively to increase competence of teachers of 
higher education institutions [3].                                                   
Educational process included trainings of pro-
fessors  Nazarbayev  University,  lectures  of  repre-
sentatives  of  British  Council,  Thomson  Reuter’s 
seminars, etc.
The  program  provides  to  listeners  unique 
experience  of  immersion  in  “the  academic  envi-
ronment”  foreign  universities  Newcastle  Univer-
sity (Great Britain), university of Tsukuby (Japan), 
Norwich Institute for Language Education (Great 
Britain),  International  academy  of  management 
and INTAMT technologies (Germany), High Insti-
tute of Engineering of Lisbon (Portugal), Polytech-
nic university of Valencia (Spain), the Colombian 
university (USA), the Highest Academy of Educa-
tion (Great Britain).
Training programs at foreign universities are 
carried  out  in  the  following  directions:  Enhanc-
ing of Learning and Teaching in Higher Education, 
Course for Pedagogical University Teachers from 
Kazakhstan, Innovative methods and technologies 
of training at universities of Germany, Professional 
Development in Education in High Education Insti-
tutions, Professional Development of Educational 
and  Organizational  Skills  among  the  University 
Faculty, Teaching Techniques Development.
After training for the effectiveness of feedback 
held: monitor the implementation of the teachers 
of modern technologies in the learning process: a 
survey  of  students  after  passing  faculty  training, 
dissemination of international experience among 
colleagues, teaching seminars, creative workshops 
and, etc. The portfolio is recommended as a con-
stant  and  effective  technology  of  self-improve-
ment, motivation strengthening is to self-training 
of the teacher [4].   
The combination with distance learning forms 
competences for effective use of SMART   technolo-
gies in educational process. Feature of the devel-
oped  intellectual  SMART-systems  will  be  adapta-
tion  to  changeable  conditions  and  requirements, 
ranging of competences and their selection.
One of the most important realization of the 
SMART  training  elements  is  development  of  the 
cross-platform electronic educational content op-
timized  for  the  publication  on  the  Internet  and 
adapted  for  use  from  mobile  devices  [5].  Devel-
oped within advanced training course of teachers 
of higher education institutions of the Republic of 
Kazakhstan  electronic  training  materials  initially 
aren’t the digital copy of existing printing editions, 
and  are  developed  taking  into  account  modern 
interactive  opportunities  of  automation  of  man-
agement of the course of educational process and 
control of the gained knowledge. The educational 
content  based  on  technologies  of  «iSpring  Solu-
tions»  and  «Adobe  Captivate»  software  products 
is available to students online irrespective of the 
device  of  access  and  time  of  day  that  realizes  a 
paradigm of Nomadic Learning and allows trained 
independently  to  form  the  schedule  of  distance 
learning. The intellectual algorithms of formation 
of an educational trajectory put in the developed 
content  allow  regulating  the  volume  of  a  train-
ing material depending on results of independent 
modules of check of progress that feigns an indi-
vidual approach to the listener in the conditions of 
distance learning. It is important to note that, it is 
chosen only online distribution of educational con-
tent that allows to supplement, actualize and de-
liver quickly to trained their contents that in turn 
allows to use this material as help already on the 
end of course actions.
It  should  also  note  selected  RIDSES  RK  ap-
proach  of  creating  a  positive  perception  of  the 
modern  trend  of  open  online  education  high 
school  teachers.  In  particular,  realized  a  similar 
paradigm MOOC model of online registration for 
a  two-week  training  courses  and  distance  learn-
ing  on  the  web  platform  dl.ripkso.kz.  This  solu-
tion allows the trainees to ensure the effectiveness 
of online education on their own experience and 
learning the latest converged and interactive tech-
nologies. Combining elements of the online consul-
tation trainees in real time, creative offline tasks 
and automated control of knowledge in the form of 
online tests provide university teachers to rethink 
their teaching practices and to introduce into it the 
elements of online teaching, which in most cases is 
a key step in the formation of the modern educa-
tional process on the basis of SMART  technologies.
In  the  transition  from  the  traditional  model 
of  education  to  the  educational  process,  even 
with the minimal elements of online interactions 
between  parties ample  opportunities  for the im-
plementation of P2P (Person-To-Person) training. 
The development of this idea is embodied in our 

БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 1,  2015 г. 
7
exchange  activities  in  the  form  of  an  affordable 
platform to create a common base of knowledge 
within the DLS, the possibility of communication 
between students in online and free organization 
of workshops between students. An important el-
ement of this SMART strategy is to stimulate stu-
dents to use open sources of knowledge and their 
replenishment  by  sharing  personal  experiences 
and  their  own  research  [5].  In  particular,  during 
the course of events, the students are shown ex-
amples of collaborative and open learning (crowd-
funding  education)  as  an  example  of  successful 
educational projects with an open two-way access.
Is currently underway to develop an informa-
tion system for monitoring and intellectual compe-
tence assessment of teachers for training. Feature 
of the developed intellectual SMART -systems will 
be  to  adapt  to  changing  conditions  and  require-
ments, ranging competencies and their selection. 
Implementation of the new format of training, the 
introduction  of  SMART  -technology  significantly 
intensify  the  educational  process  of  training  of 
teachers  of  high  schools,  which  undoubtedly  en-
hance the quality of learning.
List of sources used
1  Burd, E.L.a, Smith, S.P.a, Reisman, S.b. Exploring Business Models for MOOCs in Higher Educa-
tion. // Innovative Higher Education. 2014. 
2  Балакаева Г.Т., Джантемирова Д.С., Уалиева И.М. Некоторые вопросы функционирования 
системы повышения квалификации в Республике Казахстан. Материалы международной конфе-
ренции «Съвременни предизвикателства педагогическата наука» София, 06-08 юни, 2014г
3  Balakayeva G. New system in the professional development of university teachers in the Repub-
lic of Kazakhstan. NILE Newsletter Winter 2013, web - ресурс: http://101emailmarketing.co.uk/1JJF-
21L5M-CF8I5P8954/
4  Балакаева Г.Т., Уалиева И.М., Джантемирова Д.С., Танирбергенова Д. Professional develop-
ment of Kazakhstani teachers at foreign universities. Portfolio: Volume 1. United Kingdom, Almaty, 2014, 
pp. 135.
5  Balakayeva G., A.Akzhalova, D. Aizhulov, G.Seralin. Web Portal to make large-scale scientific Com-
putations based on Grid Computing and MPI. Scientific International Journal for Parallel and Distributed 
Computing “Scalable Computing: Practice and Experience” (SCPE), Volume 9, No.2, 2008.
 
ӘОЖ 37.01: 001.8
Ш.Т. Таубаева
1
,  к.С. құдайбергенева
2
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
1
,  «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы ББЖҚБАРИ
2
, 
Алматы, Қазақстан
қҰЗыРлылықТыҢ ПедаГОГикалық каТеГОРия РеТІНде даМУыН ЗеРТТеУдІҢ  
ӘдІСНаМалық ТҰҒыРлаРы
Түйіндеме.
  Педагогика  ғылымындағы  «әдіснама»  ұғымының  мәніне  жасалған  талдаулар 
негізінде құзырлылықтың педагогикалық категория ретінде дамуының әдіснамалық негіздері 
жүйеленген.
Түйінді  сөздер: 
Әдіснама,  құзырлылық,  әдіснамалық  зерттеу,  экзистенциалистік  тұғыр, 
герменевтикалық тұғыр, ситуациялық тұғыр, жүйелілік тұғыр, квалиметриялық тұғыр.
Ш.Т. Таубаева, К.С. Кудайбергенева 
Методологические подходы исследования развития компетентности 
как педагогической категории
Аннотация. 
На основе анализа понятий «методология» в педагогической науке системати-
зировано развитие компетентности как педагогическая категория. 
Ключевые слова: 
Методология, компетентность, методологическое образование, методоло-
гическое  исследование,  эксзистенциалистический  подход,  герменевтический  подход,  систем-
ный подход, ситуативный подход, квалиметрический подход.

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
8
Sh.Taubayeva,   K. Kudaybergeneva
Methodological approaches of research competence development as a pedagogical category
Abstract.
 On the basis of analysing concepts of “methodology” in pedagogical science systematized 
development of competence as a pedagogical category. 
Key words: 
Methodology, competence,  methodological education, methodological research, existen-
tialist approach, hermeneutic approach, system approach, situational approach, qualimetric approach.
Қоғамдағы  әлеуметтік  экономикалық 
және  мәдени  өмірдің  дамуына  бағытталған 
педагогика  ғылымының  ххІ  ғасыр  тұлғасын 
дамыту  тетігіне  деген  қажеттілік  Қазақстан 
Республикасының 
Үкімет 
деңгейінде 
қабылданған  нормативтік  құжаттарында 
айқын  белгіленген  (ҚР  «Білім  туралы» 
Заңы,  ҚР  білім  беруді  дамытудың  2005–
2010  жылдарға  арналған  Мемлекеттік 
бағдарламасы, ҚР «Білім тұжырымдамасы», ҚР 
мемлекеттік жалпыға міндетті орта білім стан-
дарты). Тұлғаның даму тетігі ретінде әлемдік 
деңгейде тиімді деп танылған «құзырлылық» 
ұғымының  педагогикалық  категория  ретінде 
қалыптасуы,  алдымен  оның  әдіснамалық 
тұғырларын анықтауды талап етеді.
Философиялық  тұрғыдан  әдіснама  –  та-
ным және объективті шынайылықты өзгерту 
үдерісінің  тәсілдері  мен  жолдары  жөніндегі 
ғылым ретінде қарастырылады. 
«Әдіснама» 
термині 
гректің 
«әдіс 
жөніндегі  ілім»  немесе  «әдістер  теориясы» 
деген  мағынаны  білдіреді  және  ғылымда 
білімдік практикадан, реалды өмірден жоғары, 
философияның  абстрактілі  аймағы  ретінде 
түсініледі. Әдіснама кең мағынасында, алдымен 
дүниетанымдық  көзқарас,  дүниетанымдық 
ұстанымдар,  тар  мағынасында,  ғылыми 
зерттеулердің әдістері жөніндегі ілім. Әдіснама 
–  үнемі  өзгеріс  үстіндегі  педагогикалық 
шынайылықты көрсететін ғылыми білімді алу 
тәсілдерін, нақты ғылыми-зерттеу мақсатына 
жету жолдарын анықтайды [1, 5-7 б.]. 
Әлеуметтанушылардың  пайымдауында, 
әдіснама  дегеніміз  –  ғылымның  таным  пара-
дигмасын  зерттеу  аясында  қолданылатын 
жалпы  тәсілдері  мен  ұстанымдарын  жария 
етуі [2]. 
Әдіснамаға берілген анықтамаларға сарап-
тауларды төмендегідей топтастыруға болады: 
–  әдіснама  –  құрылым,  логикалық 
ұйымдастыру, теориялық іс-әрекеттің әдістері 
мен тұғырлары;
–  әдіснама  –  іс-әрекетті  қайта  құрудың, 
таным 
әдістерінің 
ұстанымдары 
мен 
қалыптастыру процедурасы туралы ілім;
– әдіснама – практикалық мақсатты жүзеге 
асырудағы зерттеу әдістері, ұйымдастырудың 
ұстанымдары мен тұғырлары;
– әдіснама – теориялық және практикалық 
іс-әрекетті құру жүйесі;
– әдіснама – ғылыми-педагогикалық зерт-
теу қызметі мен тұғырлары, құрылымы және 
негізгі жағдайы;
– әдіснама – теориялық және практикалық 
іс-әрекет  құрудың  және  ұйымдастырудың 
ұстанымдары мен тұғырлар жүйесі деп сарала-
нады. 
Әдіснамалық  зерттеулермен  айналысып 
жүрген  белгілі  ғалым,  В.В.Краевский:  «педа-
гогика әдіснамасы дегеніміз – педагогикалық 
теорияның  құрылымы  мен  білім  жүйесінің 
негіздемесі, білім алудың әдістері мен амалдық 
ұстанымдары,  сонымен  қатар  білім  алудағы 
іс-әрекет  жүйесі,  оқу  бағдарламаларының 
негіздемесі,  арнайы  ғылыми-педагогикалық 
зерттеулердің  логикасы  мен  әдістері  және 
оны  бағалау»,  деп  түсіндіреді.  Осы  орай-
да  В.В.Краевскийдің  «әдіснама  дегеніміз  – 
қызметтік  құбылысы  бар,  ғылымның  жеке 
бір  саласы  (құрылымы)»,  «әдіснама  дегеніміз 
–  тек  білім  жүйесі  ғана  емес,  әдіснамалық 
білімнің  дескриптивтік  және  нормативтік 
типін өндірудегі іс-әрекет сферасы» деген пай-
ымдауларын келтіру орынды деп санаймыз [3, 
3-10  б.].  Ғалымның  анықтамасы  мен  пайым-
дауларында  «әдіснама  –  педагогикалық  тео-
рия  құрылымы,  амалдар  ұстанымдары  және 
педагогикалық  шынайылықты  бейнелейтін 
білімді  іздеу  тәсілдері,  сол  секілді  қызмет 
жүйелері бойынша білім алу, бағдарламаларды, 
логиканы,  зерттеу  жұмыстарының  сапа-
сын  негіздеу  жөніндегі  білім  жүйесі»,  болып 
сипатталған. 
В.И.Загвязинскийдің 
еңбектерінде 
«педагогикалық әдіснама деп: педагогикалық 
білімнің  қызметі  мен  құрылымы  туралы 
ілім,  педагогикалық  проблематика;  теория, 
тұжырымдама  және  болжамның  алғашқы 
іргелі  әлеуметтік-педагогикалық  жағдайы; 
алған  білімді  практикада  қолдану  амалда-
ры  және  әлеуметтік-педагогикалық  ізденіс 
әдістемесі мен логикасы туралы ілім», – дейді 
[4]. 

БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 1,  2015 г. 
9
«Дескриптивті 
әдіснама 
зерт-
теу 
үдерісіндегі 
ғылыми 
танымның 
заңдылықтары,  ғылыми  білімнің  құрылымы 
жөніндегі ілім, ол прескриптивті қызметті рет-
теуге бағытталған» деп Э.Г.Юдин әдіснамалық 
білім  құрылымын  төрт  деңгейде  жіктеп 
көрсетеді: 
–  танымның  жалпы  ұстанымдары  мен 
ғылымның  тұтастай  категориялық  тәртібін 
құрайтын философиялық деңгей;
– барлық немесе көптеген ғылымдар үшін 
пайдаланылатын теориялық тұжырымдардан 
тұратын жалпы ғылыми әдіснамалық деңгей; 
–  арнайы  ғылыми  пәнге  қатысты 
қолданылатын 
әдістердің, 
зерттеу 
ұстанымдарының, 
процедураларының 
жиынтығы 
ретіндегі 
нақты 
ғылыми 
әдіснамалық деңгей;
–  эмпирикалық  материалдарды  алуды 
және өңдеуді қамтамасыз ететін әдістеме мен 
зерттеу техникасының жиынтығынан тұратын 
технологиялық әдіснама.
Технологиялық  деңгейдегі  әдіснамалық 
білім  нақты  нормативтік  сипат  алады. 
Әдіснаманың  барлық  деңгейлері  бір-біріне 
белгілі  дәрежеде  бағыныштылығына  бай-
ланысты  күрделі  жүйе  құрайды.  Жал-
пы  философиялық  деңгей  шынайылықты 
өзгертуді 
және 
таным 
үдерісінің 
дүниетанымдық  тұғырларын  анықтай  оты-
рып,  барлық  әдіснамалық  білімге  мазмұндық 
негіз қызметін атқарады [5, 31-41 б., 6]. 
Әдіснамалық  білімнің  тағы  бір  белгісі 
–  таным  мен  практиканың,  таным  мен 
өзгертушінің,  теорялық  және  практикалық 
іс-әрекеттің  бір-бірімен  тығыз  байланыста 
болуы.  Әдіснамалық  білімнің  бұл  белгісі  та-
ным  үдерісінің  теориялық  және  зерттеушілік 
іс-әрекетіне  ғана  емес,  сонымен  қатар  әр 
түрлі объектілердің өзгеруін, практикалық іс-
әрекеттің  де  өзгеруін  көрсетеді.  Олай  болса, 
әдіснамалық білімде – ғылыми-зерттеу теори-
ясымен қоса, өзінің жеке ғылыми-практикалық 
іс-әрекеті жөніндегі теориясы болуы қажет де-
ген қорытынды ғылым үшін жасалған құнды 
қорытынды деп есептеледі.
Әдіснамалық білімнің бұл ерекшелігі оның 
ғылымдағы  маңызды  құрылымдық  сапасын, 
танымдық зерттеу іс-әрекеті мен практикалық 
іс-әрекеттің бірлігін дәлелдейді. Әдіснамалық 
білімнің  болуының  негізгі  шарты  –  оның 
мазұнының  ішкі  жағынан  ұйымдастырылуы 
және оның құрылымы болып табылуы.
Ғылымның  әдіснамалық  мәселелері  бой-
ынша  философиялық  және  педагогикалық 
әдебиеттерге  талдау  әдіснамалық  білім 
мазмұнын, 
құрылымын 
анықтаудағы 
төмендегі  амалдарды  айқындап  беруге  негіз 
болды.
Бірінші  амал,  дерексіздік  негізіне  сүйене 
отырып,  әдіснаманың  жалпылық  дәрежесін 
бағалаудағы 
критерийлерін 
пайдалана-
ды.  Бұл  негіздеме  бойынша  бүгінгі  күнге 
дейінгі  белгілі  үш  деңгей  анықталды.  Атап 
айтқанда,  жалпы  философиялық,  жалпы 
ғылыми және дербес ғылыми әдіснама деп үш 
деңгей  айқындалды.  Әдіснама  деңгейлерінің 
анықталуы, әлбетте, жеткіліксіз, өйткені онда 
педагогика  саласындағы  әдіснамалық  білім 
мазмұны, оның құрылымы, қызметі, танымға 
және түрленуге әсер етуі айқындалмайды. 
Екінші амалда әдіснамалық талдауды «тех-
нология» негізіне сүйене отырып, айқындаған 
авторлар позициясы ұстанымға алынады. Бұл 
жерде  В.И.Журавлевтың  ұстанымы,  дәлірек 
айтқанда оның теориялық зерттеуінің практи-
када қолданылуы педагогиканың әдіснамалық 
білімінің  моделі  ретінде  қолданылады  [7,  17-
27 б.].
Үшінші  амал –  «мазмұн»  мен  «деңгейге» 
негізделген  амал  болып  табылады.  Бұл  орай-
да Б.С.Гершунский және Н.Д.Никандровтардың 
зерттеулері  назар  аударарлық,  олардың  пай-
ымдауынша, әдіснамалық білім деңгейлерінің 
сапасы  философиялық  негіз,  жалпы  ғылыми 
әдіснама, дербес ғылыми әдіснама және зерт-
теу әдістемесі мен техникасы деп жіктеледі [8; 
9].  В.В.Краевский  осы  ұстанымдар  негізінде 
әдіснама  деңгейлеріне  талдау  жасай  оты-
рып,  философиялық  білімді,  жалпы  ғылыми 
әдіснаманы,  нақты  ғылыми  әдіснаманы,  ар-
найы  ғылыми  әдіснаманы  және  әдістеме  мен 
зерттеу  техникасын  айқындап,  қай  деңгейге 
қандай мазмұн енетіндігіне дәлелдеме береді 
[3, 3-10 б.].
Төртінші  амал  –  ғылыми  білімнің 
әдіснамалық 
талдануының 
қызметтік- 
мазмұнды тұжырымдамасы болып табылады. 
Бұл  амал  гнесеологиялық,  дүниетанымдық, 
логикалық, 
ғылыми-мазмұндық, 
технологиялық  және  ғылыми-әдістемелік 
деңгейлердің  қызметін  ғана  біріктіріп 
қоймайды,  сонымен  қатар  нақты  мазмұнын 
айқындай  отырып,  педагогтің  жұмыс  құралы 
ретінде қарастырылады. 
Ал, педагогика ғылымындағы әдіснаманың 
алатын  орны,  атқаратын  рөлі  ғылыми  зерт-
теулерде  ғана  емес,  практикалық  деңгейде 

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
10
де күн санап өсіп келеді. П.И.Образцов бұның 
төмендегідей  бірнеше  себептерін  атап 
көрсетеді: 
Біріншіден,  ғылымдардың  арасындағы 
нақты  шектің  жойылуы,  объективті  әлемнің 
кешенді талдаулар арқылы өтуі, бір нысанның 
бірнеше  ғылымның  зерттеу  пәніне  айна-
луында.  Әдіснама  зерттеулердің  ғылыми 
тұтастығын,  жүйелілігін,  кәсіби  бағытталуын 
анықтайды. 
Екіншіден,  ғылыми  зерттеулердегі  зерт-
теу  объектісінің,  пәнінің  жаңа  қырларының 
айқындалуына  байланысты  әдіснаманың 
педагогиканың  іргелі  мәселелерін  шешуге 
бағытталуында.
Үшіншіден,  әлеуметтендіру  үдерісінің 
басымдығына сай педагогиканың әдістемелік 
жүйелерін  жетілдіру  үшін  әдіснама  рөлінің 
ғылыми  зерттеулер  үшін  де  практикалық 
әдістер үшін де қажеттігінің арта түсуінде.
Сонымен  қатар  ғалым  педагогикалық 
әдіснаманың 
объектінің 
теориялық 
қалыптасуын  болжамдаушы,  зерттеуші  педа-
гог  жұмысы  үшін  бағыт  беруші  нормативтік 
екі  түрлі  негізін  ажыратады.  Объектінің 
теориялық 
қалыптасуын 
болжамдаушы 
негізіне:
– әдіснаманы анықтау;
– әдіснаманың ғылым ретіндегі жалпы си-
паттамасы, оның құрылымы;
–  педагогика  саласындағы  зерттеу 
объектісі мен зерттеу пәніне әдіснамалық тал-
дауды жатқызады.
Нормативтік 
негізі 
түсініктің 
бір 
мағыналылығы, 
танымның 
арнайы 
құралдарын  пайдалану,  зерттеудің  арнайы 
объектісінің бөлініп алынуы, бағдарлы мақсат, 
педагогикалық зерттеу логикасы сипатындағы 
сұрақтарды қамтиды [10, 6-9 б.].
Педагогикалық  әдебиеттерде  практикада 
қолданылып жүрген әр саланың әдіс-тәсілдерін 
педагогика  талаптарына  сай  өңдеуден  өткізу 
әдіснаманың  бірінші  міндеті,  ересектерге 
арналған  көптеген  тәсілдер  мен  әдістерді 
оқушы  деңгейлеріне  сай  реттеу  әдіснаманың 
екінші міндеті болып айқындалған.
Кесте 2 – Құзырлылықтың педагогикалық категория ретінде дамуының әдіснамалық негіздері
Әдіснама-
лық 
тұғырлар 
Негізгі тұжырымдамалары  
Ұстанымдары 
1
2
3
Экзистен-
циалистік
Өмір философиясы, болмыс және шындық тұжырымдамалары 
(М.хайдеггер); Адамның болмыс философиясы (К.Ясперс); 
Болмыстың индивидуалдық теңсіздігі «Мен-Басқа-Басқа 
болып көріну» арасындағы байланыс (Ж.П.Сартр); Азат 
адамның сезімі, жауапкершілігі. Әлеуметтік теңсіздік – 
«игілік, ізгілік, шындық» тұжырымдамасы (Н.А.Бердяев).
Еркіндік ;
Субъектілік;
Шынайылық
Іс-әрекеттік Іс-әрекет адамдардың қоғамдық болмысының ерекшелігін 
анықтайтын бастапқы категория (Маркстік философия); 
Адам индивид ретінде табиғаттың және қоғамның бөлшегі 
(Н.А.Бердяев); Тұлға әрекет субъектісі (Л.С.Выготский, 
К.К.Абульханова-Славская, С.Л.Рубинштейн); Тұлға 
қарым-қатынас жүйесі (В.Н.Мясищев); Адамның даралық, 
ин-дивидтік, тұлғалық сипаты (И.И.Резвицкий, Д.Н.Нур-
манбетова, т.б.); Тұлға – адамның әлеуметтік маңызын сипат-
таушы өзгеріс үстіндегі жүйелі сапа (Е.Н.Степанова). 
Ізгілік; 
Даралық  
Герменев-
тикалық
Адамның ішкі әлемін жете түсіну әдісі, «герменевтикалық 
шеңберден шығу» операциялары (өту, ену, сәйкестендіру, 
салыстыру, елестету т.б.) (Ф.Шлейермахер); Адамның әлемді 
танып білудегі әлемдік болмысты түсіну (М.хайдеггер); 
Қоғамдық оқиғаларды тарихи тұлғалардың субъективтілік 
ынталары арқылы ұғындыру (В.Дильтей); Герменевтикалық 
тәжірибе ақиқатқа жету жолы (х.Г.Гадамер). 
Еркін түсіну; 
Түсіндіру 

БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 1,  2015 г. 
11
Ситуация-
лық
Ситуация – байланыстың, қызметтің уақыттық-кеңістіктік 
шарттары (Д.Магнуссон); Ситуация – адам мен тарихты, 
адамның шындығы мен тұтастығын байланыстырушы 
(К.Ясперс); Ситуация – қажеттілік пен мүмкіндіктің пайда бо-
луы (И.В.Бестужев-Лада); Ситуация – адамның мінез-құлқын 
ашу тәсілі (К.Левин, Л.Шеберг); Ситуация – адамның психо-
логиясына қатысты және одан тыс, ортаның физиологиялық 
өзара әрекеттері арасындағы үдеріс (П.Я.Гальперин). 
Кездейсоқ-
тық;
Белгісіздік
Квали-
метриялық  
Әрбір заттың өзіндік өлшемі, әрбір әріптің өзіндік сандық 
мәні бар (әл-Фараби, Абай, т.б.);
Педагогиалық квалиметрияның синтетикалық парадигмасы 
(Н.А.Селензнева, А.И.Субетто); 
Квалиметрия ұстанымы қозғалыстағы, даму үстіндегі сапаны 
өлшеу (Е.В.Яковлев, Н.В.Акинфиева, Н.А.Кулемин т.б.)
Интегративтік;
Тиімділік;
Дәлелділік 
Жүйелілік
Жүйелілік – жалпығылыми және философиялық 
зерттеулерінің тоғысу саласы; жүйелілік зерттеулердің логи-
касы мен әдіснамасы (Э.Г.Юдин, В.Н. Садовский). 
Жүйелілік – диалектикалық материализмнің бөлінбес бөлігі 
(М.С.Каган, В.Г.Афанасьев, т.б.) 
Жүйелілік; 
Технология-
лылық; 
Қарапайымды-
лық
Көтеріліп  отырған  мәселеге  байланысты 
арнайы  әдебиеттерге  жасалған  талдауларға 
сүйенетін  болсақ,  көптеген  авторлардың  бұл 
мәселе  жөніндегі  пікірлері  мен  көзқарастары 
бір-біріне 
жақын 
және 
педагогика 
әдіснамасының мәнін анықтаудағы: «әдіснама 
дегеніміз – теория және практика аумағындағы 
педагогикалық іс-әрекетті логикалық тұрғыда 
ұйымдастырудың  тұғырлары  мен  әдістері 
және  құрылымы  жөніндегі  ілім»  деген 
қорытындыға келеді.
Ғалымдардың  бұл  бағыты  әдіснамалық 
білімнің негізгі нышандарын қалыптастыруға 
ерік  береді.  Әдіснамалық  білімнің  негізгі  ны-
шаны  болып,  таным  жүйесі  мен  әлеуметтік-
педагогикалық практикадағы өзгерістер және 
олардың  арасындағы  қарама-қайшылықты 
шешу  болып  табылады.  Осыған  орай,  қай 
ғылымның болмаса да әдіснамалық білімі та-
ным  үдерісі  мен  практиканы  қайта  құрудың, 
өзгеріп  отыруындағы  қарама-қайшылықты 
шешудің нәтижесі болып табылады. Сондықтан 
да, таным жүйесіндегі білімнің философиялық 
негіздерін, 
әлеуметтік-педагогикалық 
практикадағы  өзгерістердің  заңдылықтары 
мен  ұстанымдарын,  кешегісі  мен  бүгінгісін 
байланыстыра  алған  жағдайда  әдіснамалық 
білімнің  теориялық-әдіснамалық  негіздерінің 
қалыптасуы  жөнінде  әңгіме  қозғауға  болады. 
Бұл жерде атап өтетін жағдай, біздің ойымызша, 
мәселенің ауқымдылығы, әр ғылым саласынан 
көрініс табуы. Алайда, педагогикалық ғылыми 
зерттеу  тақырыптарына  талдау  жасайтын 
болсақ,  «теориялық-әдіснамалық  негіздер» 
деген  сөз  тіркестерінің  жеке  «әдіснамалық» 
немесе  «теориялық»  негіздері  деген  сөздерге 
қарағанда  көбірек  қолданылатындығын 
көруге  болады.  Сондықтан  ғылымның 
әдіснамалық негіздері жөніндегі, әдіснамалық, 
теориялық білімге деген қажеттіліктің артып 
отырғанын  атап  кеткен  жөн  деп  ойлаймыз. 
Педагогиканың  әдіснамасы  педагогикалық 
зерттеулердің  әдістері,  сол  секілді  тәрбиелік, 
білімдік  тұжырымдамаларды  жасау  теори-
ясы  ретінде  трактатталады.  Осы  тұрғыдан 
қарағанда педагогика әдіснамасы білім, тәрбие, 
даму  философиясы  және  педагогикалық 
үдерістер мен құбылыстардың теориясын жа-
сау  мүмкіндігін  ашатын  зерттеу  әдістері  не-
месе  теориялық  және  практикалық  қызметті 
ұйымдастыру тәсілдері мен ұстанымдар жүйесі 
жөніндегі ілім деп қарастырамыз. 
Сонымен, 
әдіснамалық 
зерттеудің 
міндеті  педагогикалық  зерттеулер  сапасын 
арттырудың  ұстанымдарын,  түсінік  құрамы 
мен әдістерін талдау, педагогика ғылымының 
даму  бағыттарымен,  практикамен  байланы-
сын анықтау деген ой-пікірге тоқталамыз. 
Адамның  өз  бетінше  тәуелсіз  болу, 
таңдау,  жауапкершілік,  құндылықтың  білімге 
бағытталу мәселелері тұрғысында анықталған 
әлеуметтік-педагогикалық 
алғышарттар 
құзырлылықты  категория  ретінде  зерттеудің 
әдіснамалық  негізін  философиялық,  жалпы 

МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 1,  2015 г. 
12
ғылыми  деңгейлерде  қарастыруға  мүмкіндік 
беріп отыр. 
Философиялық  зерттеулердегі  адамның 
рухани, адамгершілік тұрғыда жетілу мақсатын, 
білімі мен тәрбиесін, оның өмір сүру жағдайын 
бастапқы  мағынасына  жеткізуді  дағдарыстан 
шығудың  жолы  ретінде  айқындалуы  бізден 
адамның  тіршілік  тынысына  жасалған 
философиялық  ойларға  қайта  оралуды  талап 
етеді. Осыған байланысты біз құзырлылықтың 
педагогикалық  категория  ретінде  дамуының 
әдіснамалық  негіздерін:  экзистенциалистік, 
іс-әрекеттік,  жүйелілік,  герменевтикалық, 
ситуациялық,  квалиметриялық  тұғырлардың 
әлеуметтік-философиялық негіздеріне талдау-
лар жүргізе отырып ашуға тырысамыз  (кесте 
1). 
Біз  қарастырып  отырған  әдіснамалық 
тұғырлардың  барлық  деңгейлері  бір-бірімен 
өзара  тығыз  байланыстағы  күрделі  жүйені 
құрай отырып, біріншіден, категория ретіндегі 
құзырлылықтың  философиялық-мазмұндық 
негізін,  екіншіден,  әр  тұғырдың  зерттеу 
міндеттерін  шешудегі  нақты  заңдылықтары 
мен ұстанымдарын анықтауға мүмкіндік берді. 
Жалғасы журналдың келесі санында.