Ия 21-5 Нурманова Айнур Табиғи ресурстарды пайдалану жəне қорғау

ИЯ 21-5 Нурманова Айнур
Табиғи ресурстарды пайдалану жəне қорғау
Табиғи ресурстар-бұл табиғаттың денелері мен күштері, адамның іс-əрекетінің əсерінен
тікелей немесе жанама түрде өзгеруі мүмкін қоғамдық пайдалылық. Табиғи
ресурстардың негізгі түрлері: күн энергиясы, ішкі жылу, су, жер, пайдалы қазбалар,
орман, балық, өсімдіктер, жануарлар ресурстары жəне т. б.
Табиғи ресурстар елдің ұлттық байлығының маңызды бөлігі жəне байлық пен қызмет
көзі болып табылады. Көбею процесі-бұл қоғам мен табиғаттың өзара əрекеттесуінің
үздіксіз процесі, онда қоғам қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін табиғат пен табиғи
ресурстардың күштерін бағындырады. Табиғи ресурстар негізінен елдің жəне аймақтың
əлеуметтік-экономикалық əлеуетін жəне қоғамдық өндірістің тиімділігін ғана емес,
сонымен бірге халықтың денсаулығы мен өмір сүру ұзақтығын да анықтайды.
Табиғи ресурстарды қорғау-табиғаттың жаңартылатын жəне жаңартылмайтын
ресурстарын, қоршаған ортаны жəне ресурстарды көбейту функцияларын сақтауға
бағытталған іс-шаралар кешені.
Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану. Өткен ғасырдың аяғында ғалымдардың
назары адамның экономикалық жəне басқа əрекеттерінің биосфераға əсеріне
аударылды. Материалдық өндіріс қарқынының артуы қоршаған ортаның жай-күйіне
теріс əсер етеді, құнды ресурстардың қалдықтар мен улы заттарға тең емес алмасуын
тудырады. Бұл адамның өмір сүруіне ғана емес, бүкіл планетаның экожүйесіне де
тікелей қауіп төндіреді, сондықтан табиғатты пайдаланудың ұтымды тəсілі, теріс
əсерлерден мүмкіндігінше құтылу Табиғи ресурстар жəне қоршаған ортаны қорғау
мəселенің жалғыз оңтайлы шешімі болып табылады.
Су ресурстарын ұтымды пайдалану негізгі проблемалардың бірі болып табылады, оны
шешу келесі процестерде жатыр:
• көп сатылы процестердің орнына бір сатылы өндіріс процестерін қолдану;
• сұйық өңдеу процестерінен газ процестеріне көшу;
• өнеркəсіптегі суды басқа еріткіштерге ауыстыру;
• ағынды сулардан пайдалы заттарды алу;
• өнеркəсіптік кəсіпорындарды қалдықсыз өндіріс технологиясына ауыстыру;
• шикізатты кешенді өңдеуге көшу.
Топырақ ресурстарын ұтымды пайдалану сонымен қатар пестицидтер мен
тыңайтқыштардың артық мөлшерін тұтынудан топырақтың тұздануын жəне көпжылдық
өсімдіктердің жойылуын белсендірудегі басты мəселелердің бірі болып табылады.
Ағаш отынына сұраныстың артуына байланысты ормандарды кесу де маңызды мəселе
болып табылады, бұл олардың деградациясына жəне орман алқаптарының азаюына
əкеледі. Қоршаған ортаны қорғауға бағытталған ең бастысы-халықтың қауіпсіздігін
қамтамасыз ету жəне оттегінің толық жетіспеушілігі қаупін жəне соның салдарынан
тыныс алу жолдарының ауруларымен сырқаттанушылықтың өсіп келе жатқан
статистикасын болдырмау мақсатында ормандарды кесуді азайту.
Табиғи ресурстарды қорғау жəне ұтымды пайдалану қағидаттарына мыналар жатады:
1.Əр түрлі экономикалық салаларда табиғи ресурстарды кеңінен жəне
ұйымдастырылған пайдалануды білдіретін кешенділік принципі.
2.Табиғи ресурстарды пайдалану жəне қорғау кезінде жергілікті жағдайлардың
ерекшеліктерін ескеруді көздейтін аймақтылық принципі.

3.Табиғатты қорғау қызметі мен табиғи ресурстарды пайдаланудың біртұтастығы
принципі, ол табиғи ресурстарды пайдалану кезінде табиғатты қорғауды білдіреді.
5.Табиғат үшін экономикалық жəне басқа қызметтің ықтимал жағымсыз салдарын
болжауды жəне олардың уақтылы алдын алуды көздейтін болжау принципі.
5.Табиғи ортаны игеру қарқындылығының жоғарылау принципі, игерілетін аумақтардың
ерекшеліктерін ескере отырып жəне оларды өндіру мен өңдеу кезінде пайдалы
қазбалардың айтарлықтай шығындарын жоюмен қатар қарқындылықтың артуын
білдіреді.
6.Əр түрлі экономикалық салалардың мүдделерін ескере отырып, табиғат ресурстарын
пайдалануды көздейтін табиғи құбылыстар мен объектілердің маңызы принципі.
7.Табиғи объектілерді негізгі қорғаумен қатар жанама қорғауға ерекше назар аударуды
жəне оларға зиян келтіру мүмкіндігін жоюды көздейтін жанама қорғау қағидаты.