Суреттеп жазғанға немесе сызғанга қарап адамның жаңадан бiр нәрсенi елестете алуын, қайта жасау қиялы деп атайды.
Творчестволық қиял деп өзiндiк жаңа образдар жасау арқылы әрекетте, жаңа продуктылар беруде көрiнетiн киялды айтады. Жазушының, суретшiнiң, ғылымның, композитордың т. б. қиялы творчестволық қиялға жатады.
Актив қиялдың ерекше бiр түрi — арман. Арман дегенiмiз өз қалауымызша жаңа образдар жасау. Мұның творчестволық қиялдан ерекшелiгi мынада: арман өзiмiздiң тiлеген келешекке бағытталған қиял процесi.
Қиял бейнелерiнiң жасалу жолдары
Қиял түрлi елестеулердiң өзгерiп, өңделуiнiң арқасында жасалып отырады. Қиялда анализ, синтез әдiстерi, агглютинация, схематизация түрлi схемалар мен суреттсрдiц акцентировка (образдың типтiк басты белгiлерiн жасау) тәсiлдерi жиi қолданылады. Қиялдағы елестердi топтастырудың қарапайым түрi агглютинация деп аталады. Осы әдiс арқылы мифологиялық бейнелер (кентавр, сфинкс, жез тырнақ) мен түрлi ме-ханизмдердiң, машиналардың конструкциялары (амфибия — танк, судан өте алатын жеңiл танк, аэрошана - суға қонып, ұша алатын самолет) құрастырылады.
Агглютинация әдiсi ежелгi Мысыр елiңде, сондай-ақ, Солтүстiк Америка индеецтерiнiң өнер ескерткiштерiнен үлкен орын алған.
... бұрын фантазия, қиял деп журген ойлар бүгiн дағдылы iс екенiн танып, құтыла аламыз ба?
Ш.Құдайбердiұлы.
Арманмен ойнау қауiптi, күйреген арман өмiрдi бақытсыздыққа душар ету де мүмкiн
Д. И.Писарев
Қиялды дамыту дегенiмiзде ең алдымен әркiм өзi қиялының аз немесе көп екенiн, қай дәрежеде екенiн белгенi жөн. Мұны көптен берi шетелдерде жиi қолданылып келе жатқан “Сiзде қиял бар ма?” деген тиен арқылы анықтауға болады.
Кестедегi сұрақтарға жауап берген соң “иә”, “жоқ” жауабы бойынша жиналған ұпайларды қосады да, эксперименттiң қорытындысына жүгiнедi. Сонда 14-17 ұпайға иеленгенде ең бай қиял болады, егер оны өмiрге қолдана бiлсе үлкен қуаныш әкеледi. Ал 9-13 ұпай орташа қиял. Ең соңында 5-8 ұпай нағыз реалист адамдарда болады.
