Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
| 194
Ф илософия тарихьі сондықтан олардың дүрыстығын, ақиқаттығын дэлелдеу үшін «жеткілікті негіз- деу» заңын қолдану керек. Сөйтіп, Лейбниц логиканьщ төртінші заңьш ашты. Лейбництің адам жэне қоғам туралы пікірлері өзіндік ерекшелігімен көріне- ді. Оның пікірінше, «Мен» («жеке тұлға») модус емес, өз алдына белек монада. Сондықтан да ол - қайталанбайтын, дараланған, өзіндік ерекше қасиеті бар адам. Бірақ «жеке адам» өзін тек түтастықпен байланысты екенін түсінеді. Сөйтіп, эр- бір жеке адам өз алдына бөлек, белсенді жэне ерікті түрде өз мүддесімен сәйкес келетін қоғам (тұтастық) мүддесіне қызмет етеді. Ал қоғам (тұтастық) болса, ол - монад адамдардың біріккен «хоры», онда жеке адамдар өзінің ерекше қасиеттерін дамыту арқылы басқалардың игілігін дамытады, сөйтіп, қоғамның өркендеуіне өз үлесін қосады. Лейбництің ілімі Дидроның, Робинэнің, неміс классикалық философиясының қалыптасуына зор эсер етгі. Әсіресе олар Лейбництің монадалардың әмбебаптық байланысы, олардың өзара бір-біріне ■ауысуы, т.б. идеяларын эрі қарай дамытып, өзіндік ерекшеліктері бар философиялық қағидаларды дүниеге экелді. Франция XVIII ғасырда ағылшын философиясының ықпалымен ағартушы- лық ілімнің ошағына айналды. Бұл қозғалыстың көсемі Вольтер (шын аты-жөні Франсуа Мари Аруэ) (1694-1778 ж.) болды. Негізгі шығармалары: «Тарих фило- софиясы», «Философиялық повестер мен эңгімелер», «Эстетика», «Хаттар», т.б. Вольтердің өткір де піьтншыл пшғармалары арқылы ағартушылық идеясы то- лык қалыптасып, барлық Еуропа елдерінде тарады. Өз шығармаларында Воль тер феодализмнің келеңсіз жақтарын жэне діннің қағидалары мен уағыздарын келеке етіп, сынға алды. Дегенмен де ол Қүцайдың бар екенін мойындайды, бірак ол жоқты бар ете алмайды, ол тек табиғаттың алғашқы қозғаушы күші ғана. Табиғат, қоғам эрі қарай өз заңдылықтарымен дамиды. Вольтер Құдайдың эртүрлі қасиетін негіздеуге тырысатын дінді де, оған қарсы атеистік ілімді де жакгамайды. Олардың біріншісін дәлелсіз болғандықтан мойындамаса, екіншісі- не қоғамдьщ тәртіпті бұзады деп қарсы болады. Адамзат тарихы, Вольтердің пікі- рінше, адамзаттың прогресс (үдеу) пен білімділік үшін күрес тарихы. Өркениетті адам табиғатпен алғашқы қауым адамымен салыстырғанда элдеқайда үйлесімді өмір сүреді. Осы түрғыдан ол адамзат үшін мәдениеттің құндьшығын баса көр- сетті: «Мемлекетті басқарудың ең тиімді түрі - ағартушылық монархия. Ол ерікті қоғамның қалыптасуына жағдай жасауы керек. Сол кезде ғана ерікті қоғамның басты табиғи талаптары - сөз, баспасөз, ар-ождан бостандықтары шын мэнінде жүзеге асады. Қоғамдағы әлеуметтік теңсіздік - занды құбылыс, ал адамдар тек қана заң алдында тең болулары керек». Жалпы алғанда, Вольтер - тарихқа, әсіресе мәдениет жэне философия тари- хына ерекше көңіл бөліп, осы ғылымдардың дамуына себепкер болған жэне ағартушылық идеяны қағида ретінде қабылдап, уағыздаған ойшыл. Ш арль Луи М онтескье (1689-1755 ж.) - қүқық жэне тарих мәселелерін фи лософия түрғысынан қарастырған француз ойшылы. Негізгі еңбектері: «Фарсы- лык хаттар», «Римдіктердің ұлылығы "мен күйреуінің себептері туралы пікір- лер», т.б. Монтескье әр халықтьщ жэне елдің заңдарын, саяси өмірін табиғи жэне тари- хи жағдайлардьщ ерекшеліктерінен деп түсіндіреді. |