Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
| Ф илософия тарихы
тек Құдайға ғана тэн. Жалпы алғанда, материалдық денелер Құдай жаратқаннан кейін өз заңдылықтары бойынша дамып, өзгсріп отыратын болғандықтан, оларды танып-білуге болады. Бұл реттс адамдарға математикалық тәсіл мен тәжірибе кө- мектеседі. Кез келген теориялар мен концепцияларды тэжірибеде дэлелдеуге не- месе теріске шығаруға болады. Адамдар да заттар сияқты микрокосмосқа жатады жэне ол Құдайдың көрінісі болып табылады. Бірақ өзінің ақыл-ойының, іс-әрекет- терінің арқасында Құдаймен қатар тұрады. Осыдан келіп: «адам дегеніміз - оньщ ақыл-ойы», - деп тұжырымдайды. Ақыл-ойды табиғатгың заңдылықтарын білу арқылы үздіксіз толықтырып отыру қажет. Гуманистік ойды қалыптастырып, оны жалпы адамзаттық модени құбылысқа айналдыруда Италияның ұлы суретшісі, табиғат зерттеуші ғалымы, көрнекті фи лософы Леонардо да Винчидің (1452-1519 ж.) қосқан үлесі өте зор болды. Да Винчидің философиясы беделділіктің эсерінен бас тартып, тәжірибеге, адамның ақыл-ойының күшіне сену негізінде табиғаттың бірлігін, адамзат мәдениеті- нің өміршеңдігін дэріптеумсн ерекшеленеді. Ол осы түрғыдан ортағасырлық схоластиканы сынға алып, оны софистика сияқты пайдасы жоқ ілім деп есепте- ді. Жалпы алғанда, Да Винчи «философиялық тас» іздестірудің өзі пайда бер- мейтін іс, себебі табиғат Құдайдың заңдылығына смес, өзінің қажеттілік заңына бағынады да, үздіксіз өзгерісте, даму үстінде деп тұжырымдайды. Мысалы, белгі- лі бір жағдайда су буға, бу мұзға, мұз қайтадан суға айналады. Да Винчи эл-Фараби мен ибн Рушдтың «екі үдайы ақиқат» теорияларына қарсы болды. Оның ойынша, діни ақиқат деген жоқ, себебі Құдайдың өзі жоқ, шын ақиқат - тек ғылыми ақиқат қана. Ғылымда табысқа жетудің бірден-бір жо- лы - математика тәсілі мен тәжірибе. Жалпы ғылыми жетістіктердің қүндылы- ғы олардың практикада қолданылуға мүмкіндігінің болуымен айқындалады. Осы тұрғыдан ол механикаға (теория мен практиканың бірлігі ретінде) аса зор көңіл бөліп, өзі осы айтылған қағидалар негізінде көптеген инженерлік идеяларды жү- зеге асыруга тырысты (парашют, ұшатын қанат, тоқыма станогі, т.б.). Да Винчи алғашқылардың бірі болып сурет өнері саласында сынның мазмұ- ны туралы пікір айтып, эстетикалық талғамның қалыптасуына үлкен эсер етті. Адам еркін, бостандығын жүзеге асыруца қоғамның мемлекетгік рөлін көрсете- тін ағымдардьщ ішінде ерекше орьш алатьш италиялық саяси қайраткер жэне тарих- шы Николай Макиавеллидің (1469-1527 ж.) ілімі еді. Негізгі шығармалары: «Би- леуші жэне Тит Ливидің бірінші декадасы туралы пікірлер», «Олардың принциптері (қағидалары)», т.б. Макиавелли Тит Ливидің шығармалары негізінде саяси іс-эрекет тэртібін жүйелеп, христиандыққа дейінгі Рим империясының этикасы мен күшін дәріптейді. Мемлекетгің қайсысы болса да, римдіктердің күші мен ұлылығы сияқ- ты қасиетке ие болуы үшін, өз іс-эрекетгерінде дүрыс деп тапқан тиісті шараларды қолданупары қажет. Ал бұл жолда эдептілік қағидалары мен азаматгық бостандық ығыстырылып, ескерілмей қалса, онда түрған ештеңе де жоқ, билеуші оған көңіл бөл- меуі керек. Макиавеллидің бұл ілімі «макиавелизм» дсп аталып кеткен, саясатта өз мақсатыңа қалай жетсең де дүрыс деген қағиданьщ қальштасуьша экеліп соқгы. Сол кездегі қоғамның, халықтың әлеуметтік талап-сүраныстарын шеше алмауы негізінде утопистік (қияли) социалистік идеялар пайда болды. Томас Mop (1478-1535 ж.) «Утопия», Томмазо Кампанелла (1568-1639 ж.) «Күн қала» |