Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы



Pdf көрінісі
бет100/305
Дата15.11.2023
өлшемі20,78 Mb.
#122800
түріОқулық
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   305
Байланысты:
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3

 
tw o
ислам философиясы
113
Екінші кезең - осы тылсым жолға кедергі болатын нэрселердің бәрінен бас 
тарту- Ол кезеңнің жеті негізі бар: өкініш, аскетизм, байлыққа бейтараптық, ішкі 
жануар кұштарлығымен күресе білу, өз намысы мен жетіспеушіліктерін байқау, іс 
оен ниеттің үйлесімділігі, діндарлық.
Үшінші кезең - тьшсым саясат, ол өзімен-өзі қалумен, ойлаумен, қорқыныш 
және қайғымен, сабырмен жэне Құдайга игілікпен белгіленген.
Төртінші кезең - саясатгы жасаушының мақсатқа жеткенге дейінгі өз қасіреті. 
Ол - Қүдайға бағытталуы, қуаттылық пен мақсатқа жету, Құдайға деген махаббат, 
Құдайдың білімі, Құдайға деген сенім жэне жанның тыныштығы.
Бесінші кезең - Құдайға тэубе ету, Құдайдың шешіміне қанағат қылу, Құдайға 
бағыну, Құдайдың бірізділігіне сену жэне «мен» дегеннен арылу.
Алтыншы кезеңде адам толығымен «мен» дегеннен арылып, саясаткер то- 
лықтай Құдай бірізділігіне сіңеді.
Сонымен, «Қожа» (шиит ортасында *Тусиді солай атаған) логика мен гы- 
лыми ойлауды, тіпті «сопылыққа» да әкелгісі келген. Мұхиддин ибн эл-Араби 
Садруддин Кунауидің түсіндірушісі болып, Қожа рационализм мен классикалық 
логиканьщ эдістерін тылсым қасірет пен рухани тэжірибедегі рефлексті құрауда 
қолдануды айтты.
Моңғол кезінде ат-Туси ислам философия тарихында белгілі адамдардың бірі 
болды. Бірақ ол көп нәрсені философ перипатетиктерден алды. Саяси көзқараспен 
қарасаі<, оған әл-Фарабидің «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары 
трактаты», ибн Мисквейхтің пікірлері эсер қалдырды, ал ибн Синаның метафи­
зика мен психологиясын тіптен алды. Осыдан басқа исмаилитпен оның терең 
байланысы этикалық, психологиялық, метафизикалық ойларында орьш алды. 
Осығай қоса философтың құндылыгы татар-моңғол кезінде ислам мәдениетін, 
ғылымын, этикасын сақтап қалуда болды. Сол уақытта ислам әлемінің құлауы ке- 
зеңінде ат-Туси география, музыка, оптика, медицина, минерология салаларынан 
шыгармалардьщ авторы, жан-жақгы галым болды. Көбінесе, ат-Туси астроно­
мия саласынан көп нэрсе қалдырды. Оның математикадан «Төртбұрыш туралы 
трактат» кітабын айтып кетуге лайықты жэне орта ғасырда үшбұрыш түсінігін 
енгізді. Туей Евклидтің «Бастауларын», Птолемейдің «Алмагесін», Архимед ең- 
бектерін аударды.
Ойшылдың ншит әлеміне эсері мол болды. Оның ғылыми жетістіктеріне 
қарасақ, татар-моңғол кезінде ислам ғылыми ойының адамы болғанын көреміз. 
Оның гылыми беделі Марагада ғалымдардьщ ислам философиясы мен теоло- 
гиясьша байланысты ғылыми зерттеулердің ашылуына себеп болды. Жүз жыл ініін- 
де оның еңбектері ислам еліне кең таралды, Кутб ад-Дин аін-Ширази (1236-1311) жэ­
не ‘Аллямат Хилли (1325 ж. қайтыс болды) атты шэкірттері танымал болды. Хилли 
шиизмнің парсы елінде дін болуына үлкен рөл атқарды. Ат-Тусидің астрономиялық 
зертгеуіне қарасақ, Самарқан пен Ыстамбұл обсерваториясының жұмысына эсер 
етті, Батыс елінің астрономиясының дамуына, сондай-ақ астрономиялық зерттеуі- 
нің Үндістан еліне эсері мол болды. Екінші Джай Синх салған обсерваториясында 
Марагин обсерваториясьпп>щ технологиялық сипаты қарастырылады.
С. Насыр айтқандай, «Батыста ат-Тусиді астроном, математик ретінде біле- 
ді; ислам елінде оны «хакім»» дейді. Одан артық ол шек қойылған көкжиектен




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   305




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет