Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
Мұсылман елдерініц философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
| Мұсылман елдерініц философиясы
251 нелейді. Джебранның түйіндемесі: «Данышпандық негізі - өзіндік таным, өз жо- лынды тану - бұл өмірдің мақсаты». Джебран Құранға негізделген адам ойының айқындалуын суреттейді. «Бір жаіъшан, мен естідім, — дейді адам, — Конфуций іліміне, Брахманның даныншанды- ғына құлақ салдым жэне таным ағашының астында Будданың жанында отырдым, екінші жағынан, мойындаймын... Енді мен білімсіздікпен теріске шығарушыға карсы күресемін. Қандай да болмасын Нұрға бөлеу адамда болмаған, олардан кейін ол тағдырмен достасуға, тағдырға бағынуға міндетті, ол бұрынғысынша кү- шін сақтайды, ақиқатты іздестіруді жалғастыру үшін мүсәшрлікпен, кемсітумен, әділетсіздікпен күресу - оның болмысының мәні, өзінің шегіне жеткенде, ол қай- тып Құдайга оралады». Джебранның жалқаулық пен ақымақгық туралы ойлары да өте қызық. «Нақұ- рыс» (1958) деген кітабында түн мен нақұрыстың сұхбаты суреттелген. Нақұрыс эр уақытта түнге уқсағысы келеді. Бірақ түн оның ұқсауға деген талабын қабыл алмайды. Мысалы, түн былай дейді: «Жоқ, Нақұрыс, сен маған ұқсамайсың, өйт- кені сен өзіңнің кіші «Менінді» әлдеқандай көресің». Араб елдерінің философиялық ой үрдісі де эр деңгейде көрінеді. Оның ішінде Египет философы Осман Амин көрнекті орын алады. О. Амин мұсылман философиясының өзіне тэн қасиеттерін Құдай, адам жэне универсумды жан-жақты зерттеген эл-Фараби, Ибн Сина, Ибн Рушд жэне қазіргі заманның философтары Мухаммед Икбал еңбектерімен байланыстырады. Осы- ның ішінде «эл-Таухид» (жалғыз болмыс) туралы доктрина мен Құдайдың транс- ценденттігі жайлы, дін мен философияны келістіру идеясын атайды. Ол араб фи- лософтарыньщ дуалист еместігін дэлелдеуге ұмтылады. Осман Амин-Юсуф Карам, Заки Нагиб Махмуд, Абдел-Рахман Бадауи, Малек бен Наби кіретін бес атақты араб ойшылының қатарына жатады. Юсуф Карам - орта жолды ұстанған рационализмнің қорғаушысы. Оның «Ақыл жэне тіршілік ету», «Физика мен метафизика» деген кітаптары бар. Ол өз кезегінде Осман Аминге әсерін мол тигізген. Осман Аминнің негізгі еңбегі — «Джувалийя» (1964). «Джувалийядагы» басты нэрсе - интрализм, яғни ішкі нэрсені сыртқыға қарама-қарсы қою. Интрализм жүйенің анықтыгын, адамның ішкі мәніне ұмтылуды, заттарды рухани сезіну, метафизиканы санаткерлікпен көруді білдіреді. Амин Ғазали сопылығына тек өз ойларының санаткерлікпен көруге қайта бағдарлануында ғана емес, өзінің сенім- ді түсінуінде де ереді. Нағыз ақиқат сенімнің мэні - элемнің құдайлық сипатына іштей сену жэне өзінді тәрбиелеу, құдайлық идеяның мэні туралы түсініктерге сэйкес өз санаңцы қайта өзгерту. Ізгілік ниеттер бастаулары джуванийя филосо- фиясының негізін жэне джуванийяның басты интенциясын, сонымен бірге оның ғылыми және сенімнің өзара іінтей белгілі бір бағдарлануын, яғни сенімнің жеке- дара адамньщ ұжданына қойылуын, сұранымын қурайды. О. Аминнің негізгі тарихи-философиялық еңбегі - «Мусылман филосо фиясы» (1968). Бұл еңбек бірнепіе мэндік топтамалардан тұрады. Біріншісі - тарихи-философиялық топтама жэне ол үш бөліктен құрылады: 1) мұсылман философиясының пайда болуы; 2) стоицизмнің ортағасырлық ислам ойымен қатысы мен байланысы; 3) ортағасырлық ислам ойының Батыс ойына әсері. |