Жалпы білім беретін мектебінің 9-11 сынып оқушыларына арналған қазақ тілінен диктант жинағы
жүктеу/скачать 270,58 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 107 Тоныкөк дана
- 108 Ширақ батыр
| 173 сөз, С.Мұқтарұлы.
№106 Мамания мектебі Ұлттық білім беру жүйесінде алатын орны айырықша, тарихи маңызы өте зор - Талдықорған өңірі, Ақсу жеріндегі “Мамания” медресесі 1899 жылы Қарағаш деген елді мекенде бой көтерді. Медресенің іргетасын қалаушылар -Жетісу елінің аса беделді зиялыларының бірі Қалқабайұлы Маман қажы болды. Маман қажының ұлдары Тұрысбек, Сейітбаттал. Есенғұлдардың болашаққа қағып кеткен асыл мұра, алтын діңгегі - “Мамания” медресесі - қазақ даласында білім нәрін сепкен оқу ордасы болды. Маман әулеті өз қаржыларына салдырып, “Мамания” медресесі деп атаған оқу орны 1909 жылы 8 сыныптық үлгіге жетті. Мектепте балалар тегін тамақпен, киіммен, оқу-құралдарымен, жатақханамен қамтамасыз етілді. Білім ордасына қазақ елінің әр түкпірінен, Ресейден білімді ұстаздар шақырылды. Мектепте есеп, жағрафия, физика, тарих, ана тілі, орыс тілі, еңбек пәндері және құран оқытылды. “Мамания” медресесінде дәріс алған шәкірттер қатарында қоғам қайраткері Біләл Сүлеев, дүлдүл ақын, поэзия құлагсрі атанған Ілияс Жансүгіровтердің есімі бар. “Мамания” мектебінің қанатын кең жаюына белгілі қоғам қайраткерлері Барлыбек Сырттанов, Мұхамеджан Тынышбаев, Мұхамеджан Сералин, Жақып Ақбаевтар өздерінің ақыл-кеңесімен ықпал етті. Тұрысбск салған аға жолын інілері Сейітбаттал мен Есенғұл одан әрі жалғастыра берді. 1918-1919 жылдардағы дүрбелеңдерде мектеп үйі өртенеді. 1924 жылдан бастап мектеп қайтадан жұмыс істей бастайды. 1998 жылы мектепке өзінің тарихи аты “Мамания” қайтарылып берілді. “Мамания” мектебінің 100 жылдық мерейтойы 1999 жылдың қоңыр күзінде тойланды. 209 сөз, Журналдан. №107 Тоныкөк дана Елдің тыныштығын, азаматының амандығын ойлаған Білге қаған қытай императорымен тіл табысады. 722 жылы Білге Қағанды, Тоныкөкті, Күлтегінді Тайшан тауындағы тәңірге құрбан салатын асқа шақырады. Үш ұлы тұлға бара қалса, олардың аман қалмайтыны белгілі еді. Тоныкөк Білге қағанды пұтқа табынудан сақтандырып, «Түркі халқы қалың қытайдың құжынаған жұртының жүзден бір бөлігіне жетпейді. Қытайдың ықпалынан судың тұнығын, жердің шүйгінін іздеп, көшіп-қонып жүрген еркіндігің ғана құтқарады», -деді. Тоныкөк дананың қай жылы көз жұмғаны белгісіз. Күлтегін 731 жылы жарық дүниемен қоштасты. Ал Білге қағанның түбіне күліп отырып, жыландай шағатын жымысқы император жетті. Ол Түркіден шыққан сатқын бекзаданы азғырып, 734 жылы Білге қағанға у беріп өлтірткізді. Өзегі өртеніп жатқан Білге қаған мұрагер ұлы Иоллыг тегінге: Сүттей ұйыған елімнің берекесін, мәйегін улаған сойқының тұқымын қалдырмай құрт. Өштік, аярлық тек қуалайды. Тағы да тоз-тозыңды шығарады. Алауыздықты, сатқындықты кешпе, ұлым! Қош! -деп барып көз жұмды. Аярлығының ізін жабу үшін қытай императоры Білге қағанның қазасына көңіл айтуға елші жібереді. Иоллығ тегіннің аты тарихта қағандығымен емес, абыздығымен қалды. Ағасы Күлтегінге, әкесі Білге қағанға жоқтау жазып, тасқа бәдіздетті. Ол 739 жылы өз ажалынан өлді. Інісі Құтлығ-Білге таққа отырды. 180 сөз, Білге Тұрсын тегі. №108 Ширақ батыр Сақтардың патшасы Тұмардың қолынан Кир патша қаза тапқаннан кейін, оның орнына Дарий отырады. Көп ұзамай, Кирдің кегін алу үшін ол да сақтарға қарай жорыққа аттанады. Сонымен, Дарий қара құрттай қаптаған әскерімен Сырдария өзенінің бергі бетіне өтіп, шабуылға шықты. Сақ әскері сан жағынан аз еді. Ойсырай жеңіле бастағаннан кейін халқының тағдырын ойлаған Ширақ деген батыр ел- жұртына ’’Бүкіл ел қырылғанша, біріміз құрбан болайық”, -дейді. Сөйтеді де, өзінің құлақ-мұрнын кесіп, Дарий патшаның алдынан шығады. “Өз елім мені қорлады. Енді сізге қызмет етемін”, -дейді. Бұған сеніп қалған Дарий Ширақты жолбасшы етіп, көшіп кеткен сақтардың “ізіне” түседі. Бірақ жеті күн, жеті түн жүрсе де, алдынан ешкім көрінбейді. Елсіз-күнсіз Қызыл құмның ішіне қамалады. Әскері қырыла бастайды. Бір бәленің болғанын сезген Дарийдың қолбасшысы Ширақты алқымға алады. Сонда Ширақ: ”Мен дегеніме жеттім, елді аман алып қалдым. Енді қолыңнан келгенінді істей бер!” - дейді. Ол сонда ғана алданғанын түсініп, ызадан не қыларын білмей, Ширақтың басын қылышпен шауып түсіреді. Адамдары да, аты да қырылады. Сасқаны сондай, тәңірге жалбарынып: ’’Осыдан аман қалсам, енді сақтарға қарай аяқ баспаспын!» - деп ант береді. Сол кезде жаңбыр жауып, аз ғана әскерімен еліне қайтады. Сөйтіп, Ширақтың арқасында сақ даласы жауынан құтылады. жүктеу/скачать 270,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|