Жалпы психология

Кез-келген іс-өрекет үжымды қалыптастырудың 
объективті факторы болып табьшады. Үжымдагы жеке 
адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас мәселесін сощы кезде 
өлеуметтік психологгар мен педагоггар жан-жақты зерттей 
бастады. 
•••
Жеке адам өз өміріңде басқа адамдармен қарым-қатынаста 
болып, озінің өлеуметгік мөнін жүзеге асырады. Бүл қарым- 
қатынасы бір-бірімен тығыз байланысты топтарда болады. 
Ондай топтар біркелкі емес, олар неше түрлі себепке 
негізделіп, жіктелуі мүмкін.
Достық, түрмыстық бірлестікте шағын жөне бастауыш 
топтар айқындалады. Біршама түрақты, қүрамы жагынан 
көп емес, мүшелері бір-бірімен өзара қарым-қатъшаста больш, 
ортақ мақсатқа үмтылған адамдардың бірлестігі шағын топ 
деп аталады. Мысалы, бастауыш сыныптардың өзінде-ак 
белгілі түрақты қарым-қатынас жүйелері қалыптасатындығьш 
аңғаруга болады. Топта кейбір оқушылар өз жолдастары 
алдында қүрметті, беделді. Ондай оқушылармен басқалары 
қарым-қатынас жасағысы келеді. Сол сияқты бір топ 
оқушыларда ондай бедел болмайды да олар елеусіз, назардан 
тыс қалады.
Үжымдағы адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасы әр 
түрлі болады.
Топтагы, үжымдағы өрбір адам екі түрлі: іскерлік (ресми) 
және жеке (ресми емес) қатынаста болады. Оның біріншісі 
топтың бүкіл қүрамымен бірге қүжаттарда белгіленген, ал 
екіншісі үнату, жақсы кору, достық, жолдастық, жек көру 
жөне т.б. себептер негізінде пайда болады. Іскерлік 
қатынастарға шек қоюға болады. Ал жеке қатынасқа шек 
қою мүмкін емес. Іскерлік жене жеке қатынастар жеке 
түлгалардың бір-бірімен қатынас жүйесін қүрайды.
Жеке түлғалардьщ бір-бірімен қатынасын зерттегепде 
тандау әдісі қолданылады. Бүл оз бетінше обьективті одіс, 
оны әлеуметтік психологиялық басқа өдістерм ен 
оқушылардың бір-бірімен ара қатынасын зерггеген кезде 
қолдануга болады.
Әлеуметгік психология топтағы, үжымдагы адамдардың 
өзара қатынастарын зерттейді. Топтагы, үжымдағы 
адамдардың бүл қатынаста алатын орны бірдей емес. 
Социологиялық зерттеулер кейбір адамдардың басқаларға 
қарағанда беделдірек болатьшдыгын көрсеткен болатын.
Жеке түлға үжымнан оқшау болмайды. Ол үжымнын 
басқа мүшелерімен байланысга болады және солармен бірігіп, 
сол қауымдастықтың багыт-багдарын білдіреді. Жеке түлға

мен үжым арасындағы өзара қатынас түрлі, олардың ішінен 
неғүрлым айқын көрінетін мынадай екі жағын бөліп қарауға 
болады: үжымның жеке адамға ықпалы жөне жеке адамның 
үжымға ы қпалы . Үжымның күш і бүкіл қоғам ны ң 
талаптарына сай келетін, әлеуметтік қүны жоғары жеке 
адамды тәрбиелеуге қабілеттілігінде. Бүл ретте адамның 
барынша жеке-даралық қасиеттері сақталады, оның жан- 
жақты дамып жетілуіне жағдай жасалады. Үжым жеке адамды 
қалыптастырып қана қоймайды, ол сондай-ақ жеке адамды 
қайта төрбиелеуге, оның сенімін, моралдік көзқарасын, 
мінезін өзгертуге де қабілетті.
Үжым неғүрлым берік топтасқан болса, соғүрлым оның 
жекелеген оқушыларға осері күшті болады. Үжымның жеке 
түлғаға төрбиелік ықпалы оның күнделікті іс-өрекетінде 
жүзеге асырылады, өрбір мектеп оқушысы жалпы табысқа 
жетуге, озаттарға теңелуге күш салып, артта қалушыларға 
көмектесіп отырады. Мектеп оқушыларының мінез- 
қүлқындағы жақсы жақтарын қолдап, үнамсыз жақтарын 
бетке айтады.
Үжымның қоғамдық пікіріне сүйенудің рөлі орасан зор.
Қоғамдық пікір — әлеуметтік өмір фактілері, үжымдық 
қызмет және жеке адамдардың іс-әрекеті жөніндегі бірыңғай 
баға. Қоғамдық пікір үжымның топтың, жеке адамдардың 
өміріне, олардың бір-бірімен өзара қарым-қатынасына эсер 
етеді. Мысалы, мектепте қайсыбір окушы туралы мүғалімдер 
үжымы м ен оқуш ы лар арасы нда қоғам д ы қ пікір 
қалыптасады. Оны бір топ оқушы, мүғалім калыптастырып, 
солар қолдап, дамытуы мүмкін. Бүл пікір үйымдасқан 
үжымға тән өзара сенім жэне талапкерлік атмосферасын 
туғызады. Қоғамдық пікірдің күшімен топтасқан үжым әрбір 
оқушыға, оның мінез-қүлқына,тәртібіне ерекше ықпал етеді.
Дүрыс қоғамдық пікір қалыптасқан сыныптарда окушылар 
жолдастарының мінез-қүлқындағы кемшіліктерді оздері 
сьшайды.
Үжымды өртүрлі ғылымдар — философия, социология, 
қүқтану, экономика, педагогика зерттейді.
Психология ғылымының зерттеу пәні үжым мүшелерінің 
өзара қарым-катынасы мен іс-әрекетінің әлеуметтік және 
психологиялық ерекшеліктері болып табылады: үжымның 
үйымшылдығы, үжымдагы психологиялық ахуал.
Үжымның негізгі қасиеттерінің бірі оның үйымшылдығы 
болып табылады. Үйымшыл үжым қиыншылдықтарды жеңіл 
меңгеруге қабілетті, жеке түлғаны дамыту үшін колайлы
145

мүмкіншіліктер жасай біледі. Жалпы міндеттер мен 
қүндылықтар негізінде үзақ қызмет істейтін топтарда 
қүндылық-бағдарлы бірлік ретінде топтық үйымшылдық 
үрдіс арта түседі.

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: