Жансүгіров атындағы жму хабаршысы №4 / 2015

     
 
 
46 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
ӘОК 347.78 
 
АЗАМАТТЫҚ ДАУЛАРДЫ ШЕШУДІҢ ЖАҢА ЖОЛЫ РЕТІНДЕ 
МЕДИАЦИЯНЫҢ ДАМУ ЖОЛЫ  
 
Амирова Бота Кыдырханқызы, з.ғ.м., аға оқытушы  
І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті, Талдықорған қаласы,  
botaa_1981@mail.ru    
 
Мақалада  Қазақстан  Республикасында  кейінгі  кезде  қолданыста  жүрген 
медиация институтының қалыптасуы және тараптар арасындағы даудың соттан тыс 
өзара келісімге келу арқылы шешу жолдары туралы айтылды.  
В  статье  рассматривается,  вопросы  относительно  расширение  сферы 
примирительных  процедур,  включая  медиацию  в  Республике  Казахстан,  даются 
мнения  авторов  по  этому  поводу.  Это  процедура  урегулирования  разногласий  с 
помощью  незаинтересованного  лица,  который  помогает  сторонам  в  ведений 
переговоров и способствует достижению между ними соглашения. 
The article discusses questions about expanding conciliation procedures, including 
mediation  in  the  Republic  of  Kazakhstan,  given  the  authors  '  views  on  this.  This  is  a 
procedure  for  settling  differences  through  a  neutral  person  who  assists  the  parties  in 
negotiating and contributes to the reference between them. 
 
Кілт  сөздер:  Медиация,  Бітімгершілік,  Елбасы,  Би,  Заң,  Қоғам, 
Конвергенция  
Азаматтық  қоғам  институттарының  жан-жақты  дамуы,  мемлекет  пен  қоғам 
қатынастарының үйлесімділігі бағдарының нәтижесінде мемлекеттік және қоғамдық 
институттардың  неғұрлым  белсенді  өзара  іс-қимылына  конституциялық  тыйымдар 
мен  шектеулер  алып  тасталды,  бүгінде  біздің  елдің  ішкі  жағдайы  мен 
қажеттіліктеріне  толықтай  сай  келетін  жергілікті  өзін-өзі  басқару  жүйесі 
жаңартылды. 
Сот  төрелігін  іске  асыру  кезінде  соттардың  тәуелсіздігін  нығайтуға 
бағытталған  сот-құқықтық  реформаның  жаңа  кезеңіне  конституциялық  деңгейде 
қарқын берілді. Жүргізілген реформа осылайша мемлекет пен қоғам институттарын 
одан  әрі  демократияландыруға  бағытталған.  Конституцияда  танылған  осы  жүйелі 
шешімдердің  барлығы  Қазақстан  Республикасының  ағымдағы  заңнамасында  одан 
әрі іске асуға тиіс. 
Сонымен  қатар,  әлемдік  экономика  мен  саясатта  болып  жатқан  іргелі 
өзгерістер, жаһандану процестері, сондай-ақ елдің ішкі даму серпіні қол жеткізгенге 
тоқмейілсуге  мүмкіндік  бермейді.  Ұлттық  құқықтың  уақыттың  жаңа  талаптарына 
сәйкестігін  қамтамасыз  ету,  оның  бәсекеге  қабілеттілігін  арттыру  мақсатында  ХХІ 
ғасырдың  перспективаларына  сай  келмейтін  құқықтық  догмалардан  түпкілікті 
арылып,  мемлекеттің  норма  түзушілік  және  құқық  қолдану  қызметін  одан  әрі 
жетілдіру қажет. 
Қазақстан  үшін  батыл  мақсатты  айқындау  –  2050  жылға  қарай  әлемнің  ең 
дамыған 30 мемлекетінің қатарына ену – адам, қоғам өмірінің сапасын арттыру және 
мемлекеттілікті  нығайту  үшін  елдің  жүргізіп  отырған  бағытын  тиімді  қамтамасыз 
етуге тиіс ұлттық құқықтық жүйеге жоғары талаптар қояды [1].  
Сондықтан  қазақстандық  құқықтық  жүйе  құқықтарды  қорғауды  қолданудың 
қолайлы әрі сенімді болуы мәселелерінде әлемнің дамыған елдерінің заңнамасымен 
тең  бәсекеге  түсе  алуы  тиіс.  Жалпы  жаһандану  және  әлемдік  бәсекелестіктің  өсуі 
жағдайында  көптеген  елдер  құқықтық  жүйелерін  жаңғырту  және  оларды  адамның 

     
 
 
47 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
мұқтаждары  мен  қажеттіліктеріне  және  инвесторлардың  мүдделеріне  барынша 
жақындату  қажеттігімен  бетпе-бет  келді.  Бәсекеге  қабілетті  құқықтық  жүйе  өз 
құзырына бизнес пен инвестицияларды көбірек тартатыны, оның жемісі осы идеялар 
іске асқан елге дивидендтер әкеліп, кейіннен бүкіл әлем пайдаланылатын, батыл да 
озық идеяларды іске асыруға ықпал ететіні белгілі. 
Сондықтан  қазіргі  кезеңде  басым  ұлттық  жобаларды  табысты  іске  асыру, 
қоғамдық  маңызы  бар  өзекті  міндеттерді  шешу  теңгерімді  құқықтық  саясат 
жүргізуден  тікелей  туындайды,  бұл  үшін  тек  өз  тәжірибесі  мен  практикасын  ғана 
ескеріп  қана  қоймай,  қажет  кезде  біздің  құқықтық  жүйемізге  дәстүрлі  түрде  тән 
болмаса  да,  іс  жүзінде  өзінің  тиімділігін  дәлелдеген,  біздің  ұлттық  мүдделерімізге 
сай  келетін  басқа  да  институттарды  пайдаланатын  барынша  прагматизм  талап 
етіледі.  Мұндай  пайдалану  түрлі  құқықтық  жүйелердің  әлемде  болып  жатқан 
конвергенциясы  процестерінде  ұлттық  құқықты  жаңғырту  үшін  пайдалы  болуы 
мүмкін.       
Құқық  шығармашылығы  қызметін  құқық  салаларының  және  құқықтық 
жүйенің  даму  үрдістеріне  ұдайы  мониторингке,  нормативтік  құқықтық  актілерді 
қолдану  практикасын  талдауға  негізделетін  болжамды-талдаулы  қамтамасыз  етуге 
ерекше көңіл бөлу керек.      
Бұл  реттеу  мазмұны  мен  әдістері  бойынша  норма  түзушілік  және  құқық 
қолдану  қызметінің  әрбір  актінің  -  оны  әзірлеу,  қабылдау,  қолдану,  өзгерістер  мен 
толықтырулар енгізу, күші жойылды деп тану не жаңа акт әзірлеу жөніндегі барлық 
кезеңін айқын көрсететін қазіргі заманғы жүйе жасауға мүмкіндік береді. 
Елбасымыз  Нұрсұлтан  Назарбаев  «Қазақстанның  әлеуметтік  жаңғыртылуы: 
Жалпыға  Ортақ  Еңбек  Қоғамына  қарай  20  қадам»  атты  тұжырымдамалық 
бағдарламасындағы  8-тапсырмада  медиация  институтын  дамытуға  бағытталған заң 
аясындағы  құқықтық  базаның  қабылдануын  қамтамасыз  етілуін  және    даулар  мен 
жанжалдарды  соттан  тыс  реттеудің  осы  тетіктерін  дамыту  мақсатында 
медиаторлардың  ұлттық  конференциясын өткізуге  бастамашылық  жасауды  басты 
талап  ретінде  көрсетіп  медиация  құрылымы  мен  үдерісін,  соның  ішінде,  оларды 
еңбек қатынастары саласында құру және пайдалану жөніндегі жұмыстарды күшейту 
қажет екенін баса айтты [2].  
«Соттасудан аулақ болыңыздар. Қарсыласыңызға мәмілеге келуді ұсыныңыз» 
Оған соттағы жеңіс қаржылай шығын мен уақытты жоғалту екендігін ескертіңіз» деп 
Авраам  Линкльн  айтпақшы,  шынымен  медиация  шарты  уақытты  үнемдейтіні 
белгілі.  
2011  жылғы  5  тамызда  заңды  күшіне  енген  «Медиация  туралы»  Заң  біздің 
мемлекетіміздің  сот  жүйесіндегі  басты  жаңалықтардың  бірі  болды.  Медиация  – 
тараптардың ерікті келісімі бойынша жүзеге асырылатын, олардың өзара қолайлы 
шешімге  қол  жеткізуі  мақсатында  медиатордың  жәрдемдесуімен  тараптар 
арасындағы дауды реттеу рәсімі. Медиатор  –  заң талаптарына сәйкес кәсіби және 
кәсіби емес негізде медиация жүргізу үшін тараптар тартатын тәуелсіз жеке тұлға 
[3].  Медиацияны,  қарапайым  тілмен  айтқанда,  бітімгершілік  деп  түсінуге  болады. 
Яғни,  қандай  да  бір  мәселе  бойынша  тараптар  арасында  келіспеушілік  туған  жеке 
азаматтар  немесе  заңды  тұлғалар  оны  соттан  тыс,  өзара  келісім  жағдайында  шеше 
алады.  
Қазақстан  үшін  батыс  елдерімен  салыстырғанда,  медиация  –  мүлдем  жаңа 
процедура.  Бұл  заң  Қазақстан  Республикасында  медиацияны  ұйымдастыру 
саласындағы  қоғамдық  қатынастарды  реттейді,  оны  жүргізу  қағидаттары  мен 
рәсімін,  сондай-ақ  медиатордың  мәртебесін  айқындайды.  Жаңа  қабылданған  Заң 
жеке  және  заңды  тұлғалар  қатысатын  азаматтық,  еңбек,  отбасылық  және  өзге  де 
құқық  қатынастарынан,  сондай-ақ  онша  ауыр  емес  және  ауырлығы  орташа 

     
 
 
48 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
қылмыстар туралы істер бойынша қылмыстық сот ісін жүргізу барысында қаралатын 
дауларды  шешуге  қолданылады.  Медиация  рәсімі  оған  қатыспайтын  үшінші 
тұлғаның  және  әрекетке  қабілетсіз  деп  танылған  адамдардың  мүдделеріне  қатысты 
болған  жағдайда  қолданылмайды.  Сонымен  қоса  медиация  тараптардың  бірі 
мемлекеттік  орган  болып  табылатын  дауларға,  сыбайлас  жемқорлық  қылмыстар 
және  мемлекеттік  қызмет  пен  мемлекеттік  басқару  мүдделеріне  қарсы  өзге  де 
қылмыстар туралы істер бойынша қолданылмайды. 
Негізінен,  медиацияның  басты  мақсаты  –  өзара  тиімді  әрі  өзара  қолайлы 
келісімге келу. Ең алдымен, медиация процедурасы уақытты өте үнемді пайдалануға 
бағытталған. 
Медиацияның артықшылықтары: 
– үйреншiктi емес және солқылдақ процедура; 
– медиация тараптардың арасындағы қатынасты сақтайды; 
– тараптардың (уақыт, ақша) қорларын сығымдап ұстайды; 
– екi жақтардың мүдделерiнiң қанағаттандыруына көмектеседi; 
– шешiм ерiктi түрде орындалады. 
Сот  өндірісінен  оның  айырмашылығы  –  медиацияның  нәтижесінде 
«кінәлілер»  мен  «кінәсіз»  деген  тараптар  болмайды.  Медиация  сонымен  қатар 
тараптарға қажетті құпияны жария етпеуге мүмкіндік береді. 
Қазақстан  Республикасының  «Медиация  туралы»  Заңы  бойынша  дауларды 
жеке  қарсылық  аясынан  шығарып,  мүдделі  пікірталас  аясына  беру  көзделген. 
Мүдделі азаматтар мен ұйымдарға дауларды сотқа жүгінбестен, сотқа дейінгі сатыда 
қарау барысында шешу іс-әрекеттерін бір жүйеге келтіру қамтылады. Медиацияның 
арқасында  соттарда  қаралатын  істердің  саны  да  айтарлықтай  азаймақ.  Бұған  қоса, 
Заңның әлеуметтік бағыты да баршылық. Себебі жергілікті қауымдастық деңгейінде 
пайда  болған  кейбір  жанжалдарды  медиация  арқылы  шешу  мүмкіндігі  Заңмен 
көзделіп  отыр.  Дауларды  сотқа  жеткізбестен,  өзара  бітімгершілікпен  аяқтау 
судьяларға  жүктемені  азайтып  қана  қоймайды,  қоғамда  орын  алып  отырған 
даулардың  шешімін  табуға  септігін  тигізіп,  мемлекеттік  мекеме  атына  айтылатын 
сынды  да  азайтпақ.Медиатор  қызметіне  нақтырақ  тоқталатын  болсақ,  қырық  жасқа 
толған  және  кәсіпқой  емес  медиаторлар  тізілімінде  тұрған  тұлғалар  медиатор 
қызметін кәсіби емес негізде жүзеге асыра алады. 
Медиатор  болу  үшін  Қазақстан  Республикасы  Үкіметі  айқындайтын 
тәртіппен даярлау бағдарламасын өткендігі жөнінде сертификат алуы, жоғары білімі 
болуы шарт. 
Ол адамның жиырма бес жасқа толуы және кәсіпқой медиаторлар тізілімінде 
тұруы қажет. Медиаторлар тәуелсіз және бейтарап болуы тиіс. Медиация тараптары 
тең құқылы болады, медиация рәсіміне араласуға болмайды, медиатор өзіне белгілі 
болған  құпиялықты  сақтауға  тиіс.  Медиация  туралы  заңда  медиаторға  қарсылық 
білдіру, медиациядан бас тарту сияқты талаптар қарастырылған. 
Медиация  туралы  заңның  9-бабына  сәйкес  тәуелсіз,  бейтарап,  істің 
нәтижесіне  мүдделі  емес,  медиация  тараптарының  өзара  келісімі  бойынша 
таңдалған,  медиаторлар  тізіліміне  қосылған  және  медиатордың  функцияларын 
орындауға  келісім  берген  жеке  тұлға  медиатор  бола  алады.  Медиатордың  қызметі 
кәсіби  негізде  (кәсіпқой  медиатор)  және  кәсіби  емес  негізде  (қоғамдық  медиатор) 
жүзеге асырылуы мүмкін. 
Қазақстан Республикасының «Медиация туралы» Заңының 13-бабына сәйкес 
медиаторлар ұйымдары медиаторлардың бастамасы бойынша  «Коммерциялық емес 
ұйымдар  туралы»  Қазақстан  Республикасының  Заңында  көзделген  ұйымдық-
құқықтық  нысандарда  құрылған  коммерциялық  емес,  мемлекеттік  емес,  өзін-өзі 
қаржыландыратын және өзін-өзі басқаратын ұйым болып табылады. 

     
 
 
49 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
Бүгінде  Қазақстанда  «Медиация»  атты  медиацияның  және  келiсiмге 
келтiрудің біртұтас орталығы құрылып, медиацияға оқыту жүзеге асырыла бастады. 
Аталған  орталық  азаматтық,  еңбек,  жанұя  және  өзге  де  құқықтық  қатынастардан 
туындайтын  медиация  процедураларын  жүргізеді  және  сонымен  байланысты 
келесідей  міндеттер  атқарады:  төрелiк  үшiн  жаңа  мүмкiндiктер  жасау,  даулы 
тараптардың  арасындағы  қайшылықтарды  шешу,  бiр  тараптың  басқаны  басуы 
арқылы емес, өзара тиiмдi нәтижеге, табысқа бағытталған iстестiктi негiз ету. 
Медиация  тәсілі  сот  ісіндегі  тазалықты,  әділ  төрелікті  қамтамасыз  етудің 
негізгі тәсілдерінің бірі. Біздің ата-бабаларымыз бұрын бұл тәсілді тиімді қолданып, 
түрлі  дауды  билер  соты  арқылы  бітімгершілікпен  шешіп  келгендіктен,  бұл  Заң 
қазаққа  жат  емес.  Жеке  және  заңды  тұлғалар  қатысатын  азаматтық,  еңбек, 
отбасылық  және  өзге  де  құқық  қатынастарынан  туындайтын  дауларды  реттеу 
кезіндегі медиация сотқа жүгінгенге дейін де, сот талқылауы басталғаннан кейін де 
қолданылуы  мүмкін.  Қылмыстық  сот  ісін  жүргізу  барысындағы  медиация 
қылмыстық процессуалдық заңында белгіленген сотқа дейінгі және сотта іс жүргізу 
мерзімдерінде жүзеге асырылуға тиіс.      
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың 14 желтоқсан 2012 жылғы «Қазақстан – 2050» 
стратегиясы  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты»  аты  Қазақстан  халқына 
Жолдауында:  «Құқықтық  саясаттың  маңызды  мәселесі  азаматтардың  Конституция 
кепілдік  беретін сот  арқылы  қорғалу  құқын  жүзеге  асыруы болып  табылады  [4,1]. 
Бұл  үшін  сот  төрелігін  жүзеге  асыру  процесін  оңайлату,  оны  басы  артық 
бюрократиялық  рәсімдерден  арылту  керек.  Жаңа  ақпараттық  технологияларды 
белсенді енгізген жағдайда мұны істеу қиын емес. Сонымен бір мезгілде соттардың 
жұмысын  жеңілдету  мақсатында  дауларды  соттардан  тыс  реттеу  институттарын 
дамытуды  жалғастырған  жөн.  Болмашы  мәселелер  бойынша  дауларды  шешу 
соттардан  тыс  тәртіппен  жүргізілетіндей  тетіктер  қарастыру  қажет.  Сот  билігінің 
беделі  орындалмаған  сот  шешімдерінен  төмендейді.  Осыған  байланысты,  бұл 
жағдайды  түбегейлі  өзгерту  жөніндегі  шаралар  қабылдануға  тиіс»  деп  тікелей 
көрсетілген.  Елбасымыздың  Жолдауын  алға  ұстана  отырып,  Қазақстан 
Республикасындағы сот реформасын жоғары деңгейге жеткізуді алға мақсат тұтқан 
жөн. 
Сондай-ақ,  бітімгершілік  қазаққа  жат  емес.  Медиация  мәселесінде  түгел 
сөздің түбі  бір,  түп атасы Майқы бидің, көріпкел-абыздар Аяз би, Мөңке би, Едіге 
би, Асанқайғы, Әз Жәнібек би мен Жиренше шешен, Төле би, Қаз дауысты Қазыбек 
би, Әйтеке би және ұлы ойшыл Абайдың орындары ерекше. Абай өзінің үшінші қара 
сөзінде:  «Би екеу болса, дау төртеу болады. Оның мәнісі  – тақ болмаса, жұп билер 
таласып, дау көбейте береді деген сөз. Өйтіп би көбейткенше, әрбір болыс елден то-
лымды-білімді үш-ақ кісі билікке сайланса. Ол билерге даугер адамдар қалмай, екеуі 
екі  кісіні  билікке таңдап алып, үстіне біреуді  посредникке сайлап алып, біте берсе; 
егер  оған  да  ынтымақтаса  алмаса,  бағанағы  үш  бидің  біреуін  алып,  яки  жеребемен 
сайлап алып жүгінсе, сонда дау ұзамай бітім болар еді», – депті [5,45].  
Қазақ  елінің  дәстүрлі  құқығының  негізінде  мыңдаған  жылдар  бойы  ұстанып 
келе  жатқан  жолы  татулықты  көксеген.  Қазақ  халқы  үшін  бітімге  келу  –  билік 
айтудың  ең  озық  өнегесі.  Яғни,  Қазақстан  Республикасының  «Медиация  туралы» 
Заңы  қазақстандықтар  үшін  жат  дүние  емес.  Бұл  «алдыңа  келсе  атаңның  да  құнын 
кеш»  деген  қағиданы  басшылыққа  алған  дарабоз  билердің  дәстүрлі  билік  жүргізу 
тәсілінің заңды жалғасы деп есептеймін. 
 
 
 
 

     
 
 
50 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Қазақстан  Республикасының  2010  жылдан  2020  жылға  дейінгі  кезеңге  арналған 
құқықтық  саясат  тұжырымдамасы  туралы  Қазақстан  Республикасы  Президентінің 
2009 жылғы 24 тамыздағы N 858 Жарлығы // http://adilet.zan.kz/ 
2.
 
Н.Ә.Назарбаевтың  «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек 
Қоғамына  қарай  20  қадам»  атты  10  шілде  2012  жылғы  тұжырымдамалық 
бағдарламасы // http://online.zakon.kz/ 
3.
 
«Медиация туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 28 қаңтардағы № 401-
IV 
Заңы 
(2014.03.07. 
берілген 
өзгерістер 
мен 
толықтырулармен) 
// 
http://online.zakon.kz/ 
4.
 
Н.Ә.Назарбаевтың  «Қазақстан-2050»  стратегиясы  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа 
саяси  бағыты»  атты  14  желтоқсан  2012  жылғы  Қазақстан  халқына  Жолдауы  // 
Егемен Қазақстан. – № 285 (27985). - 13 желтоқсан. - 2012 . – Б 1- 5  
5.
 
С.З.Зиманов Қазақ даласында әділ соттың «Алтын ғасыры" болды  ма?» // Қазақтың 
Ата Заңдары: 10 Т. – Алматы: Жеті жарғы, 2004. –  Т. 3. – 616 б.        
 
 
УДК 343.983 
 
ОРУЖИЕ — ОБЪЕКТ КРИМИНАЛИСТИЧЕСКОГО ИССЛЕДОВАНИЯ 
 
Ашимова Д.И., м.ю.н., старший преподаватель 
 Жұмағали Е., магистрант 2 курса специальности «Юриспруденция» 
Жетысуский государственный университет им. И. Жансугурова, г. Талдыкорган 
Dinastie_galiktdk@mail.ru
, 
Egemen92@mail.ru
  
 
Мақалада  сот  қылмыстық  істер  және  сот  талқылауынды  қарау  кезіңде 
фактілік мәні мен негіздерін орнықтыру мақсатында   қарулар мен қару жарақтарды 
қолдану  мен  олардың  іздерін  зерттеуде    баллистикалық  сараптаманы  жүргізу 
мәселесі қарастырылған. 
В статье рассматриваются процессы баллистической экспертизы проводимой 
для  исследования  огнестрельного  оружия,  боеприпасов  к  нему  и  следов  их 
применения,  с  целью  установления  фактических  данных,  имеющих  значение  для 
расследования уголовного дела и судебного разбирательства. 
In  article  processes  of  ballistic  examination  carried  out  for  research  of  firearms, 
ammunition  to  it  and  traces  of  their  application,  for  the  purpose  of  establishment  of  the 
actual  data  important  for  investigation  of  criminal  case  and  judicial  proceedings  are 
considered. 
Ключевые  слова:  баллистическая  экспертиза,  судебная  баллистик, 
криминалистическая техника. 
 
Оружие  —  это  продукт  развития  цивилизации,  материальное  выражение 
передовой мысли человека, часть его культуры. Ему принадлежит значительная роль 
в  эволюционном  развитии  человека.  В  истории  человечества  оно  всегда  занимало 
свое  особое  место,  развивалось  и  совершенствовалось  вместе  с  человеком, 
постоянно оставалось его неизменным спутником. Наличие и степень совершенства 
оружия  во  многом  определяли  саму  возможность  выживания  людей.  Для 
человечества оно изначально было основным средством в его суровой борьбе против 
сил  природы,  жестокой  схватке  с  животными  и  себе  подобными,  помогало  ему 
выживать и самоутверждаться.  
Первейшим 
оружием, 
созданным 
человеком, 
несомненно, 
было 

     
 
 
51 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
индивидуальное,  которое  (за  редким  исключением)  и  является,  как  мы  уже 
отметили,  основным  объектом  криминалистического  исследования.  Процесс  его 
эволюции занимает большой временной промежуток, своими истоками уходящий в 
каменный  век.  Говоря  об  эволюции  оружия,  “невозможно  рассматривать  его  в 
отрыве от анализа исторической обстановки, в которой оно родилось и существовало 
большую  часть  своей  истории,  без  учета  развития  военного  дела  в  означенное 
время“.  Проблема  эволюции  оружия,  безусловно,  многоплановая,  и  мы  не  ставим 
здесь цель рассмотреть все ее аспекты. 
Как 
известно, 
исходным 
материалом 
для 
первейших 
образцов 
индивидуального оружия послужили камень, кость и дерево. Прежде чем превратить 
их  в  результате  сознательной  и  целенаправленной  деятельности  в  простейшие 
орудия,  а  из  них  —  в  оружие,  человек  длительное  время  пользовался  камнем  и 
палкой в качестве примитивных средств борьбы. Уже на этой стадии “первобытный 
человек  понимал,  что  камень  можно  применить  для  нанесения  телесных 
повреждений,  а  для  того,  чтобы  его  приспособить  для  этой  цели,  необходимо 
подвергнуть определенной обработке“. В процессе такой обработки, обусловленной 
прежде  всего  хозяйственно-бытовыми  и  охотничьими  целями,  появились 
простейшие орудия, выполнявшие одновременно и функцию оружия. 
Первый  период  существования  человеческого  ремесла  —  период  тесанного 
камня.  Орудия  обычно  изготавливались  из  кремня.  Исходя  из  их  конструкции, 
можно  выделить  такие  характерные  для  названного  периода  времени  древние 
орудия,  как  скребки,  ручные  рубила,  топоры,  каменные  ножевидные  отщепы, 
гарпуны.  По  известным  на  сегодня  древнейшим  находкам  выделяют  несколько 
типов  орудий,  значительно  отличающихся  друг  от  друга  и  указывающих  на 
историческую  культуру,  относящуюся  к  определенной  первобытной  эпохе: 
ашельский,  мустьерский,  солюстрейский  и  маделенский.  Два  первых  типа 
принадлежат переходной эпохе, когда древние люди начали обживать пещеры. В эту 
эпоху еще трудно определить различие между орудием и оружием. Характерные для 
этого периода грубые каменные топоры и клинообразные обломки камня одинаково 
удовлетворяли  несложные  потребности  первобытного  человека.  Лишь  в  конце 
периода тесанного камня (маделенский тип) очевидно отличие орудия от оружия. В 
это  же  время  древний  человек  активно  осваивал  изготовление  орудий  (оружия)  из 
слоновой и другой кости. 
Таким образом, к концу периода тесанного камня (палеолит) и началу эпохи 
шлифованного  камня  (неолит)  начинается  «самостоятельная  жизнь»  оружия.  В 
частности,  появились  первые  его  образцы,  а  именно,  холодного  охотничьего.  По 
мнению  многих  исследователей,  прототипом  древнейшего  боевого  оружия 
послужило  оружие  охотников,  а  основой  последнего  —  орудия  труда.  Именно 
первоначальный  охотничий  набор  нашего  предка,  включавший  копье,  топор  и 
каменный нож, явился родоначальником оружия. 
На  данной  стадии  развития  у  отдельных  образцов  уже  «просматривались» 
зачатки  привычных  для  нас  классических  форм  индивидуального  оружия. 
Безусловно, в немалой степени этому способствовали опыт, накопленный человеком 
в  процессе  хозяйственно-бытовой  и  охотничьей  сферах  деятельности,  и  более 
высокий  уровень  развития  ремесла.  Однако  в  совершенствовании  оружия 
существенную роль сыграл и все чаще приобретавшийся опыт вооруженной борьбы 
человека  с  себе  подобными.  Специфика  этой  борьбы,  явившись  побудительным 
мотивом функциональной целесообразности оружия, конечно, активно вела к поиску 
новых  конструктивных  решений,  наиболее  полно  соответствующих  тем  или  иным 
формам вооруженной борьбы. 
На  современном  этапе  развития  криминалистики  наблюдается  устойчивая 

     
 
 
52 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
тенденция объединения различных направлений криминалистического исследования 
всех  видов  индивидуального  оружия  (холодного,  метательного,  огнестрельного, 
пневматического,  газового  и  др.)  в  единую  отрасль  криминалистической  техники. 
Естественно,  эта  тенденция  не  могла  не  привлечь  к  себе  внимания  ученых-
криминалистов.  В  научных  исследованиях  последних  лет  наметился  поворот  от 
разработки частных вопросов криминалистического исследования отдельных видов 
оружия  к  работам  обобщающего,  интегративного  характера  с  целью  выработки 
единых методических подходов к изучению оружия в криминалистике. На повестку 
дня  стал  вопрос  разработки  концепции  целостного  учения  об  оружии  и  следах  его 
применения как частной криминалистической теории. 
Современный  арсенал  вооружений,  накопленный  человеком  в  течение 
длительного  времени,  включает  в  себя  большой  ассортимент  различных  видов 
оружия,  начиная  от  исторически  первых  —  холодного,  метательного  и  заканчивая 
современными  средствами  массового  поражения  —  ядерным,  химическим, 
биологическим  и  др.  Исторический  опыт  показывает,  что  создаваемое  человеком 
оружие  не  всегда  использовалось  и  используется  в  соответствии  с  теми  целями,  с 
которыми  оно  изначально  задумывалось  (например,  в  военных,  охотничьих, 
спортивных  и  др.).  Определенные  виды  оружия  стали  активно  применяться  и  для 
совершения преступлений.  
Современное  оружие  по  основным  отличительным  признакам  может 
подразделяться на различные группы. В частности, по количеству обслуживающего 
персонала  принято  различать  индивидуальное  и  групповое  оружие.  Многолетняя 
практика  борьбы  с  преступностью  показывает,  что  из  всего  существующего  на 
сегодня  многообразия  оружия  в  преступных  целях,  за  редким  исключением, 
используется  лишь  индивидуальное  оружие.  Прежде  всего,  это  обусловлено  его 
портативностью, маневренностью, простотой конструкции и, как правило, большей 
доступностью. Иногда это оружие называют оружием индивидуального применения, 
что, в принципе, одно и то же.  
В  настоящее  время  систему  индивидуального  оружия  составляют,  прежде 
всего,  такие  исторически  сложившиеся  виды  оружия,  как  холодное,  метательное, 
огнестрельное,  пневматическое,  минновзрывное,  зажигательное,  а  также 
появившиеся сравнительно недавно — газовое, электрическое и др. Причем список 
разновидностей  индивидуального  оружия  имеет  тенденцию  к  расширению.  Он 
может  пополниться,  например,  лазерным  оружием,  портативными  вариантами 
оружия  массового  поражения  и  т.д.  Вообще,  современная  мировая  криминальная 
практика  характеризуется  стремительным  расширением  круга  оружия  (включая 
оружие  массового  поражения),  используемого  в  преступных  целях.  Наглядным 
подтверждением  этого  служат  события,  последовавшие  за  известными  терактами, 
совершенными в США 15 апреля 2013года [1]. 
Объектом  криминалистического  исследования  является  не  только заводское, 
но и самодельное оружие. Практика показывает, что последнее обычно выполняется 
с подражанием тем или иным образцам заводского. 
Наряду  с  индивидуальным  оружием  в  практике  криминалистического 
исследования  иногда  встречаются  разного  рода  объекты,  конструктивно  и(или) 
функционально  подобные  оружию,  например,  холодному,  метательному, 
огнестрельному и др. 
Однако основную часть объектов криминалистического исследования все же 
составляют  заводские  образцы  исторически  сложившихся  видов  оружия  и,  прежде 
всего, огнестрельного. При этом следует отметить, что в последние годы наметилась 
тенденция  увеличения  доли  новых  (нетрадиционных)  видов  оружия,  например 
газового, 
электрического, 
в 
общей 
массе 
“оружейных“ 
объектов 

     
 
 
53 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
криминалистического исследования. 
Очевидно,  что  холодное  и  метательное  оружие  по  сравнению  с 
огнестрельным  гораздо  раньше  стало  использоваться  в  преступных  целях.  Однако 
исторически  сложилось  так,  что  огнестрельное  оружие  стало  объектом  более 
пристального  внимания  криминалистов и правоведов.  Видимо,  это  объясняется  его 
большей  общественной  опасностью,  а  также  более  сложным  и  специфичным 
характером  оставляемых  им  следов.  Причем  первоначальными  объектами 
криминалистического исследования явилось не само огнестрельное оружие, а следы 
его  применения,  в  частности,  огнестрельные  повреждения.  Их  первыми 
исследователями стали судебные медики. В основном решались вопросы, связанные 
с  установлением  дальности,  направления  выстрела,  места  расположения 
стрелявшего и жертвы, другие обстоятельства применения огнестрельного оружия.  
Холодное  и  метательное  оружие,  а  также  следы  его  применения  стали 
рассматривать  в  качестве  вещественных  доказательств  по  уголовным  делам  еще 
раньше,  чем  огнестрельное  оружие  и  следы  его  действия.  Однако  при  этом 
исследование  самого  оружия,  как  правило,  ограничивалось  лишь  его  осмотром  и 
обычно не требовало помощи специалистов. Следы же его применения традиционно 
рассматривались врачами (судебными медиками). Такое положение сохранялось до 
тех пор, пока в законодательном порядке не ограничили оборот холодного оружия. 
У нас в стране впервые уголовная ответственность за изготовление, хранение, сбыт и 
ношение  холодного  оружия  без  надлежащего  разрешения  была  введена  29  марта 
1935 года Постановлением ЦИК и СНК СССР “О мерах борьбы с хулиганством“. По 
сути  с  данного  момента  холодное  оружие  становится  объектом  пристального 
внимания  криминалистов,  ввиду  возникновения  настоятельной  потребности  в 
установлении  групповой  принадлежности  объектов  при  решении  вопроса  о  том, 
являются ли они предметом или орудием совершения преступления. Для ответа на 
этот  вопрос  потребовались  специальные  познания  и,  как  следствие,  привлечение 
соответствующих специалистов. В качестве таковых стали выступать специалисты-
криминалисты.  Однако  на  начальном  этапе  (1930  —  40  г.г.)  специалисты-
криминалисты  такими  познаниями  практически  не  обладали  из-за  отсутствия 
научной  базы  —  соответствующей  отрасли  криминалистической  техники  и 
понадобилось  несколько  десятилетий,  огромные  усилия  научных  и  практических 
работников  для  ее  создания.  В  итоге,  в  теории  и  практике  криминалистики  был 
накоплен  большой  теоретический  материал,  солидный  экспертный  опыт, 
подготовлены  необходимые  методические,  практические  и  учебные  пособия  для 
следователей, 
судей, 
экспертов 
и 
оперативных 
работников, 
введены 
соответствующие  учебные  дисциплины  для  подготовки  названных  специалистов  в 
системе средних и высших юридических образовательных учреждений [2].  
С  распадом  СССР  наметилась  устойчивая  тенденция  роста  преступлений, 
связанных с использованием минновзрывного оружия. Пик этого роста пришелся на 
вторую  половину  1990-х  годов.  За  последние  пять  лет  число  таких  преступлений 
увеличилось  вдвое.  Определилась  опасная  тенденция  увеличения  преступлений 
откровенно 
террористической 
направленности, 
ведущая 
к 
социальной 
напряженности в обществе, страху и неуверенности.  
Стремительное  увеличение  доли  минновзрывного  оружия  в  общем 
количестве “оружейных“ объектов криминалистического исследования породило на 
практике  и  другую  проблему.  В  сложившейся  ситуации  подразделения  органов 
внутренних дел оказались неподготовленными к ведению активных и эффективных 
действий  по  раскрытию  и  расследованию  все  увеличивающегося  числа 
преступлений,  связанных  с  использованием  минновзрывного  оружия.  Одна  из 
основных  причин  подобного  —  нерешенность  проблемы  надежного  технико-

     
 
 
54 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
криминалистического  обеспечения  раскрытия  и  расследования  данной  категории 
преступлений.  В  немалой  степени  это  вызвано  специфичностью  и  сложностью 
исследуемых  объектов,  а  также  опасностью  для  жизни  при  работе  с  ними.  Тем  не 
менее,  в  последние  годы  были  предприняты  значительные  усилия  в  методическом, 
научно-техническом  и  организационном  плане  по  повышению  эффективности 
криминалистического исследования этой категории объектов [3]. 
Зажигательное 
оружие 
в 
качестве 
объекта 
криминалистического 
исследования  в  судебно-следственной  и  экспертной  практике  встречается  гораздо 
реже.  Одной  из  причин  этого,  является  отсутствие  в  действующем  УК  РК  статьи, 
предусматривающей 
уголовную 
ответственность 
за 
незаконный 
оборот 
зажигательного  оружия.  Позиция  законодателя  в  этом  плане  вызывает  удивление. 
Трудно  объяснить,  почему  самостоятельный,  исторически  сложившийся  вид  — 
зажигательное  оружие,  являющееся  не  меньшим  источником  повышенной 
общественной опасности, чем огнестрельное оружие, оказалось вне рамок действия 
«Закон  об  оружии  РК»    и  Уголовного  кодекса  РК.  Ликвидация  этого  правового 
пробела в действующем законодательстве, безусловно, благотворно сказалась бы на 
практике борьбы с «вооруженной» преступностью [4]. 
Отсутствие  правовой  урегулированности  оборота  зажигательного  оружия 
негативно  сказывается  и  на  разработку  научных  и  методических  основ  его 
криминалистического  исследования.  В  настоящее  время  в  криминалистической 
литературе  серьезных  разработок  в  этом  плане  нет,  хотя  практика  испытывает 
потребность  в  них.  Так,  в  последние  годы  участились  случаи  использования  в 
криминальных  целях  реактивных  огнеметов  и,  особенно,  самодельного 
зажигательного оружия (обычно бутылок с разного рода зажигательной смесью). Все 
увеличивающееся  число  таких  объектов  в  судебно-следственной  и  экспертной 
практике  еще  острее  делает  проблему  разработки  понятия,  классификации 
зажигательного оружия и методики его криминалистического и судебно-экспертного 
исследования. 
Пневматическое  оружие  в  качестве  объекта  криминалистического 
исследования  встречается  гораздо  реже.  В  основном  оно  служит  основой  для 
изготовления  самодельного  огнестрельного  оружия.  Однако  с  появлением 
современных  образцов  газобаллонного  оружия  возможность  использования  их  в 
качестве  орудий  преступления  значительно  возросла.  Так,  поражающие  свойства 
некоторых  образцов  современного  газобаллонного  оружия  приближаются  к 
соответствующим  характеристикам  огнестрельного  оружия  самообороны  и  вполне 
отвечают минимально принятым в судебной баллистике критериям убойной силы. 
Имеющиеся на сегодня методические рекомендации по криминалистическому 
исследованию  пневматического  оружия  не  охватывают  всего  спектра  решаемых 
вопросов и явно отстают от современного уровня развития названного вида оружия 
[5]. 
В  заключение  следует  отметить,  что  все  перечисленные  выше  объекты 
криминалистического  исследования,  несмотря  на  их  конструктивную  несхожесть, 
объединяет одно обстоятельство — все они относятся к одной группе предметов — 
оружию,  которому  присущи  общие  тенденции  и  закономерности  развития, 
подтверждением чего является процесс его эволюции. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.
 
Балашев Д.Н. Криминалистика. М.: ИНФРА – М, 2005.-503 с. 
2.
 
Винберг  А.И.  Основные  принципы  советской  криминалистической  экспертизы. 
М., 1949. 176с.  
3.
 
Белкин P.C. Курс криминалистики. Т.2. М.: Юность, 1997. -.408с. 

     
 
 
55 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
4.
 
Инструкция  по  производству  судебных  экспертиз  и  специализированных 
исследований  в  Центре  судебной  экспертизы  МЮ  Республики  Казахстан.  Алматы. 
2002. 372с. 
5.
 
Тихонов  Е.Н.  Судебно-баллистическая  экспертиза.  М.:  ИНФРА,  1991.  – 
420 с. 
 
 

жүктеу/скачать 2,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: