«Жаратылыстану ғылымдары және педагогикасы» Жоғары мектебі Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі

1. Металдағы электр тогына кедергі не себепті пайда болады (металдардың электр өткізгіштік теориясын түсіндіріңіз).

   
   

2. Өткізгіштің кедергісі оның геометриялық мөлшеріне және температурасына қалай байланысты болады.

   
   

3. Өткізгіштің кедергісін оның кернеу ток үшін өлшеу арқылы анықтағанда приборлардың ішкі кедергілері қалай ескеріледі.

   
   

4. Кедергіні өлшеу үшін Уитстон көпірінің қандай қасиетін пайдаланамыз.

   
   

5. Тармақталған тұрақты ток тізбектеріне арналған. Кирхгофтың І және ІІ ережелерін жазып түсіндіріңіз.

   
   

6. Параллель және тізбектеп жалғанған өткізгіштердің кедергісін анықтайтын формулаларды қорытып шығыңыз.

   
   

1. Тобаяқов Ж Электр және магнетизм, Алматы, 1988.

   
   

2. Зисман Г.А., Тодес О.М. Курс общей физики, т.2, 1974, § 15,17.

   
   

3. Калашников С.Г. Электричество, 1977, § 57-60, 145, 149.

   
   

4. Савельев И.В. Курс общей физики, т.2, 1978, §34.

   
   

5. Фриш С.Т., Тиморева А.В. Курс общей физики, А.1971.

   
   

№ 5 Лабораториялық жұмыс

1. Тізбек түйініндегі токтардың алгебралық қосындысы нольге тең.

   
   

(1)
1 – сурет

2. Тұйықталған контурдың жекеленген бөліктеріндегі ток күшінің кедергіге көбейтіндісінің алгебралық қосындысы осы контурдағы э.қ.к. қосындысына тең:

   
   

(2)
Кез – келген электр тізбегіндегі ток күші және кернеу теңдеулері системасы, яғни, Кирхгоф ережелерін пайдалану арқылы анықталады. Ол үшін кейбір ұғымдарға түсініктеме берейік.

Түйін деп бір нүктеден тоғысқан үш не одан да көп өткізгіштерді айтамыз. Берілген схемада бұл нүктелер b,h,f және d.

Енді тізбектің жеке бөліктеріндегі токтың бағытын анықтайық. Сыртқы тізбекте (ток көзіне қатысты) ток бағытын потенциальдық кему бағытымен аламыз. Егер тізбекке бір ток көзі жалғанса, онда оң польюстен сыртқы кедергі арқылы сыртқы полюске барады. Тізбекте бірнеше ток көзі болатын болса, онда ток үлкен э.қ.к. бар оң полюстен бастап жүреді.. Тізбектің жеке бөліктеріндегі токты 1 – суретте көрсетілгендей етіп белгілейміз. мен өзара тізбектей жалғанса токтың өзгеруі тек түйіндерде ғана болатындығын көреміз, ал жеке бөліктеріндегі ток түйінінен түйінге дейін шамасы жағынан бірдей токтар өтеді. Кирхгофтың І ережесіндегі «Алгебралық қосындысы» дегеніміз теңдеуді жазған кезде токтың бағытын (таңбасын) ескеру керектігі көрсетіледі. Нақты түрде түйінге келген токтарды оң, ал түйіннен кетіп жатқанын теріс деп аламыз. (1) – теңдеуді (в) түйіні үшін мына түрде жазуымызға болады:

I₁-I₂+I₃=0
Кез – келген п түйін үшін (1) – ді жазуға болады. Берілген схемада түйін саны 4 – ке тең, яғни теуелсіз теңдеулер саны Кирхгофтың І ережесі бойынша 3 – ке тең болады.
1 – суреттегі тұйық контурларын анықтайық, ол 7 – ге тең:

abfga; bcdhb; авhdega;

acega; bcefb; hdefh;

acdhfga ;
Жалпы ережеге сүйене отырып, егер бір контур болса, онда тәуелсіз теңдеулер саны (m-n+1) – ге тең болар еді, мұндағы n – түйін саны.
Берілген тізбек үшін 4 контур алып солар үшін 4 тәуелсіз теңдеулер жазу жеткілікті.
Енді контурды айналып өту бағытын табуымыз қажет. (2) теңдеудегі ток күшінің кедергіге көбейтіндісінің қосындысы оң таңбалы деп алынады, егерде берілген бөліктегі ток бағыты контурды айналу бағытымен сәйкес келсе э.қ.к. «оң таңбалы» болуы үшін ток көзінен шығатын токтың бағыты тізбектегі айналу бағытымен сәйкес келсе, ал кері болған жағдайда ток көзінің э.қ.к. теріс таңбамен « - » алынады. Берілген 1 – суреттегі тізбек үшін тәуелсіз теңдеулерді жазайық.


I₁-I₂+I₃=0; (түйін үшін b)
-I₃-I₅+I₄=0; (түйін үшін h)


I₇-I₆+I₅=0; (түйін үшін f)

(контур үшін abfga)

(контур үшін acega)

(контур үшін hdefh)

Іздеп отырған токтың мәнін берілген системаның теңдеулерін орнына қою, не анықтауыштар әдісі бойынша табуға болады.