«Жаратылыстану ғылымдары және педагогикасы» Жоғары мектебі Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі

1. Электр тізбегімен танысу.

   
   

2. Вольтметрдің көмегімен ток көздерінің э.қ.к. ,- ні табу.

   
   

3. және клеммаларына ток көздерінің э.қ.к. қосу (ток көздерінің э.қ.к. қосу тәртібін мұғалім айтады).

   
   

4. Тізбектегі барлық кедегілердің потенциалдар айырмасын табу керек. Егер вольтметрдің көрсеткіші «0» нүктесінен солға қарай ауытқыса вольтметрдің клеммасындағы өткізгіштердің орнын ауыстыру керек.

   
   

5. Ом заңын пайдаланып, барлық кедергілердегі токты табамыз.

   
   

6. Таблицаны толтырамыз.

   
   

7. Мұғалімнің беруі бойынша бірнеше түйінге Кирхгофтың 1-ші ережесінің орындалуын тексеру.

   
   

8. Мұғалімнің берген бірнеше контуры үшін Кирхгофтың 2-ші ережесінің орындалуын тексеру.

   
   

1. Кирхгофтың 1-ші ережесін айтыңдар.

   
   

2. Түйін дегеніміз не? Берілген тізбек түйіндері үшін қаншама тәуелсіз теңдеулер жазуға болады?

   
   

3. Контурды айналып өту бағыты және э.қ.к.

   
   

4. Айналып өтудегі таңбасы қалай аталады?

   
   

5. Ток бағыты қалай таңдап алынады?

   
   

6. Кирхгофтың 2-ші ережесін айт?

   
   

7. Контур және тәуелсіз теңдеулер қалай алынады?

   
   

8. Берілген жіктелген тізбек үшін есептейтін теңдеулер системасын жаз.

   
   

3. Калашников С.Г. Электричество, 1977, § 57-60, 145, 149.

   
   

4. Савельев И.В. Курс общей физики, т.2, 1978, §34.

   
   

5. Фриш С.Т., Тиморева А.В. Курс общей физики, А.1971.

   
   

№ 6 Лабораториялық жұмыс

Егер потенциал U>U_ж айырымы қызғылт түспен жанады. U_ж шамның жану потенциалы деп атайды. Шам от алған соң төмен кернеуде де жанып тұруы мүмкін. Шам U_с кернеуде сөнеді, бұл кернеуді сөну потенциалы деп атайды. Газ разрядының бұл қасиетін релаксациялық тербеліс алу үшін пайдалануға болады. Релаксациялық тербеліс генераторының схемасы 1 – суретте көрсетілген.

Релаксациалық генератордың жұмыс істеу принципін қарастырайық. Ток көзін қосқан кезде С конденсаторы зарядталып, шамның электродтардағы кернеуі өсе бастайды. Конденсатордағы кернеу U_ж мәніне тең болғанда, шам арқылы ток жүріп, шам жанады. Бұл кезде конденсатор жартылай зарядталады. Шам электродтарындағы кернеу төмендеп, U_с мәніне жеткенде шам сөнеді. – разряд тоқтап конденсатор жартылай разрядталады, конденсатордың жартылай разрядталу процесі кернеудің уақытқа байланыстылығы графигі (2 – сурет) АД бөлігімен сипатталады.

2-сурет
Әрі қарай ток көзінен конденсатор қайта зарядтала бастайды, бұл жағдайда потенциал U_с сөну потенциалына дейін өседі. (ДА бөлігі: 2 – сурет). Содан соң разрядталу процесі басталады. Осы процестер қайталанып отырады.

Сонымен, конденсаторда релаксациялық тербеліс пайда болады. Процесс Т периодты қайталанады. Разрядталатын уақыт зарядталатын уақыттан көп есе аз болғандықтан , процестің периоды Т жуық шамамен .

(1)
мұндағы U_о ток көзінің кернеуі, R резистордың кедергісі, С конденсатордың сыйымдылығы.

Бұл өрнекті жазған кезде уақытты санау болған мезгілден басталатынын ескерсек, онда (1) өрнекті мына түрде жазуға болады.

(2)
Осы екі теңдеуден релаксациялық тербеліс периоды үшін мына өрнекті алуға болады:

(3)
Бұл формуладан генератордың тербеліс периоды кедергі мен сыйымдылықтың мәндеріне пропорционал болатыны көрінеді.

Белгісіз кедергі мен сыйымдылықты анықтау үшін эталондық сыйымдылықты пайдалану керек. Эталондық және схема қосқан кездегі периоды болсын делік.

(4)
Эталондық шаманы белгісізбен ауыстырсақ, мысалы одан тербеліс периоды өзгереді.

(5)
(5) – теңдеуі (4) – ке бөлсек, белгісіз кедергіні анықтауға болатын қатынас аламыз.

(6)
Осы сияқты белгісіз сыйымдылық үшін

(7)