Жер шарын мекендейтін түрлердің әралуандығы
Сулы экожүйелердің түр әралуандығы, оны анықтайтын факторлары
жүктеу/скачать 16,72 Kb.
|
1 2
| Сулы экожүйелердің түр әралуандығы, оны анықтайтын факторлары.
Су экожүйесі - табиғи ортасы су болып табылатын экожүйе. Ол экожүйенің бірегейлігін, түрлердің әртүрлілігін және оның тұрақтылығын анықтайды. Су экожүйесіне әсер ететін негізгі факторлар: Су температурасы Оның химиялық құрамы Судағы тұздардың мөлшері Судың мөлдірлігі Судағы оттегінің концентрациясы Қоректік заттардың болуы. Су экожүйесінің құрамдас бөліктері абиотикалық (су, жарық, қысым, температура, тәуліктегі топырақ құрамы, су құрамы) және биотехнологиялық болып екі түрге бөлінеді. Биотиктер, өз кезегінде, келесі кіші түрлерге бөлінеді: Продуценттер – күннің, судың және энергияның көмегімен органикалық заттар түзетін организмдер. Су экожүйесінде продуценттер балдырлар, таяз су қоймаларында – жағалаудағы өсімдіктер.Ыдыраушылар – органикалық заттарды тұтынатын организмдер. Бұл әр түрлі теңіз жануарлары, құстар, балықтар, қосмекенділер. Экологияда су экожүйелері әдетте тұщы су және теңіз болып бөлінеді. Бұл бөлу судың тұздылығына негізделген. Егер бір литр суда 35%-дан астам тұздар болса, бұл теңіз экожүйелері. Теңізге мұхиттар, теңіздер, тұзды көлдер жатады. Тұщы суларға - өзендер, көлдер, батпақтар, тоғандар. Су экожүйелерінің тағы бір классификациясы жасалу жағдайлары сияқты ерекшелікке негізделген. Табиғи және жасанды бар. Табиғат күштерінің қатысуымен жасалған табиғат: теңіздер, көлдер, өзендер, батпақтар. Адам жасанды су экожүйесін жасайды: жасанды тоғандар, су қоймалары, бөгеттер, каналдар, су шаруашылықтары. Жер бетіндегі экожүйелердің түр әралуандығы. Көп – және аз түрлер экожүйелері, олардың саебептері. Экологиялық пирамиданың тек жоғарғы бөлігі ғана пайдаланылатын су қауымдастығынан айырмашылығы, жер үсті экожүйелері адам өмірінде ерекше рөл атқарады, өйткені оларды барлық трофикалық деңгейде жинауға болады. Сондықтан табиғи ресурстарды пайдалану кезінде экожүйенің екі түрінің ерекшеліктерін ескеру қажет. Құрлық экожүйелерінде продуценттер (автотрофты компонент) жылдан жылға биомасса жинақтайтын ірі организмдер болып табылады. Мысалы, ормандағы ағаштардың өсуі, шөптесін өсімдіктердің вегетациялық кезеңде өсуі, тұқымдары мен жемістерінің пісіп-жетілуі немесе шалғындар мен далалардағы шөптесін өсімдіктердің тамыр жүйесінің өсуі (жер асты биомассасының жиналуы). Жиналған биомассаны да жинауға болады. Экожүйелердің экстремалды түрлерінің арасында бір-бірімен тығыз байланысты көптеген өтпелі нұсқалар бар. Әртүрлі экожүйелер өзара әрекеттесіп, биосфераның күрделі құрылымын құрайды. Экожүйелер арасында тірі организмдер мен олардың рудименттері (дернәсілдері, споралары, тұқымдары және т.б.) алмасуы жүреді. Ауа мен судың қозғалғыштығына байланысты температура айырмашылығы (градиент), газдардың диффузиясы, өсімдіктер, жануарлар мен микроорганизмдер шөгеді. Құстар мен жәндіктер маусымдық ұшу кезінде қозғалады - басқа жануарлардың қонуы кезіндегі сияқты. Зат қатты және сұйық бөлшектер түрінде қозғалады. Көбінесе минералды элементтер желмен ұшып, тастардан сумен шайылады. Энергия алмасу жылу түрінде де, химиялық байланыстар энергиясы түрінде де (яғни органикалық қосылыстар) жүреді. Биоценозаралық қатынастарға байланысты жердегі экожүйелердің үш негізгі тобын бөлуге болады: Басқа экожүйелерге заттардың түсуі және олардың сырттан түсуі шамалы болатын жазық өзен аралықтарында орналасқан тұрақты қауымдастықтар; Аз жоғалтатын, бірақ көп алатын биоценоздар рельефтің төмен деңгейінде орналасқан, онда органикалық заттардың мол қоры жинақталады; Көп нәрсені жоғалту, бірақ тік беткейлерде аз экожүйелерді алу. Осылайша биосферадағы заттар мен энергияны қайта тарататын экожүйелер тізбегі қалыптасады. Әрбір жердегі экожүйенің абиотикалық компоненті – биотопы, немесе экотопы – ландшафты, климаттық, топырақ жағдайы бірдей учаске; ал биотикалық компонент – қауымдастық немесе биоценоз – берілген биотопты мекендейтін барлық тірі ағзалардың жиынтығы. Биотоп – қауымдастықтың барлық мүшелеріне ортақ тіршілік ету ортасы. Биоценоздар өсімдіктердің, жануарлардың және микроорганизмдердің көптеген түрлерінің өкілдерінен тұрады. Биоценоздағы әрбір дерлік түр жынысы мен жасы әртүрлі көптеген особьтардан тұрады. Олар экожүйедегі белгілі бір түрдің популяциясын (немесе популяцияның бір бөлігін) құрайды. Биоценозды биотоптан бөлек қарастыру өте қиын, сондықтан биогеоценоз (биотоп+биоценоз) сияқты ұғым енгізілген. Биогеоценоз – жер бетінің элементарлы экожүйесі, табиғи экожүйелердің тіршілік етуінің негізгі формасы. Бұл терминді В.Н.Сукачев енгізген. жүктеу/скачать 16,72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2